نەتەوە یەکگرتووەکان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب چاکسازی
شائەمراز
ھێڵی ١:
{{خاوێنکردن}}
{{Infobox geopolitical organization
|name =
{{collapsible list
|titlestyle = background:transparent; font-size:9pt;
|title = {{resize|11.5pt|نەتەوە یەکگرتووەکان}}
|{{Infobox|subbox=yes|bodystyle= font-size:9pt;
| rowclass1 = mergedrow| label1 = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]: | data1 = <div style="text-align: right;">{{lang|ar|الأمم المتحدة}}</div>
| rowclass2 = mergedrow| label2 = [[زمانی چینی|چینی]]: | data2 = {{lang|zh|联合国}}
| rowclass3 = mergedrow| label3 = [[زمانی فەڕەنسی|فەڕەنسی]]: | data3 = {{lang|fr|Nations Unies}}
| rowclass4 = mergedrow| label4 = [[زمانی ڕووسی|ڕووسی]]: | data4 = {{lang|ru|Организация Объединённых Наций}}
| rowclass5 = mergedrow| label5 = [[زمانی ئیسپانی|ئیسپانی]]: | data5 = {{lang|es|Naciones Unidas}}
}}<!--NOTE: 'Organisation' is only part of the official title in Russian. -->
}}
|linking_name = the United Nations
|image_flag = Flag of the United Nations.svg
|symbol_type = [[Emblem of the United Nations|Emblem]]
|image_symbol = Emblem of the United Nations.svg
|image_map = United Nations Members.svg
|map_width = 280px
|map_caption = نەخشەی [[دەوڵەتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان]]{{efn|This map does not represent the view of its members or the UN concerning the legal status of any country,<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/Depts/Cartographic/map/profile/world00.pdf|title=The World Today|format=PDF|accessdate=18 June 2009|quote=The designations employed and the presentation of material on this map do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the Secretariat of the United Nations concerning the legal status of any country}}</ref> nor does it accurately reflect which areas' governments have UN representation.}}
|membership = [[دەوڵەتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان|١٩٣ وڵاتی ئەندام]]<br />{{ھن}}[[چاودێرانی نەتەوە یەکگرتووەکان|٢وڵات چاودێر]]
|admin_center_type = [[بنکەی_سەرەکی_نەتەوە_یەکگرتووەکان|بنکەی سەرەکی]]
|admin_center = [[نیویۆرک]]<br />{{ھن}}{{small|([[باڵەخانەی نەتەوە یەکگرتووەکان|بنکەی جیھانی]])}}
|languages_type = [[زمانە فرمیەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان|زمانھزمانە فەرمیەکان]]
|languages = {{hlist|[[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]|[[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]|[[زمانی فەڕەنسی|فەڕەنسی]]|[[زمانی چینی|چینی]]|[[زمانی ڕووسی|ڕووسی]]|[[زمانی ئیسپانی|ئیسپانی]]<ref>[http://www.un.org/en/aboutun/languages.shtml UN official languages] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110826011927/http://www.un.org/en/aboutun/languages.shtml |date=٢٦ی ئابی ٢٠١١ }}, www.un.org. Retrieved 11 July 2014.</ref>}}
|leader_title1 = [[سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان|سکرتێری گشتی]]
|leader_name1 = {{flagicon|Portugal}} [[ئەنتۆنیۆ گوتیرێس]]<ref>{{cite web|title=سھرکردایھتیسەرکردایەتی یونامی|url=https://www.uniraq.org/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=3605&Itemid=689&lang=ku|website=www.uniraq.org|accessdate=17ی شوباتی 2020|language=ku}}</ref>
|leader_title2 = [[سەروکایەتی کوڕی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان|سەروکایەتی کوڕی گشتی]]
|leader_name2 = {{flagicon|Nigeria}} [[تیجانی موحەممەد]]
|leader_title3 = [[جێگری سکرتێری نەتەوە یەکگرتووەکان|جێگری سکرتێر]]
|leader_name3 = {{flagicon|Nigeria}} [[ئامینا جێین موحەمەد]]
|leader_title4 = [[سەروکایەتی ئەنجومەنی ئابوۆری و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان|سەروکایەتی ئەنجومەنی ئابوۆری و کۆمەڵایەتی]]
|leader_name4 = {{flagicon|Norway}} Mona Juul
|leader_title5 = [[سەروکایەتی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان|سەروکایەتی ئەنجومەنی ئاسایش]]
|leader_name5 = {{flagicon|Belgium}} Marc Pecsteen de Buytswerve
|established_event1 ={{nowrap|[[United Nations Charter|UN Charter]] signed}}
|established_date1 = {{Start date and age|1945|06|26|df=yes|p=y}}
|established_event2 ={{nowrap|Charter entered into force}}
|established_date2 = {{Start date and age|1945|10|24|df=yes|p=y}}
|official_website = {{URL|http://www.un.org/}}
}}
 
