ئەلبەرت ئاینشتاین: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە |
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) ب گەڕاندنەوەی دەستکارییەکانی 159.255.162.91 (لێدوان) بۆ دوایین پێداچوونەوەی 37.17.155.69 |
||
ھێڵی ١:
{{زانیاریدانی زانا
|ناو =ئەلبێرت ئاینشتاین<br/>Albert Einstein
|وێنە =Einstein 1921 portrait2.jpg
|قەبارەی وێنە =
|لێدوان =
|سەردێڕ =ئەلبێرت ئاینشتاین لە ساڵی [[١٩٢١]].
|ڕێکەوتی لەدایکبوون =[[١٤ی ئازار]]ی [[١٨٧٩]]
|شوێنی لەدایکبوون =
|ڕێکەوتی مردن = [[١٨ی نیسان]]ی [[١٩٥٥]]
|شوێنی مردن =پرینستۆن، [[نیوجێرسی]]، [[ئەمریکا]]
|نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]، [[ئیتاڵیا]]، [[سویسرا]]، [[ئەمریکا]]، [[بەلجیکا]]، [[نەمسا]]، [[شانشینی یەکگرتوو]]
|سەردەم =
|نەتەوە =[[جولەکە]]، [[ئەڵمانی]]
|بواری زانستی =[[فیزیا]]
|شوێنی کار ={{Plainlist|
* Swiss Patent Office ([[بێرن]])
* زانکۆی زوریک
* زانکۆی چارڵس لە پراگو
* ETH Zurich
* Prussian Academy of Sciences
* پەیمانگای کەیسەر ویلھێلم
* زانکۆی لیدن
* پەیمانگای خوێندنی پێشکەوتوو}}
|شوێنی بڕوانامە =
|ناونیشانی تێز =
|ماڵپەڕی تێز =
|ساڵی تێز =
|ڕاوێژکاری پەیمانگا = ھێنریک فریدریک وێبەر
|قوتابییە دیارەکان ={{Plainlist|
* ئێرنست ستراوس
* ناتان ڕۆزن
* لیۆ سزیلارد
* ڕەزییەددین سدیقی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.ias.ac.in/currsci/apr25/articles32.htm |سەردێڕ=موحەممەد ڕەزییەددین سدیقی |بڵاوکەرەوە=Ias.ac.in |بەروار=2 January 1998 |ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20040601194117/http://www.ias.ac.in/currsci/apr25/articles32.htm|archivedate=1 June 2004|ڕێکەوتی سەردان=3 April 2011}}</ref>}}
|ناسراو بەھۆی ={{Plainlist|
* [[ڕێژەیی گشتی]] و [[ڕێژەیی تایبەت]]
* [[دیاردەی کاریگەری کارۆڕووناکی]]
* [[یەکسانی بارستە-وزە]]
* جوڵەی براونی
* Einstein field equations
* Bose–Einstein statistics
* Bose-Einstein condensate
* Bose–Einstein correlations
* [[بیردۆزی بواری یەکگرتوو]]
* EPR paradox}}
|کاریگەر بووە بە =
|کاریگەری بووە لەسەر =
|خەڵاتەکان = {{Plainlist|
* [[پەڕگە:Nobel prize medal.svg|20px]] [[خەڵاتی نۆبڵ لە فیزیا]] (١٩٢١)
* مەدالیای ماتەوکسی (١٩٢١)
* مەدالیای کۆپلی (١٩٢٥)
* مەدالیای ماکس پلانک (١٩٢٩)
* ''تایم'' کەسایەتی سەدە (١٩٩٩)}}
|ئیمزا = Albert Einstein signature.svg
|لێدوانی ئیمزا =
|ماڵپەر =
|تێبینی =
|خێزان = میلێڤا ماریک (١٩٠٣–١٩١٩)<br/>ئێلسا لۆڤەنتال (١٩١٩–١٩٣٦)}}
