مەولانای ڕۆمی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

|ناو =مەولانا جەلالەددین موحەممەد بەلخی<br/>{{ھن}}مولانا جلال‌الدین محمد بلخی

|ناسراو بەھۆی =[[مه‌سنه‌ویمەسنەوی مه‌عنه‌ویمەعنەوی]]، [[دیوانی شەمسی تەبرێزی]]، [[فيه ما فيه]]

|ئیمزاواژوو =

|لێدوانی ئیمزاواژوو =

'''جەلالەددین موحەممەد بەلخی''' ھەروەھا ناسراو بە '''جەلالەددین موحەممەد ڕۆمی''' (بە [[فارسی]]: جلال‌الدین محمد بلخی)، '''مەولانا''' یان '''مۆلانا''' (بە[[فارسی]]: مولانا، بەواتای ''مامۆستا یان گەورەی ئێمە'')، '''مەولەوی''' یان '''مۆلەڤی''' (بە[[فارسی]]: مولوی، بەواتای ''مامۆستا یان گەورەی من'') ھەروەھا لە [[تورکیا]] ناسراوە بە مەڤلانا (Mevlānā) و بەگشتی لەجیھانی [[ئینگلیزی]]دا بە '''ڕۆمی''' ناودەبرێت (٣٠ی [[ئەیلوول]]ی ١٢٠٧ – ١٧ [[کانوونی یەکەم]]ی ١٢٧٣) شاعیر، [[فەقێ|فەقیھ]]، [[ئاییناس]] و [[خوان|عارفێکی]] فارس بوو<ref>Annemarie Schimmel, “The Mystery of Numbers”, Oxford University Press,1993. Pg 49: “A beautiful symbol of the duality that appears through creation was invented by the great Persian mystical poet Jalal al-Din Rumi, who compares God's creative word kun (written in Arabic KN) with a twisted rope of 2 threads (which in English twine, in German Zwirn¸ both words derived from the root “two”) ”.</ref> لە سەدەی ١٣دا.

[[فارس]]، [[تورک]]، [[ئەفغان]]، [[تاجیک]] و موسوڵمانانی تری ناوچەکانی [[ئاسیای ناوەڕاست]] ھاوشانی موسوڵمانانی [[باشووری ئاسیا]] فێرکارییە بەجێماوە ڕۆحییەکانی ئەو لە ماوەی حەوت سەدەی ڕابڕدوو بەرز دەنرخێنن. گرنگیی ڕۆمی پێدەچێت سنوورەکانی نەتەوە و ڕەگەزی شکاندبێت و چووبێتە ئەودیو ئەوانیشەوە. شیعرەکانی بەشێوەیەکی بەرفراوان بۆ چەندین زمانی دنیا وەرگێڕدراون و بۆ چەندین شێوازی جودا وەچەرخێنراون. لەساڵیلە ساڵی ٢٠٠٧دا، بە بەناوبانگترین شاعیر وەسف کرا لە ئەمەریکادا.

مەولانا لە گوندی وەخش کە دەکەوێتە شارۆچکەیەکی بچووک لە سەر [[ڕووباری وەخش]] لە وڵاتی [[فارس]] (ئێستای [[تاجیکستان]]) لەدایک بوو. وەخش سەر بە [[پارێزگای بەلخ]] بوو، وە لەو ساڵەی کە مەولانا تێیدا لەدایک بوو، باوکی بە یەکێک لە زاناکانی ئەو شارە ناسرابوو.<ref name="Balkh">Annemarie Schimmel, "I Am Wind, You Are Fire," p. 11. She refers to a 1989 article by the German scholar, Fritz Meier:Quote|Tajiks and Persian admirers still prefer to call Jalaluddin 'Balkhi' because his family lived in Balkh, current day in [[ئەفغانستان]] before migrating westward. However, their home was not in the actual city of Balkh, since the mid-eighth century a center of Muslim culture in (Greater) Khorasan (Iran and Central Asia). Rather, as the Swiss scholar Fritz Meier has shown, it was in the small town of Wakhsh north of the Oxus that Baha'uddin Walad, Jalaluddin's father, lived and worked as a jurist and preacher with mystical inclinations. Franklin Lewis, ''Rumi&nbsp;Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi'', 2000, pp. 47–49.</ref> ھەروەھا ئەم دوو شارەش سەر بە کلتووری گەورەتری ئەو کاتەی [[زمانی فارسی|فارسی]] [[خۆراسان]] بوون لە ڕۆژھەڵاتی وڵاتی [[فارس|فارس.]]. ھەروەھا بەشێک بوو لە [[دەوڵەتی خەوارزمی]].

