خەلافەت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
چاکسازیی نووسەکان+لابردنی نووسراوە لایەندارانەکان
ھێڵی ١:
{{خەلافەت|خیلافەت=خیلافەت}}
{{ئیسلام |history}}
'''خیلافەتی ئیسلامی''' ئەکرێت پێناسە بکرێت بە ڕژێمێکی دەسەڵات بە پێی شەریعەتی ئیسلامی کە ئەگۆڕێت بە پێی سەرکردەی موسڵمانی دەوڵەتەکە کە حوکمی دەکات بەپێی شەریعەتی ئیسلامی. وناونراوە بە خیلافەت یان (جێ نشینی) لەبەر ئەوەی سەرکردە (خەلیفەکە) جێگەی پێغەمبەری [[ئیسلام]] [[محەمەد]] دەگرێتەوە لە سەرکردایەتی کردن موسڵمانان ودەوڵەتی ئیسلامیدا. بەڵام خیلافەت لای کۆمەڵی شیعە بابەتێکی فراوانترە لە حکومەت لە دوای پێغەمبەر، خیلافەت لای ئەوان ئەکرێت کورت بکرێتەوە بە درێژبوونەوەی پێغەمبەرایەتی و وتەی خەلیفە و کردار و بڕیارەکانی بەڵگەن و ئەبێت بە ھەند وەربگیرێن، لای سونە ئەبێتە خەلیفە کاتێک بە فەرمانڕەوا دابنرێت، بەڵام شیعە جکومەت بە بەرھەمێک لە بەرھەمەکانی خیلافەت دادەنێن، یان لە بەختەوەری خەڵکە کە ئیمام ببێتە فەرمانڕەوا وبەڵام ئەگەر نەبێتە فەرمانڕەوا ئەوا ھەر خەلیفە وئیمامە لای ئەوان، ئێستا ڕژیمی خیلافەت بوونی نیە، دوای ئەوەی خیلافەت ڕوخا ساڵی ۱۹۲٤/۳/۳ ز بە ڕوخانی خیلافەتی عوسمانی، وھیچ حوکمێک بەو ڕژێمە نەگەڕاێنراوەتەوە لە ھیچ شوێنێک تا ئێستا و موسڵمانان دابەش بوون ھەریەکێک و لە وڵاتی خۆی بە پارچە پارچەی دەژین لە ژێردەستی حوکمەتە عەلمانیەکان هەرھەر لە وڵاتی سۆرینامەوە هەتاھەتا پاپوای ڕۆژئاوا بە بێ سەرکردە و بە هەتیویھەتیوی لە دایک دەبن.
 
== خیلافەت لە [[قورئان|قورئاندا]] ==
ھێڵی ٨٢:
14.یەزیدی دووەم : 720 - 724 ز.
 
15.هیشامیھیشامی کوڕی عەبدولمەلیک: 724 - 743 ز.
 
16.وەلیدی دووەم : 743 - 744 ز.
ھێڵی ٨٨:
17.یەزیدی سێیەم : 744 ز.
 
18.ئیبراهیمیئیبراھیمی یەکەم : 744 ز.
 
19.مەروانی یەکەم : 744 - 750 ز.
ھێڵی ٩٦:
21.ئەبوجەعفەری مەنسور : 754 - 775 ز.
 
22.المهدیالمھدی : 775 - 785 ز.
 
23.الهادیالھادی : 785 - 786 ز.
 
24.هارونھارون ڕەشید : 786 - 809 ز.
 
25.ئەمین : 809 - 813 ز.
ھێڵی ١١٨:
32.المعتز باللە : 866 - 869 ز.
 
33.المهتدیالمھتدی باللە : 869 - 870 ز.
 
34.المعتەمید علی اللە : 870 - 892 ز.
ھێڵی ١٢٨:
<nowiki>37.المقتدر باللە : 908 - 929 ز. [جاری یەکەم] </nowiki>
 
<nowiki>38.القاهرالقاھر باللە : 929 ز.[جاری یەکەم] </nowiki>
 
<nowiki>_ المقتدر باللە : 929 - 932 ز. [جاری دووەم] </nowiki>
 
<nowiki>_القاهر_القاھر باللە : 932 - 934 ز. [جاری دووەم] </nowiki>
 
39.الرازی باللە : 934 - 940 ز.
ھێڵی ١٥٠:
46.الموقتەدیر بی ئەمری اللە : 1075 - 1094 ز.
 