'''ئەلبێرت ئاینشتاین''' ;(لەدایکبوون [[١٤ی ئازار]]ی [[١٨٧٩]] - کۆچی دوایی [[١٨ی نیسان]]ی [[١٩٥٥]])<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/181349/Albert-Einstein ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا</ref> زانایەکی [[ئەڵمانی]] بوو کە توانی بیردۆزی ڕێژەیی تایبەت و بیردۆزی ڕێژەیی گشتی دابڕێژێ، کە یەکێکە لە دوو پایەکانی فیزیکی مۆدێرن.<ref name="Chapter 2, p.41">Zahar, Élie (2001), ''Poincaré's Philosophy. From Conventionalism to Phenomenology'', Carus Publishing Company, [http://books.google.com/?id=jJl2JAqvoSAC&pg=PA41 Chapter 2, p.41], ISBN 0-8126-9435-X.</ref><ref>{{cite doi|10.1098/rsbm.1955.0005}}</ref> ئەم زانایە زیاتر ناسراوە بەھۆی یاسای [[یەکسانی بارستە-وزە|یەکسانیی بارستە-وزە]] ({{Nowrap|1=''E'' = ''mc''<sup>2</sup>}}) کە ناسراوە بە "بەناوبانگترین ھاوکێشەی جیھان"<ref>David Bodanis, ''E = mc<sup>2q</sup>: A Biography of the World's Most Famous Equation'' (New York: Walker, 2000).</ref> وە ھەروەھا توانی [[خەڵاتی نۆبڵ]] بۆ [[فیزیا]] لە ساڵی [[١٩٢١]] بەدەست بھێنێت بۆ پەرەپێدان و باسکردنی [[دیاردەی کاریگەری کارۆڕووناکی]] (بە ئینگلیسی: Photoelectic effect) و بە گشتی، بە کاریگەرترین فیزیکزانی سەدەی بیستەم دادەنرێت.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/181349/Albert-Einstein ئینسایکڵۆپیدیای بریتانیکا، ئەلبێرت ئاینشتاین]</ref> ئاینشتاین خەڵکی [[ئەڵمانیا]] بوو بەڵام لەبەر دۆخی تایبەتی [[ئەڵمانیا]] لەو سەردەمە بۆ [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] کۆچی کرد و تا کۆتایی ژیانی لەوێ مایەوە. ئەینشتاین بە باوکی [[فیزیای نوێ]] دادەنرێت.<ref name="Chapter 2, p.41"/> بیردۆزی لە زۆر بوارەکانی [[بیرکاری]] و [[فیزیا]] و [[گەردوونناسی]] و ھەروەھا زۆر بیروبۆچوونی کۆکردۆتەوە لە ھەر یەکە لە [[کات]] و شوێن و [[ڕووناکی]] و ھێزی کێشکردن.
Line ٤٦ ⟶ ١٠٣:
=== بۆمبی ئەتۆمی ===
[[پەڕگە:Albert Einstein (Nobel).png|چەپ|200px|وێنۆک|ئەنیشتاین لە ساڵی [[١٩٢١]] لەو کاتەی کە [[خەڵاتی نۆبێل]]ی لە [[فیزیا]]دا وەرگرت
لە ساڵی [[١٩٠٧]]دا یاسای یەکسانیی وزە و بارستایی دۆزییەوە. یاساکە دەڵێت: وزە = بارستایی * دووجای [[خێرایی ڕووناکی]].
بەپێی ئەم یاسایە دەتوانرێت چەندیەتیی [[وزە]]ی جیاکراوی ناو [[ناوک]]ی [[یۆرانیۆم]] بدۆزرێتەوە بە زانینی بارستاییەکەی و لەسەر ئەم بنچینەیەش بۆمبی ناوکی و ھەروەھا بۆمبی ئەتۆمی دروست کران. ئەلبێرت خاوەنی ھەردوو بیردۆزی بەشیی تایبەتی کە بڵاو کرایەوە لە ساڵی [[١٩٠٥]]، ھەروەھا بیردۆزی بەشیی گشتی، ئەمیشیان لە ساڵی [[١٩١٥]]دا بڵاو کرایەوە، کە ھەردووکیان لە بەرزترین ئاستی ئاڵۆزیدان.
| |||