ھەردوو شوێنی لەدایکبوون و زمانی زگماکیی مەولانا ھەڵقوڵاوی میراتی [[زمانی فارسی|فارسی]] بوون. گەورەترین کاریگەری لەسەر مەولانا جگە لە باوکی بریتی بوو لە هەردووھەردوو شاعیری فارس [[عەتتار]] و سەنائی. <ref>Maqsood Jafrī, "The gleam of wisdom", Sigma Press, 2003. p. 238: "Rumi has influenced a large number of writers while on the other hand he himself was under the great influence of Sanai and Attar.</ref>

ڕۆمی زۆربەی ژیانی لەژێر دەستەڵاتی سەلجوقی فەرمانڕەوای ڕۆم بەسەر بردووە کە شوێنەکەی دەکەوێتە ناوچەی ئەنادۆڵ، و هەرھەر لێرەش زۆربەی بەرهەمەکانیبەرھەمەکانی نووسیوە و لە ژێر کاریگەریی زمانی فارسیدا بووە. <ref>Grousset, Rene, The Empire of the Steppes: A History of Central Asia, (Rutgers University Press, 2002), 157; "…the Seljuk court at Konya adopted Persian as its official language.".</ref><ref>Aḥmad of Niǧde's "al-Walad al-Shafīq" and the Seljuk Past, A. C. S. Peacock, Anatolian Studies, Vol. 54, (2004), 97; With the growth of Seljuk power in Rum, a more highly developed Muslim cultural life, based on the Persianate culture of the Great Seljuk court, was able to take root in Anatolia</ref><ref>Carter Vaughn Findley, “The Turks in World History”, Oxford University Press, Nov 11, 2004. p. 72: Meanwhile, amid the migratory swarm that Turkified Anatolia, the dispersion of learned men from the Persian-speaking east paradoxically made the Seljuks court at Konya a new center for Persian court culture, as exemplified by the great mystical poet Jelaleddin Rumi (1207–73).</ref> تا کۆتاییی تەمەنی هەرھەر لەوێ ماوەتەوە تا کاتی مردنی لە ساڵی ١٢٧٣ز. لە شاری کۆنیای تورکیا نێژراوە و ئێستا خەڵکێکی زۆر سەردانی گۆڕەکەی دەکەن. لە دوای مردنی کوڕەکەی سوڵتان وەلەد و شوێنکەوتووەکانی (تەریقەتی مەولەوییە) یەیان دامەزراند کە ناسراوە بە تەریقەتی ئەو دەروێشانەی کە بە دەوری خۆیاندا دەسوڕێنەوە کە ناسراوە بە سەمای سۆفییەکان.

* [http://tren.wikipedia.org/ ویکیپیدیای تورکیئینگلیزی]

* Fatemeh Keshavarz, ''[https://web.archive.org/web/20080325061452/http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/rumi/index.shtml Speaking of Faith: The Ecstatic Faith of Rumi]'', with Krista Tippet, American Public Media, December١٣ 13,کانوونی 2007یەکەم ٢٠٠٧

* [http://www.rumiforum.org/ RUMI FORUM , Washington DC]