ڕۆبێرت دی نیرۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ڕۆبێرت ماریۆ دێ‌نیرۆ، جەی‌ئاڕ''' [[ئەکتەر]] و [[دەرهێنەردەرھێنەر]]ی بە ناوبانگی [[ئەمریکی]] لە دایک‌بووی [[1944١٩٤٤]]ی زایینی لە شاری [[نیۆیۆرک]] لە [[ئەمەریکا]]دایە. دوو جار [[خەڵاتی ئاکادمی ئاورد]]ی بردووەتەوە و بە فراوانی ستایش کراوە وەک یەکێک لە گەورەترین و کاریگەرترین [[ئەکتەرەکانی تەواوی زەمانەکان]].

* [[ویتۆ کۆرلێۆنێ]] لە [[باوکی ئایینی 2٢]] (The Godfather Part II)

* [[جەیک لامۆتا]] لە [[گای تووڕهتووڕە]] (Raging Bull)

دێ‌نیرۆ لە شاری [[نیۆیۆرک]]ی [[ئەمەریکا]] لە دایک بووە. دایکی [[شێوە کێش]] و [[نەقاش]]ێکی [[ئەڵمانی]]-[[فەڕنسی]] و بە ڕەگەز [[هۆلەندیھۆلەندی]] بە ناوی ڤیرجینیا ئادمیراڵ بووە. باوکیشی ھەروەھا نەقاشێک بووە و بە ڕەگەز [[ئیتاڵی]]-[[ئیرلەندی]]، بە ناوی ڕۆبێرت دێ‌نیرۆ-ئێس‌ئاڕ .

دایک و باوکی کاتێ زۆر ساویلکە بووە لە یەک جودا بوونەتەوە و دێ‌نیرۆ لە گەڕەکی بچووکی ئیتاڵیەکان لە [[مەنهەتەنمەنھەتەن]] گەورە بوو.

لەبەر جستەی بچووک و بێ‌ڕەنگی سەروچاوی ، لە مناڵیدا پێیان ئەوت بابی مێڵک. دێ‌نیرۆ لەپێش دا پێی خۆش بوو بڕواتە خوێندنی ھۆنەر لە Little Red School House بەڵام دواتر دایکی لە The School of Performing Arts ناوی نووسی. ھەر ئەو خوێندنگەی وا [[ئەکتەر]]ی فیلمەکانی [[باوکی ئایینی]]‌ش پێوە بوو درێژە بە خوێندنی تێدا بدات. لە تەمەنی ١٣ساڵیدا دەر کرا و لە شەقامەکانی شار دەگەڵ پۆڵێک لاوانی ھاوتەمەنی خۆی بەڕەڵاییان ئەکرد. دێ‌نیرۆ ئەوەندەی پێی خۆش بوو بڕواتە [[کۆلێجی هۆنەرەجوانەکانھۆنەرەجوانەکان]]ی [[ستێلا ئادلێر]] (Stella Adler Conservatory) لای خۆش بوو بڕواتە ستۆدیۆی ئەکتەری [[لی سترازبورگ]] (Lee Strasberg).

یەکەمین فیلمی دێ‌نیرۆ لە ساڵی [[1963١٩٦٣]] لە تەمەنی ٢٠ساڵیدا بە ھاوکاری دەگەڵ [[برایان‌دی‌پالما]] بە ناوی [[جەژنی زەماوەند]] درووست کرا ئەگەرچی فیلمەکە ھەتا ساڵی [[1969١٩٦٩]] نەڕۆشتە سەر پەردە. زیاتری تەمەنی لە ساڵانی ٦٠دا بە کار کردن لە سەر شانۆکان ڕابرد.

