ماری سلێست: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

 

بناغەی ماری سلیست لە دورگەی سپینسەر لە [[نۆڤا سکۆشیا|نۆڤاسکۆشیا]] دارێژرابوو، لە ساڵی ١٨٦١بەردەست خرابوو لەژێر خاوەنداریەتی [[بریتانیای مەزن|بەریتانی]] بەناوی «ئەمازۆن»({{بە [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]|Amazon}}). دواتر لە ساڵی ١٨٦٨گوێزرابوویەوە بۆ خاوەنداریەتی ئەمریکی، کاتێک کە ناوێکی نوێی لێندرا خرایە کاری دەریاوانی بەشێوەیەکی ئاسایی تاوەکو گەشتە ناودارەکەی ساڵی ١٨٧٢. لە دانیشتنە دادگاییەکەی [[گیبرالتار]] ئەفسەرانی دادگاکە بۆچونی کاری تاوانکاریان دەکرد، پێیان وابوو کارمەندەکانی لەلایەن دەستەیەکەوە ڕفێندراون، کە دەشێت کارمەندی دی گراشیای کەنەدی ئەم کارەیان کردبێ یان ھەرچەتەیەکی تر. بەڵام ھیچ بەڵگەیەک لەئارادا نەبوو بۆیە ھەر لەچوارچێوەی گریمانەکان مایەوە، بەڵام گومانەکان لەسەر خودی کارمەندەکانیشی بوو کە دەشێت زیندوو مابن.

== جێھێشتن ==

[[پەڕگە:George_McCord_-_New_York_Harbor.jpg|وێنۆک|وێنەیەکی بەندەری نیویۆرک کەلەلایەن جۆرج ماکۆرد کێشراوە لە سەدەی نۆزدەھەم.]]

 

 

کاتێک ماری سلیست خۆی ئامادەدەکات بۆ دەریاوانی، بریجانتینێکی تری لێدەبێت کە دی گراشیای کەنەدی دەبێت، کە لەنزیک ھۆپۆکین لە نیوجێرسی دەبێت کەشتیەکە لەچاوەروانی بارکردنی نەوتدا دەبێت کە بەرەو جەنەوا دەیگواستەوە بە گەڕووی گیبرالتار. کاپتنەکەی دێڤد مۆرھاوس بوو لەگەڵ ئەفسەری پلەیەک ئۆلیڤەر دیڤۆ لە [[نۆڤا سکۆشیا|نۆڤاسکۆشیا]]وە، ھەرھەموویان خاوەن ئەزمونێکی باشی دەریاوانی و ڕەوشتبەرزی بوون. ھەروەھا وەکو کاپتن بەرژەوەندی ھاوبەشیان ھەبوو بەجۆرێک مۆرھاوس و بریجز یەکتریان باش دەناسی. ھەندێک لە باسەکان لەوەبوو کە دووھاوڕێی نزیکی یەکتربوون، ھەردوکیان پێکەوە نانی ئێوارەیان خواردبوو ڕۆژێک پێش دەرچوونیان، کە خێزانی مۆرھاوس دوای پەنجاساڵ گەواھی لەسەر ئەوەدا.{{Refn|فی تاریخھما للألغاز غیر المحلولة، ذکر لیونیل وپاتریشیا فانثورپ الصداقة وعشاء الوداع کحقیقة،<ref>Fanthorpe and Fanthorpe, p. 78</ref> بینما تشکک فیھ کُتّاب آخرون، مثل پول بیج بشکل خاص: «لا ینبغی الشک فی سُلطة السیدة مورھاوس، ولکن فی ھذھ الحالة یبدو من غیر المتصوَّر أن ھذھ الصداقة، إذا وُجِدت، لم یتم ذِکرھا خلال جلسات استماع الإنقاذ أو بعدئذ تم تأکیدھا بشکل مستقل من قِبل عائلة القبطان بریجز».<ref>Begg, p. 32</ref>|group=ملاحظة}} کەشتی دی گراشیا لە ١٥ تشرینی دووەم نۆ ڕۆژ دوای ماری سلیست بەندەری جێھێشت بەھەمان ئاراستەی ڕێگا.