'''نەتەوە یەکگرتووەکان''' ({{بە ئینگلیزی|United Nations}}) ڕێکخراوێکی نێونەتەوەییە نزیکەی ھەموو وڵاتە سەربەخۆکانی [[جیھان|جیھانی]]ی لەخۆ گرتووە.
 
رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕێکەوتی [[٢٤ی تشرینی یەکەم|٢٤ی تشرینی یەکەمی]]ی [[١٩٤٥]]دامەزرا لە شاری [[سانفرانسیسکۆ]] لە ویلایەتی [[کالیفۆرنیا|کالیفۆرنیای]]ی [[ئەمریکا]].<ref name="بەردی بناغەی مێژووی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان">[http://www.un.org/en/aboutun/index.shtml], وەرگیراوە لە ٣ی مارچی ٢٠١١.</ref>.
'''نەتەوە یەکگرتووەکان''' ({{بە ئینگلیزی|United Nations}}) ڕێکخراوێکی نێونەتەوەییە نزیکەی ھەموو وڵاتە سەربەخۆکانی [[جیھان|جیھانی]] لەخۆ گرتووە.
 
رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕێکەوتی [[٢٤ی تشرینی یەکەم|٢٤ی تشرینی یەکەمی]] [[١٩٤٥]]دامەزرا لە شاری [[سانفرانسیسکۆ]] لە ویلایەتی [[کالیفۆرنیا|کالیفۆرنیای]] [[ئەمریکا]]<ref name="بەردی بناغەی مێژووی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان">[http://www.un.org/en/aboutun/index.shtml], وەرگیراوە لە ٣ی مارچی ٢٠١١.</ref>.
 
=== مێژووی رێکخراو ===
 
پاش سەرنەکەوتنی ریکخراوی [[کۆمەلەی نەتەوەکان]] لە ڕوونەدانی [[شەری جیھانی دووەم]]، وە لە بەر ترسی ئەوەی کە [[مرۆڤ]] لەوانەیە شەرێکی تری لە ھەمان جۆر دروست بکات، رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان دامەزرا تا جێگای ریکخراوی [[کۆمەلەی نەتەوەکان]] بگرێتەوە.
 
رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان کە رێکخراوێکی جیھانی نێونەتەوەیی‌یە، بیرۆکەی درووست بوونی دەگەرێتەوە بۆ [[١٢ی جوون]]ی [[١٩٤١]]، کاتێک [[وڵاتە ھاوپەیمانەکان]]ی ئەوکات، ھەر یەک لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکائەمریکا]] و [[ئینگلتەرا]]، رێککەوتننامەیەکیان مۆر کرد بۆ "ئیش کردن لە گەل یەکتری و ھەروەھا لەگەل خەلکانی سەربەخۆ، لە کاتی جەنگ و ئاشتی.<ref name="بەردی بناغەی مێژووی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان">[http://www.un.org/en/aboutun/index.shtml], وەرگیراوە لە ٣ی مارچی ٢٠١١.</ref>. ئەمە بە یەکەم ھەنگاو دەژمێردرێت لە دروستبوونی ئەم رێکخراوە.
 
لە [[١٤ی ئۆگەستئاب]]ی ساڵی [[١٩٤١]]،١٩٤١، لە کۆبوونەوەیەکی نێوان سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتی [[بەریتانیا]]، [[وینستۆن چێرچیل]]، لەگەل سەرۆکی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکائەمریکا]]ی ئەوکات، [[فرانکلین ڕۆزڤێڵت]]، بڕیاری دەست پێشخەری کۆمەلێک ھەنگاو درا. ئەم دۆکۆمێنتە واژوو کرا لە نێوان ھەردوو ناوبراو لە سەر کەشتی‌یەک "«لە شێوێنێکی ناو دەریا"». ئەم دۆکۆمێنتە ناودەبرێت بە [[ناتۆ|پەیمانی ئەتلەنتیک]]. کە دوایی کاری بۆ کرا و ئەو رێکخراوەی لێکەوتەوە کە ئێستا ئەیبینین.
 