47.المستظهرالمستظھر باللە : 1094 - 1118 ز.
 
48.المسترشد باللە : 1118 - 1135 ز.
ھێڵی ١٦٤:
53.الناصر دین لی اللە : 1180 - 1225 ز.
 
54.الزاهرالزاھر بی ئەمری اللە : 1225 - 1226 ز.
 
55.المستنصر باللە یەکەم : 1226 - 1242 ز.
ھێڵی ١٧٢:
٭1258 - 1261 ز سێ ساڵ و چوار مانگ موسوڵمانان بێ خەلیفە بوون.
 
57.المسنصر باللهباللھ دووەم : 1261 - 1262 ز.
 
58.الحاکم بی ئەمری اللە یەکەم : 1262 - 1302 ز.
ھێڵی ٢٣٦:
82.مورادی دووەم : 1623 - 1640 ز.
 
83.ئیبراهیمیئیبراھیمی یەکەم : 1640 - 1648 ز.
 
84.موحەمەدی دووەم : 1648 -1687 ز.
ھێڵی ٢٧٦:
102.عبدالمجیدی دووەم : 1922 - 1924 ز.
 
٭لە بەرواری 3 / 3 / 1924 ز کۆتایی بە خەلافەتی ئیسلامی هات لەسەرزەوی کە بۆ ماوەی 1281 ساڵ بەردەوام بوو. تا ئێستا نزیکەی سەدەیەکە موسوڵمانان بێ خەلیفەن بە هەتیوی لە دایک دەبن.
 
×لەلە بەرواری 3 / 3 / 1924 زاینیدا کۆتایی بە خەلافەتی ئیسلامی ھات لەسەر زەوی کە بۆ ماوەی 1281 ساڵ بەردەوام بوو. لە مێژوو دا سەردەمی وا هەبووەھەبووە کە دوو خەلیفە حوکمیان کردووە وەک خەلافەتی ئەندەلوس کە هاوچەرخیھاوچەرخی خەلیفەکانی ئومەوی و عەباسی بوون. ئەوانیش لیستی تایبەت بە خۆیان ھەبووە بەڵام ماوەیێکی درێژ نەبووە و خەلافەتیشیان ناوچەیی بووە.
 
'''''خەلیفەکەی کۆتایی جیهانجیھان :''''' ''موسوڵمانان لەو بڕوایەدان کە''
ئوانیش لیستی تایبەت بە خۆیان هەبووە بەڵام ماوەیتکی زۆر درئژ نەبووه و خەلافەتیشیان ناوچەیی بووە واتە تەنها تایبەت بووە بە ئەندەلوس کە ئیسپانیای ئێستا ی دەگرتەوە مەسیحیەکان بە زوڵم موسوڵمانەکانیان دەرکرد تیای دا.
 
''زۆربەی موسوڵمانان لەو بڕوایەدان کە'' لە پێش کۆتایی جیهانجیھان خەلیفەیەک دێ لە نەوەی پێغەمبەرە ناوی '''''محمدی کوڕی عبدااللە''''' یە ناسراوە بە '''(محمدی مەهدیمەھدی).''' کە لە کۆتایی جیهانجیھان دێ حەوت یان نۆ ساڵ حوکم دەکات دوایی ئەویش پێغەمبەر '''''عیسا''''' علیە سلام خەلافەت وەردەگرێ.
'''''خەلیفەکەی کۆتایی جیهان :''''' ''موسوڵمانان لەو بڕوایەدان کە''
 
لە پێش کۆتایی جیهان خەلیفەیەک دێ لە نەوەی پێغەمبەرە ناوی '''''محمدی کوڕی عبدااللە''''' یە ناسراوە بە '''(محمدی مەهدی).'''کە لە کۆتایی جیهان دێ حەوت یان نۆ ساڵ حوکم دەکات دوایی ئەویش پێغەمبەر '''''عیسا''''' علیە سلام خەلافەت وەردەگرێ.
 
103.خەلیفە موحەمەدی مەهدی : 7 - 9 ساڵ حوکم دەکات.
 
104.خەلیفە پێغەمبەر عیسا : 40 ساڵ حوکم دەکات.