جەنگی جیھانیی دووەم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ئەتوانرێتدەتوانرێت بووترێت شەڕەکە دەستی پێکردجەنگەکە لە ١ی ئەیلوولی [[١٩٣٩]] بە ھێرشی [[ئەڵمانیا]] بۆ ھەر یەکێک لە [[پۆڵەندا]] و [[سلۆڤاکیا]]، و ڕاگەیاندنی شەڕ بەسەر ئەڵمانیادا لەلایەن [[فەڕەنسا]] و [[بەریتانیا]] و موستەعمەرەکانیان دەستی پێکرد. ئەڵمانیا دەستی کرد بە بنیاتنانی ئیمپڕاتۆریەتێکی گەورە لە [[ئەوروپا]]دا، لە ماوەکانی نێوان کۆتاییەکانیکۆتایییەکانی [[١٩٣٩]] و سەرەتاکانی [[١٩٤١]]دا ئەڵمانیا لە ڕێگەی کۆمەڵێک ھەڵمەت و ھاوپەیمانییەوە توانیتوانیی دەست بگرێت بەسەر زۆربەی بەشەکانی ئەوروپادا. لە حوزەیرانی [[١٩٤١]] [[وڵاتەکانی تەوەر]] لە [[ئەوروپا]] ھەستان بە ھێرشی [[یەکێتیی سۆڤیەت]] کە ئەمەش گەورەترین کرداری شەڕە لە میژوودا، ئەم ھێرشە زۆربەی ھێزەکانی تەوەری بەکاربرد، و لە کانونی یەکەمی [[١٩٤١]] [[ژاپۆن]] ھێرشی کردە سەر وڵاتەویلایەتە یەکگرتووەکان کە بەمە [[ئەمریکا]] کیشکرایەکێش کرایە ناو شەڕەکەوە. [[وڵاتەکانی تەوەر]] دەستیانکرد بە شکست خواردن لە ساڵی [[١٩٤٢]] لە دوای شکستی [[ژاپۆن]] لە کۆمەڵێک شەڕی دەریاییدا و شکانی ھێزەکانی تەوەری ئەوروپی لە [[باکووری ئەفریقا]] و [[ستالینگراد]]، لە ساڵی [[١٩٤٣]] و دوای چەند شکانێک کە بەسەر ئەڵماندا ھات لە [[ئەورووپای ڕۆژھەڵات]] و غەزووی وڵاتەکانی ھاوپەیمانی بۆ [[ئیتاڵیا]] و سەرکەوتنی ئەمریکی لە زەریایئۆقیانووسی ھادییدا،ھێمندا، [[وڵاتەکانی تەوەر|تەوەر]] دەستیان بە کشانەوە کرد لە زۆربەی بەرەکانەوە. لە ساڵی [[١٩٤٤]] ھاوپەیمانەکان گەیشتنە [[فەڕەنسا]] و [[یەکێتیی سۆڤیەت]] توانیتوانیی ھەموو خاکەکانی بگێڕێتەوە کە ئەڵمان گرتبوویان. شەڕ لە [[ئەوروپا]]دا کۆتاییکۆتاییی ھات بە دەستگرتنی ھێزەکانی یەکێتی سۆڤێتسۆڤیەت بەسەر [[بەرلین]] و خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرج لەلایەن ئەڵمانەوە لە ٨ی ئایاری [[١٩٤٥]]، و وڵاتەویلایەتە یەکگرتووەکان دەریاییە ژاپۆنییەکانیان شکاند و دوورگەکانی ژاپۆن کەوتنە ژێر ھەڕەشەوە.