-سکرتێری گشتی ڕێکخراوەکە لە ١٩٤٦تائێستا
Line ٦٧ ⟶ ٦٥:
 
=== ئامانجەکانی رێکخراو ===
دەتوانین ئامانجەکانی رێکخراو لە چوار خالدا کۆبکەینەوە؛کۆبکەینەوە.
 
دەتوانین ئامانجەکانی رێکخراو لە چوار خالدا کۆبکەینەوە؛
 
[[ئاشتی]] و [[ئاسایش]]ی تێونەتەوەیی، بۆ پاراستنی ئاشتی لەسەر ئاستی جیھانیی.
Line ٧٦ ⟶ ٧٣:
یارمەتی دانی نەتەوەکان بۆ کارکردن لەگەل یەکدا بۆ باشترکردنی باری گوزەرانی [[ھەژار]]ان، سەرکەوتن بەسەر [[برسیەتی]] و [[نەخۆشی]] و [[نەخوێندەواری]] وە بۆ ھاندانی ڕێز بۆ [[ماف]] و [[ئەرک]]ی یەکتر.
 
ببێ بە مەڵبەندێک بۆ یارمەتی دانی نەتەوەکان بۆ گەیشتن بەم ئامانجانە.<ref name="نەتەوە یەکگرتووەکان لە چاوخشانێکدا">[http://www.un.org/en/aboutun/index.shtml], ئامانجەکانی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان.</ref>.
 
=== مەرجەکانی بە ئەندام بوون ===
 
ھەر [[دەوڵەت]]ێکی ئاشتی خواز کە پاپەندبوونی خۆی بۆ پەیماننامە و بڕیارەکانی نەتەوە یەکەگرتوەکان دەربڕیبێت دەتوانێت ببێتە ئەندامی ئەو رێکخراوە.
 
=== دەزگاکانی رێکخراو ===
نەتەوە یەکگرتوەکان خاوەنی ٦ دەزگای سەرەکییە کە بە (مەنزومەی نەتەوەیەکگرتوەکان) ناسراون‌و بریتین لە: ئەنجومەنی ئاسایش،کۆمەڵەیئاسایش، کۆمەڵەی گشتیی، ئەنجمومەنی سەرپەرشتیکردن، ئەمیندارێتی گشتی، دادگای دادی نێودەوڵەتی، ئەنجومەنی ئابوری‌و کۆمەڵایەتی نەتەوەیەکگرتوەکان...نەتەوەیەکگرتوەکان…
 
نەتەوە یەکگرتوەکان خاوەنی ٦ دەزگای سەرەکییە کە بە (مەنزومەی نەتەوەیەکگرتوەکان) ناسراون‌و بریتین لە: ئەنجومەنی ئاسایش،کۆمەڵەی گشتیی، ئەنجمومەنی سەرپەرشتیکردن، ئەمیندارێتی گشتی، دادگای دادی نێودەوڵەتی، ئەنجومەنی ئابوری‌و کۆمەڵایەتی نەتەوەیەکگرتوەکان...
 
== کۆمەڵەی گشتی ==
 
سەرجەم ئەندامانی رێکخراوەکە تێیدا ئەندامن‌و ھەردەوڵەتە دەنگێکی ھەیەو کارەکانی بریتین لە
* تاوتوێکردنی گرفتە نێودەوڵەتیەکان‌و شێوازەکانی پتەوکردنی ھاوکاری نێودەوڵەتی.
* دانانی بودجەی گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان.
* بڕیاردان لە سەر وەرگرتنی ئەندامی نوێ.
* دامەزراندنی ئەمینداری گشتی و ئەندامی دەزگاکانی دیکە.
 
== ئەنجومەنی سەرپەرشتی کردن ==
 
ئەو ئەنجومەنە بەگوێرەی پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتوەکان ھاتوەتە ئاراوە بۆ ئیدارکردنی بەشێک لەو ھەرێمانەی کە حوکمی زاتیان نییە.
 