دوای بینینی دەوری یاریکەرێکی [[بەیسباڵ]] لە فیلمی [[هێدیھێدی لە تەبڵەکە دهدە]]‌ (Bang the Drum Slowly) لە [[1973١٩٧٣]]دا ناو جەماوەر شوێنی تایبەتی خۆی دۆزیوە. ھەر لەو ساڵەدا ھاوکاری پڕئەنجامە‌کەی دەگەڵ [[سکۆرسیزی]] دەست‌پێ کرد بە بینینی دەوری لە فیلمی [[شەقامهشەقامە سەرەکیەکان]](Mean Streets ). لە ساڵی ١٩٧٤ بە بینینی دەوری سەرەکی لە فیلمی [[باوکی ئایینی 2٢]] وەک سەردەمی لاوی [[دۆن ویتۆ کۆرلێۆنێ]]، لە [[دەرهێناندەرھێنان]]ی [[فرانسیس فۆرد کاپۆلا]]، ئەگەرچی تاقی‌کرابوە بۆ دەوری [[سانی کۆرلێۆنێ]]، [[مایکەل کۆرلێۆنێ]] و [[کارلۆ ڕیزی]] لە حەڵقەی پێشووی [[باوکی ئایینی‌دا]]. زانستەکەی یەکەمین خەڵاتی [[ئاکادمی ئاوارد]]ی بۆ دیاری ھێنا بۆ [[باشترین ئەکتەری پشتیوان]]، ئەگەرچی لە مەراسیمەکەدا کاپۆلا لە جیاتی ئەوی ئامادە نەبوو خەڵاتەکەی وەرگرت. دێ‌نیرۆ یەکەمین بەرندەی [[خەڵاتی ئۆ‌سکار]] بوو وا لە فیلمەکەدا بە زمانی ناوچەیەکی بیانی قسەی ئەکرد، زیاتر بە زاراوەی [[سیسیلی]] و چەن خەت بە [[ئینگلیزی]]. دێ‌نیرۆ و [[مارلۆن بڕاندۆ]] تەنیا دوو کەسێک بوون وا بوونە بەرندەی [[خەڵاتی ئۆسکار]] بۆ بینینی دەوری یەک کەسایەتی.

* [[گای تووڕهتووڕە]](Raging Bull)لھ١٩٨٠

دێ‌نیرۆ لە زۆرینەی فیلمەکانی دەوری کەسێک خاوەن کێشەی دەروونی بینیوە. بە تایبەت فیلمی [[شۆفیری تاکسی]] (Taxi Driver) بۆ دێ‌نیرۆ و نەخشاندنی بێ‌وێنەی نەخشەکەی ، ھەتا ھەمیشە ناوی دێ‌نیرۆی پە‌یوەنددا بەو وتەی بە ناو بانگەکەی لە ناو فیلمەکەدا ، "دەگەڵ منت بوو ؟ (You talkin' to me). لە ساڵی ١٩٧٦ دەگەڵ [[ژێڕاڕد دێپاردیۆ]] لە فیلمێکی ژیاننامەییدا کە لە سەردەمی [[شەڕی جیهانیجیھانی دووهەمدووھەم]] ڕوو ئەدا دەوریان بینی بە ناوی [[ساڵانی 1900١٩٠٠]] (Novecento) لە دەرھێنانی [[بێرناردۆ بێرتۆلوچێلی]] کە باسی وێنەی منداڵی ھەتا پیری دوو کەسی [[ئیتاڵی]] لە دوو [[چینی کۆمەڵ]]ی جیاوازی دەکا.

بەرپرسیار بوونی دێ‌نیرۆ بۆ دەورەکانی کە لە [[شێوازی ئەکتەری]]ە تایبەتەکەی سەرچاوەی ئەگرت، بوو بە ھۆی ستایشێکی فراوانی. دێ‌نیرۆ ٢٧کیلۆ خۆی قورس کرد و ھەروەھا فێر بوو چۆن [[باکس]] بکات بۆ نواندنی دەوری [[جەیک لامۆتا]] لە فیلمی [[گای تووڕهتووڕە]] (Raging Bull)؛ ددانەکانی خۆی تیژ کرد بۆ فیلمی (Cape Fear)؛ ماوەی ٦مانگ لە [[سیسیل]] ژیانی بردە سەر بۆ [[باوکی ئایینی2ئایینی٢]](The Godfather Part II)؛ ٣مانگ وەک شۆفیڕی تاکسی ئیشی کرد بۆ فیلمی [[شۆفیڕی تاکسی]](Taxi Driver) و فێر بۆ چۆن [[ساکسیفۆن]] بژەنێ بۆ فیلمی [[نیۆیۆرک-نیۆیۆرک]](New York، New York).