{{نەخشەی ناوچەکان~|North Atlantic|lat=37|long=-25|position=top|mark=Black pog.svg|label=<div style="position: relative; top: 4em; left: -2.9em;">شوێنی دواھەمین تۆمار، ٢٥ نۆڤەمبەر </div>}}

{{نەخشەی ناوچەکان~|North Atlantic|lat=40.7|long=-74|position=top|label=<div style="position: relative; top: -0.1em; left: -2.4em;">[[نیویۆرک]]</div>}}

 

دواھەمین تۆمار لە پەراوی تۆماری ڕۆژانەی کەشتیەکە کە لەژووری ئەفسەری پلەیەک دۆزرایەوە دەگەڕایەوە بۆ ڕۆژی ٢٥ تشرینی دووەم کاژێر ھەشتی بەیانی (نۆ ڕۆژ پێشتر). شوێنی ماری سلیست تۆمارکرابوو لەوساتەدا لە {{Coord|37|01||N|25|01||W}} بەرامبەر دورگەی سانتا ماریا لە دورگەکانی ئەوز؛ بەدووری ٤٠٠میلی دەریایی (٧٤٠کم) لەشوێنی گەیشتنی بە دی گراشیا. بەڕێز دیڤۆ بینی کە ناوەوەی ژورەکان نارێک و شێواوبوون بەھۆی ئەو ئاوەی چووبووە ناویەوە لەڕێگای پەنجەرەکانیەوە، کە دەبا ڕێک و پێک بووایە. لەژووری بریجەر دیڤۆ کەلوپەلەتایبەتیەکانی بریجزی بەدی کرد، کەیەکێک لەشتەکان شمشێرێک بوو لەژێر سەرینەکەی، بەڵام زۆرینەی پەراوی کەشتیەکە ونببوون، لەگەڵ کەلوپەلە دەریاوانیەکانی کاپتنەکەی. پێداویستیەکانی چێشتخانەکەی پارێزراو بوون بە جوانی؛ بەڵام ھیچ خواردنێکی ئامادەکراوی لێنەبوو، بەڵام زۆرێک لە کارتۆن لە کۆگاکەی ھەبوون. ھیچ نیشانەیەکی ئاگرکەوتنەوە یان توندوتیژی نەبوو. ئاماژەکان ئەوەیان دەردەخست کە دەستەکە بە ڕێکی لەڕێگای بەلەمەکانی فریاگوزاری کەشتیەکەیان جێھێشتبوو.

 

 

بریجزبریجز== دانیشتنەکانی دادگا بۆ گوێگرتن لە رزگارکەران لە گیبرالتار ==

[[پەڕگە:Rock_of_Gibraltar_1810.jpg|ڕاست|وێنۆک|گەڕووی جەبەل تاریق لەسەدەی نۆزدەھەمدا.]]

 