== ئەمیندارێتی گشتی ==
 
دەزگایەکە لە لایەن چەند کارمەندێکی نێودەوڵەتییەوە کاروبارەکانی بەڕێوەدەبرێت. ئەمیندارێتی گشتی چەندین کاری جۆراوجۆری ھەیە و ئەو سیاسەتانە جێبەجێدەکات کە دایدڕێژێت. ئەمینداری گشتی کە سەرپەرشتی ئەمینداریتی گشتی دەکات لە سەر راسپاردەی ئەنجومەنی ئاسایش‌و لە لایەن کۆمەڵەی گشتیەوە بۆ ماوەی ٥ ساڵ دادەمەزرێت‌و دەشتوانرێت بۆ قۆناغێکی دیکە دابمەزرێتەوە. ئەمیندارێتی گشتی ٨٦٠٠ کارمەندی ژن‌و پیاوی ھەیە کە خەڵکی ١٧٠ وڵاتی جیاوازن. وێرای ئەوەی کە بارەگا سەرەکیەکەی لە شاری نیۆیۆرکی ئەمریکایە بەڵام ئامادەگی دیاریشی لە ھەریەک لە جنیف‌و ڤییەناو نەیروبی ھەیە و نوسینگەی تایبەتی خۆی تیادا کردونەتەوە، بەجۆرێک نوسینگەی جنیف ناوەندی کۆنگرە نێودەوڵەتییەکانی تایبەت بە چەکداماڵین‌و مافەکانی مرۆڤە، نوسینگەی ڤییەناش تایبەت بەکارکردن لە سەر بنبڕکردنی مادە ھۆشبەرکان‌و تاوان‌و نوسینگەی نایرۆبیش تایبەتە بە چالاکیەکانی بواری ژینگە.
 
== دادگای دادی نێودەوڵەتی ==
 
دەزگایەکی دادوەریی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکانە و بارەگا سەرەکیەکەی لە شاری لاھای ھۆڵەندایە. کارەکانی بریتین لە:
* بینینی ئەو کەیسە نێودەوڵەتیانەی کە دەخرێنە بەردەمی.
* پێشکەشکردنی راوێژی یاسایی بەو دەزگا نێودەوڵەتیانەی کە داوایان لێکردوە.
 
دادگای دادی نێودەوڵەتی لە ١٥ دادوەر پێک دێت کە کۆمەڵەی گشتی‌و ئەنجومەنی ئاسایش بۆ ماوەی ٩ ساڵ ھەڵیاندەبژێرێت‌و دەشتوانرێت بۆ قۆناغێکی دیکە ھەڵبژێردرێنەوە.
Line ١١٢ ⟶ ١٠٣:
 
== ئەنجومەنی ئابوری‌و کۆمەڵایەتی نەتەوەیەکگرتوەکان ==
 
ئەو ئەنجومەنە لە ٥٤ دەوڵەت پێک دێت‌و لە لایەن کۆمەڵەی گشتیەوە ھەڵدەبژێردرێن‌و ماوەی ئەندامێتیان ٣ ساڵەو لە ماوەی ساڵێکدا ٢ جار لە ھەریەک لە شارەکانی نیۆیۆرک و جنیف کۆدەبێتەوە.
کارەکانی بریتین لە:
*:ئەنجامدانی چالاکییە ئابوری‌و کۆمەڵایەتیەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان.
* کار لە سەر زیاترکردنی رێزو پارێزگاریکردنی مافەکانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەکانی دەکات.
* لە گەڵ رێکخراوە ناحکومییەکاندا سەبارەت بە کاروبارە ئابوری‌و کۆمەلایەتیەکان راوێژ دەکات.
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
{{نەتەوە یەکگرتووەکان}}
 
 
{| class="toccolours" cellspacing="0" style="width:50%;margin:auto;float:none;clear:both;"
|- bgcolor="#ccccff"
! style="text-align:center;font-size:110%;" |[[پەڕگە:Flag of the United Nations.svg|40px|توانج]] &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;زمانە فەرمییەکانی [[نەتەوە یەکگرتووەکان]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; [[پەڕگە:Flag of the United Nations.svg|40px|توانج]]
|-
| style="font-size:90%;text-align:center;"|[[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] - [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]] - [[زمانی فەڕەنسی|فەڕەنسی]] - [[زمانی چینی|چینی]] - [[زمانی ڕووسی|ڕووسی]] - [[زمانی ئیسپانی|ئیسپانی]]