ئاوەز: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[پەڕگە:Francisco de Goya- The Sleep of Reason Produces Monsters.JPG|leftچەپ|thumbوێنۆک|''ئاوەز کە خەوت دەعبا وەبەر دێ''، [[فرانسیسکۆ گۆیا]]، ١٧٩٩]]

'''ئاوەز''' یایان '''ئەقڵ''' ئەو ھێزەیە لە مرۆڤدا (لە گیانلەبەرانی تردا نییە) کە ئەگەر بێت و بە کاری بێنێ (چونکە خۆبەخۆ ناکەوێتە کار)<ref>{{Cite book|last=براندن|first=ناتانیێل|title=ڕەوانناسیی خۆبەھێژازانی (Psychology of self-esteem)|last2=|first2=|publisher=شرکت سهامی انتشار|others=وەرگێڕاوی جەماڵ هاشیمیھاشیمی|year=۱۳۹۷|isbn=|location=ئێران|page=۵۸|pages=|language=فارسی}}</ref> ئەتوانێ:

# [[ھۆش|ئاگادارانە و بەئەنقەست]] خۆی لە شتەکان تێ بگەیێنێ،

# [[مەنتیق]] بگرێتە کار،

# بە تاوتوێکردن و لێکدانەوەی زانیاریگەلی لەبەردەست یا تازەدەسکەوتوو، کردار و باوەڕەکانی ڕێک بخاتەوە یا [[پاساوهێنانه‌وه‌پاساوھێنانەوە|پاساویان]] بۆ بدۆزێتەوە.<ref>{{cite journal | doi = 10.1080/096725500750039282 | volume=8 | issue=3 | title=So We Need Something Else for Reason to Mean | year=2000 | journal=International Journal of Philosophical Studies | pages=271–295 | last1 = Kompridis | first1 = Nikolas}}</ref>

پێوەندییەکی نزیک لە نێوان ئاوەز و جموجووڵگەلی تری تایبەت بە مرۆڤ هەرھەر وەک [[فەلسەفە]] و [[زانست]] و [[زمان]] و [[ماتماتیک]] و [[هونەرھونەر]]<nowiki/>دا هەیەھەیە و، وەکوو باری جیاکەرەوەی مرۆڤ لە گیانلەبەرانی تر چاوی لێ ئەکرێ.<ref>individuals, for example, "humans have reason."

فەلسەفە ھەندێک جار وەک شێوە ژیانی ژیربێژیانە پێناسە دەکرێت. دوو پۆڵ کێشە سەرھەڵدەدات دەربارەی ژیربێژی کە جێی سەرنجی فەیلەسوفەکانە. یەکەم پرسیار: ئایا مرۆڤ دەتوانێت دڵنیا بێت کە ژیربێژی دەتوانێت زانست و ڕاستی دەستەبەر بکات بە شێوازێکی باشتر لە ڕێگاکانی دی. پرسیاری دووەم: ژیانی ژیربێژیانە، ژیانێک کە ئاراستە کرابێت لەلایەن ژیربێژیەوە، چاوەڕێی ئەوەی لێ دەکرێت کە ژیانێک دەستەبەر بکات خۆشبەختانە تر بێت بۆ مرۆڤ وەک لە ڕێگاکانی تری ژیان.