لە ٢٣ کانوونی یەکەم بەڕێز فلود فەرمانی دەرکرد بە پشکنینی ماری سلیست، ئەم کارە خرایە ئەستۆی جۆن ئۆستن، ڕوپێوکاری کەشتیەکان، لەگەڵ یاریدەدەرە ژێردەریاوانیەکەی بەڕێز ریکاردۆ پۆرتۆنیتۆ. ئۆستن ئاماژەی بەوە داوە کە گرژیەکی توند ڕوویداوە لەسەربەشێکی کەشتیەکە، جگە لە ھەبوونی خوێن بەسەر شمشێرەکەی کاپتن، راپۆرتەکەی ئەوەی دڵنیادەکردەوە کە کەشتیەکە ڕووبەرووی شەپۆلی توندی کەش و ھەوا بۆتەوە، لەگەڵ ئەوەش بەڵام روندانی چەورکردنی مەکینەکەی لەشوێنی خۆی نەبزوایە. وە راپۆرتەکەی ئاماژەی بەوە نەدابوو کە رەنگە کەسێک گەڕاندبێتیەوە شوێنی خۆی، دادگاش ئەم خاڵەی پشتگوێ خست. راپۆرتەکەی پۆرتۆنیتۆش باسی لەوە دەکرد کە کەشتیەکە توشی ھیچ پێکدادانێک یان تانپۆنێک نەبۆتەوە. ھەروەھا کۆمەلێک لە پشکنەری دەریایی شاھانە پاڵپشتی راپۆرتەکەی ئۆستنیان کرد و تێبینی ئەوەیان کرد کە جێھێشتنەکە بە ئەنقەست نەبووە و ھەروەھا خوێن لەسەر شمشێرەکەی کاپتن ھەیە، ھەروەھا گریمانەی بەکارھێنانی داسیشیان کرد. ھەموو ئەم پشکنینانە گومانیان بۆ فلود دروستکرد کە لەپشت رووداوە سروشتیەکان شتگەلێک ڕوویداوە کە دەستی مرۆڤی تێدایە. لە ٢٢یەنایەری١٨٧٣، فلۆد راپۆرتەکانی نارد بۆ ئەنجومەنی بازرگانی لە لەندەن، کەتیایدا نووسیبووی دەستەی کەشتیەکە کحولی بەسەرچوویان زۆرخواردۆتەوە و ھێرشیان کردۆتە سەر بەڕێز بریجز و خێزانەکەی و کوشتویانن وە ئەفسەری کەشتیەکەش بەھۆی جەلتەی شەکرەیی گیانی لەدەست داوە. کەشتیەکەیان بەتاوێرێک داداوە و بە بەلەمەکانی فریاگوزاری بۆ شوێنێکی نادیار ڕایانکردووە. ھەروەھا فلود پێی وایە مۆرھاوس و دەستەکەی شتێک دەشارنەوە، بەشێوەیەکی گشتی ماری سلیست بەرەو شوێنێکی خۆھەڵات ئاراستەکراوە و تۆمارەکەشی دەستکاری کراوە. ھەروەھا ماری سلیست توانای گەشتی نەماوە و ناشێت جارێکی تر بەکاربێتەوە.{{Refn|فی نظریة فلود المتنازع علیھا، لفت فای الانتباھ إلی حالة السفینة «ولیام إل وایت» {{إنج|William L. White}}، التی انجرفت فی عامی ١٨٨٨–٨٩ وھی غیر مأھولة لأکثر من {{حول|5,000|nmi|km}} خلال فترة ١٠ أشھر، حیث تمت ملاحظتھا من قِبل ٤٥ مرکبة بحریة أخری.<ref>Fay, p. 136</ref>|group=ملاحظة}}

 

== داستان و مێژووی نادروست ==

لەدوای ڕووداوەکە، ھەموو بۆچوونە ڕاستی و خەیالیەکان بوونە یەک. لە یۆنیۆی ١٨٨٣ لۆس ئەنجلۆس تایمز چیرۆکی ماری سلیستی بڵاوکردەوە بە ووردیەکی زۆری وەک: "ھەموو چارۆگەکان ڕێک بوون، بەخێرایی چارۆگەکان ببەستن، بە پەتەکە نا بەلکو بەشوێنێکی تر … ئاگرەکە بڵێسەی کرد لە چێشتخانەکە. نانی ئێوارە بەتام نابێت بەلکو بەساردی دەیخۆین… تۆماری کەشتیەکە تاوەکوو ساتی دۆزینەوەی بوو ".<ref>{{Cite news|title=A Mystery of the Sea: Who Can Explain Why and How the Mary Celeste was Abandoned?|newspaper=The Los Angeles Times|date=June 9, 1883}}</ref> وە دوای بیست ساڵ لە تشرینی دووەمی ١٩٠٦لە گۆڤاری "ئۆڤەرلاند مۆنسلی ئاند ئاوت وێست مەگەزین " ({{بە ئینگلیزی|Overland Monthly and Out West Magazine}})ماری سلیست ھاتەوە بەرباس بەڵام بەشێوەی کەشتیەکی شکۆدار لە شوێنێک کە نزیکەی ١٤٠٠میل لەباشووری شوێنی راستەقینەی بوو. لەگەڵ چەندین وردەکاری نادروست، وەک ناونانی ئەفسەری پلەیەک بە بریجز، ھەبوونی مریشکێکی زیندوو لەسەر پشتی کەشتیەکە.