ئێران: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

{{زانیاریدانی_وڵات

|ناو_فەرمی = کۆماری ئیسلامیی ئێران

|ناوی_باو = ئێران

|ئاڵا_وێنە = Flag of Iran.svg

|ئاڵا_جێگر =

|نیشانی_نەتەوەیی_جێگر =

|ھێما_جۆرە =

|جۆری_وەرگرتنی_دەسەڵات =

|زانیاریی_وەرگرتنی_دەسەڵات =

|ڕێکەوتی_سەربەخۆیی١ = ١٩٧٩

|ڕووداوی_سەربەخۆیی٢ =

|ڕووداوی_سەربەخۆیی٩ =

|ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٩ =

<!پلە لە نێو ولاتانی جیھان بە پێی قەبارەی ڕووبەر-->

|پلە_ڕووبەر = ١٧

|ساڵی_سەرژمێریی_دانێشتوان =٢٠١٣

|چڕیی_دانیشتوان_ک. م. ٤گۆش =

|پلە_چڕیی_دانیشتوان =

|دراو = ڕیالی ئێرانی

|پەراویزەکان =

|پەراویز١ =}}

 

لە باکوورەوە لەگەڵ کۆماری [[ئازەربایجان]]، [[ئەرمەنستان]]، و [[تورکەمەنستان]]؛ لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ [[ئەفغانستان]] و [[پاکستان]]؛ و لە ڕۆژئاواوە لەگەڵ [[تورکیا]] و کۆماری فێدراڵی [[عێراق]]دا سنووری زەمینی ھەیە. ھەروەھا لە باکوورەوە سنووری دەریایی لە [[دەریای کاسپیەن]] (خەزەر) و لە باشوورەوە لە [[کەنداوی فارس]] و [[دەریای عەممان]] دا ھەیە. ئەو دوو ناوچەیە گرینگترین شوێنەکانی دونیا بۆ دەرھێنانی نەوت و گازن.

 

 

ئێران بە ھۆی ھەبوونی لە ناوچەی [[ئەوراسیا]] دا جێگایەکی تایبەتی ھەیە. ئەم وڵاتە ئەندامی ڕێکخراوی [[نەتەوە یەکگرتووەکان]]، بزووتنەوەی وڵاتانی بێ لایەن، ڕێکخراوی کۆنفرانسی ئیسلامی، [[ئۆپێک]] و ڕێکخراوی [[ئێکۆ]] یە. ئێران ھێزێکی ناوچەیی‌یە لە باکووری ڕۆژئاوای ئاسیا دا و جێگایەکی گرینگی لە ئابووری جیھاندا بە بۆنەی ھەبوونی [[نەوت]]، سەنعەتی [[پێترۆشیمی]] و [[گازی سرووشتی]] بەدەست ھێناوە.

 

 

== ھەرێم و شارەکان ==

 

== خەڵک ==

ئێران کۆمەڵگایەکی زۆرڕەنگە، زمانگەل، ئایینگەل و ئیتنیکگەلێکی زۆر لە نێو جۆگڕافیای ئێراندا دەژین. ژمارەی دانیشتوانی ئێران لە درێژایی سەدەی بیستەمدا بە شێوازێکی بەتەوژم زۆر بوو؛ بە شێوەیێک کە دانیشتوانی ١٩ میلیۆن کەسی ئێران لە ساڵی ١٩٥٦ بوون بە ٧٥ میلیۆن کەس لە ساڵی ٢٠٠٩دا.<ref>https://web.archive.org/web/20090214041911/http://www.un.org/Depts/escap/pop/journal/v10n1a1.htm</ref><ref>http://countrystudies.us/iran/32.htm</ref> بەڵام لە ساڵانی سەرەتایی [[سەدەی بیست و یەکەم|سەدەی بیستەم]] ڕێژەی زاوزێی خەڵکی ئێران دابەزی.<ref>http://www.dw.de/dw/article/0,,16112833,00.html?maca=per-rss-per-all_volltext-5613-xml-mrss</ref>

بەراوەردەکان پیشان ئەدەن کە ژمارەی خەڵکی ئێران ڕوو لە زۆر بوونە ھەتا ساڵی ٢٠٥٠ کە ژمارەی دانیشتووان لە ١٠٥ میلیۆن کەسدا پاوەجێ ئەبێت.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/cgi-bin/ipc/idbsum.pl?cty=IR|title=وەشانی ئەرشیڤکراو|accessdate=٢٤ی شوباتی ٢٠١٤|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131010122359/http://www.census.gov/cgi-bin/ipc/idbsum.pl?cty=IR|archivedate=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣}}</ref><ref>http://www.payvand.com/news/04/aug/1017.html</ref>

 

== زمان ==

لە ئێراندا زمانگەلێکی زۆر بوونیان ھەیە، وەکوو زمانی [[کوردی]]، [[زمانی ئازەربایجانی|ئازەربایجانی]]، [[زمانی لوڕی|لوڕی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و چەندین زمانی تر؛ بەڵام تەنھا زمانێک کە بە شێوەی فەرمی و یاسایی ناسراوە، [[زمانی فارسی]]ە. لە [[یاسای بنەڕەتی]] ئێران، یاسای ژمارەی ١٥ ھاتووە کە زمانە ناوچەییەکان دەتوانن لە ناوچەکانی خۆیان لە پێناو زمانی فارسی دا لە قوتابخانەکان فێربکرێن.

 

== سەرچاوەکان ==

 

{{پارێزگاکانی ئێران}}

{{وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوین}}

{{تووڵی دەروازە|ئاسیا|ئێران|شیعە}}