شێوازە تایبەتەکەی دێ‌نیرۆ بۆ [[ئەکتەری]] ئەوە بوو کە لە تەواو [[تاکتیک]] و ھەستەکان و ئامێرەکانی وا توانای ھەبوو کەڵکی وەر ئەگرت. ھەر بۆیە بۆ نمونە لە فیلمی [[شۆفیڕی تاکسی]] لە [[سیناریۆ]] لای ئەدا بە زانین و بە شێوازی خۆی کایەی ئەکرد و بە فراوانیش لە لایەن [[دەرهێنەردەرھێنەر]]ەوە پەسند ئەکرا.

لە ترسی ئەوی یەک دەور لەسەری بمێنێتەوە لە ساڵانی ١٩٨٥بەدوا، ھێندێ کاری [[کۆمێدی]] کرد وەک : [[هەڵاتنیھەڵاتنی نیوەشەو]](Midnight Run)لھ١٩٨٨، [[کاتی نمایشت]](Showtime)لھ٢٠٠٢، دوو دوانەی سەرکەوتووی [[ئەمە لێک‌دەوە]] (Analyze This)لھ١٩٩٩ و [[ئەوهئەوە لێک‌دەوە]] (Analyze That)لھ٢٠٠٢، ھەروەھا دوانی سەرکەوتووی [[دیتنی خێزان]](Meet the Parents)لھ٢٠٠٠ و [[دیتنی فاکێڕەکان]](Meet the Fockers )لھ٢٠٠٤.

لە ١٩٩٥دا دێ‌نیرۆ لە فیلمێکی [[پۆلیسی]]-[[تاوانباری]] [[کێشهکێشە]](Heat) لە دەرھێنانی [[مەیکەل مەن]]، دەگەڵ ھاوڕێی [[ئەکتەر]]ی دێرینەی، '''[[ئەل‌ پاچینۆ]]''' ،پێکەوە کایە دەکەن و سەرنجی ڕەخنەگران و خۆشەویستەکانیان ڕا دەکێشن. ئەو دوو [[ئەکتەر]]ە بە ناو بانگە لە فیلمی [[باوکی ئایینی2ئایینی٢]]دا پێکەوە دەوریان بینیوە بەڵام لە چ دیمەنێکا پێکەوە نەبوون. بەڵام لەم [[هیتھیت]]‌دا لە دێمەنێکدا پێکوەن و سەرنجی ھەموان، ھەرکام بە [[شێوازی ئەکتەری]] خۆی، ڕادەکێشن. لەم دواییانەدا ھەردووکیان لە فیلمێکی دی [[پۆلیسی]] بەناوی [[کوشتنی پاک]](Righteous Kill) کایەیان کردووە.

ئیتر تا ساڵی ٢٠٠٦ فیلمێکی دەرنەھێنا. لەو ساڵەدا فیلمێکی دروست کرد بە کایەی [[مەت دەیمۆن]] و [[ئانجێلینا جوولی]]، سەبارەت بە چەن و چوونەکانی ناو [[سی‌ئای‌ئەی]](CIA) لە سەردەمی [[شەڕی جیهانیجیھانی دووهەمدووھەم]] و [[شەڕی سارد]] ، لە دیتنی کاربەدەستێکی باڵاوە. دێ‌نیرۆ بۆخۆی ھەر دیسان لە فیلمەکەدا دەوری بینیوە وەک [[جەنەڕاڵ]]ێک.

