ئێران: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئێران''' ({{بە فارسی|ایران}}، بە [[زمانی پاڵەوی|پاڵەوی]]: ''Ērān''، ئێران<ref>فەرھەنگی پەھلەوی، ل١٩٢</ref>) وڵاتێکە لە باکووری ڕۆژاوای [[ئاسیا]] و لە ناوچەی [[ڕۆژھەڵاتی ناوین|ڕۆژھەڵاتی ناویندا]]دا. ناوە فەرمییەکەی کۆماری ئیسلامیی ئێرانە و پایتەختەکەی [[تاران]]ە ({{بە فارسی|تهران}}). پانتایی ئەم وڵاتە ١٬٨٧٣٬٩٥٩ کیلۆمەتر دووجا(١٧ھەم لە دونیادا) یە و بەپێی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١ (١٣٩٠ی کۆچی ھەتاوی) ژمارەی دانیشتووانەکەی ٧٦٬٠٩١٬٠٠٠ کەسە و ھەر ساڵ یەک میلیۆن کەس لە دانیشتووانی وڵات زیاد دەبێت.

دەستەڵاتی سیاسی لە ئێراندا لە سەر بنەمای [[یاسای بنەڕەتی]]ی پەسندکراوی ساڵی ١٩٧٩ (١٣٥٨ی ک. ھ) و پێداچوونەوەی ساڵی ١٩٨٩ (١٣٦٨ی ک. ھ) داڕێژڕاوە. بەرزترین پلەی دەستەڵاتی ڕەسمیی ئێران لە دوای سەرکەوتنی شۆڕشی ١٩٧٩، ویلایەتی فەقیهەفەقیھە کە ئێستا لە دەستی [[سەید عەلی خامنەیی]] دایە. [[ئیسلام]] دینی ڕەسمی، [[شیعە]] مەزھەبی ڕەسمی و [[فارسی]] زمانی ڕەسمی ئێرانە. ئێران وەکو وڵاتێکی پێکھاتوو لە چەند نەتەوە، مێژوویەکی کۆنی ھەیە و یەکێک لە مێژووییترین وڵاتانی جیھانە.

ئێران بە ھۆی هەڵکەوتنیھەڵکەوتنی لە ناوچەی [[ئەوراسیا|ئەوراسیادا]] جێگایەکی تایبەتی ھەیە. ئەم وڵاتە ئەندامی ڕێکخراوی [[نەتەوە یەکگرتووەکان]]، بزووتنەوەی وڵاتانی بێلایەن، ڕێکخراوی کۆنفرانسی ئیسلامی، [[ئۆپێک]] و ڕێکخراوی [[ئێکۆ]] یە. ئێران ھێزێکی ناوچەییە لە باکووری ڕۆژئاوای ئاسیادا و جێگایەکی گرینگی لە ئابووریی جیھاندا بە بۆنەی ھەبوونی [[نەوت]]، پیشەسازیی [[پێترۆشیمی]] و [[گازی سرووشتی]] بەدەست ھێناوە.

لە ئێراندا زمانگەلێکی زۆر بوونیان ھەیە، وەکوو زمانی [[کوردی]]، [[زمانی ئازەربایجانی|ئازەربایجانی]]، [[زمانی لوڕی|لوڕی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و چەندین زمانی تر؛ بەڵام تەنھا زمانێک کە بە شێوەی فەرمی و یاسایی ناسراوە، [[زمانی فارسی|زمانی فارسیی]]ەیە. لە [[یاسای بنەڕەتی|یاسای بنەڕەتیی]]ی ئێران، یاسای ژمارەی ١٥ ھاتووە کە زمانە ناوچەییەکان دەتوانن لە ناوچەکانی خۆیان لە پێناو زمانی فارسیدا لە قوتابخانەکان فێر بکرێن.

== پەراوێزەکانسەرچاوەکان ==