کاربۆن دی ئۆکسید: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''دوو ئۆکسیدی کاربۆن''' یا [[گازی کاربۆنیک]] بە فۆرمۆڵی کیمیایی( [[CO۲CO2]] )، لە تێکەڵ بوونی [[کاربۆن]] لەگەڵ [[ئۆکسجین]] پێک دێت. گازی کاربۆنیک بە ھۆی سووتانی [[خەڵووز]] و ماکی زیندەڵ(ئالی) لە نزیک ئۆکسجین، ترش ھەڵگەڕانی شلەمەنی، ھەناسەدانی ئاژەڵ و ڕوەک و ...… ھتد بەرھەم دێت.

دوو ئۆکسیدی کاربۆن گازێکە بێڕەنگ، بە تامێکی ترش ئاساوە کە [[کێشی تایبەتی]] ١.٥٢١٫٥٢ ی بۆ تۆمار کراوە. لە بەر ئەوەی ئەم گازە لە ھەوا قورسترە، ھەمیشە لای ژێرووی ھەوا دەگرێ و حەزی لە نیشتنە.

ڕوەکەکان لەم گازە بۆ بەرھەم ھێنانی [[کاربۆھایدریت]] لە ڕەوتانەی [[فۆتۆسەنتێز]]دا کەڵک وەردەگرن و بە گرتنی ئەم گازە، لە خۆیانەوە ئۆکسجین بەرەڵا دەکەن. CO۲یCO2ی ناو [[بەرگە ھەوا]] وەک ئەسپەرەیەکی گەرمایی زەوی دەپارێزێت و لە سارد بوونەوەی بەرگری دەکا، گەرچی خەست بوونەوەی ئەم گازە لە ھەوادا بە یەکێک لە ھۆکارەکانی پیس بوونی ژینگە دێتە ھەژمار.