لە ساڵی ١٩٩٧دا دێ‌نیرۆ بۆ جاری دووھەم ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا. ژنەکەی ناوی [[گرەیس هایتاوێرھایتاوێر]](Grace Hightower) و ھەتا ئێستاش ھەر پێکەوەن. ئێستا لە شوێنەک لە نزیکی [[نیۆیۆرک]] ژیان ئەبەنە سەر. کۆڕەکەیان بە ناوی ئێلیۆت(Elliot) لە ساڵی ١٩٩٨دا ھاتە دونیا.

لە ساڵی ١٩٩٨دا لە درێژەی فیلمێکدا لە [[فڕەنسا]]، دێ‌نیرۆ لە لایەن [[پۆلیس]]ی ئەو وڵاتە بۆ ماوەی ٨کاتژمێر دەست‌بەسەر کرا و پرسینەوەی زۆری لێ‌کرا. دواتر ئازاد بوو و بە [[ڕۆژنامهڕۆژنامە]]‌ی [[لۆمۆند]] (Le Monde)، ڕۆژنامە بەناوبانگەکەی [[فەڕنسا]] وت : "ئیتر قەد ناگەڕێمەوە بو [[فەڕنسا]]، تەنانەت بە ڕفێقەکانیشم دەڵیم کە بۆ [[فەڕنسا]] نەیێن. " دواتر دادوەری ئەو دۆسیە وتی کە دێ‌نیرۆ وەک شایەت پرسیاری لێ‌کراوە نە وەک [[تاوانبار]].

لە ساڵی ٢٠٠٣دا زانی کە [[شێرپەنجەی پڕۆستات]]ی ھەیە (prostate cancer)، بەڵام بە ھۆی زوو پێزانین و ھەروا باری باشی لەشی، بۆ چارە سەرکردنی تووشی کێشە نەبوون و ئێستا بەری نەخۆشینەکە تا ڕادەیەکی زۆر گیراوە. باوکی دێ‌نیرۆ لە ١٩٩٣ و لە تەمەنی ٧١ساڵیدا بە ھۆی [[شێرپەنجهشێرپەنجە]] تێدا چوو.

لە [[میهرەجانیمیھرەجانی فیلمی وێنیز]](Venice Film Festival) لە ساڵی ٢٠٠٤، وا بڕیاریان دە کە ھاووڵاتی بوونی [[ئیتاڵی]] پێشکەش بکەن بە دێ‌نیرۆ. بەڵام [[سەرۆک وەزیران]]ی کاتی [[ئیتاڵی]] ، [[سیلڤیۆ بێرلۆسکۆنی]] (Silvio Berlusconi) دژی ئەو بڕیارە وتی کە دێ‌نیرو بە بینینی دەوری تاوانباران [[ئیتاڵی]] و [[ئیتاڵێ-ئەمریکی]] لەو [[فیلم]]انەدا شێوەیەکی ناشیرینی لە [[ئیتاڵی]] پیشان جەماوەری دونیا داوە. دوای ھێندە کێشە لە لایەن [[وەزیر]]ی [[کلتوور]] و [[فەرهەنگفەرھەنگ]]ەوە خەڵاتی ھاووڵاتی بوونی [[ئیتاڵی]] پێ‌بەخشرا.

دێ‌نیرۆ لە [[سیاسەت]]ی [[ئەمریکا]]دا لایەن‌گری [[حیزبی دیمۆکرات]]ە. لە ٢٠٠٠دا پاڵپشتی [[ئەل‌گۆر]] (Al Gore) بوو. لە ٢٠٠٤دا پاڵپشتی لە [[جان کەری]](John Kerry) کرد. لە ٢٠٠٨دا لە [[هیلاریھیلاری کلینتۆن]](Hillary Clinton) و [[ئۆباما]] (Obama) پاڵپشتی کرد و لە کۆتاییدا لایەن‌گری [[ئۆباما]] بوو پێش ھەڵبژاردنەکە.

| ''[[Hi,Hi، Mom!]]''

| ''[[New York,York، New York (film)|New York,York، New York]]''