شێرپەنجەی مەمک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ڕێکخستن و ئاماژەدان بە سەرچاوەکان
شائەمراز، سڕینەوەی بەستەری مردوو
ھێڵی ١:
'''شێرپەنجەی مەمک''' ({{بە ئینگلیزی|Breast cancer}}) شێرپەنجەیەکە کە گەشە دەسەنێ لە شانەکانی مەمکدا.<ref>{{cite web |title = Breast Cancer |url = http://www.cancer.gov/cancertopics/types/breast |website = NCI |access-date = 29 June 2014 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20140625232947/http://www.cancer.gov/cancertopics/types/breast |archive-date = 25 June 2014 |df = dmy-all |date = January 1980 }}</ref> ھەندێ کات نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک پێکھاتووە لە لوویەک لەناو مەمکدا، گۆرانی شێوەی مەمک، چالیەک لە پێستدا، ھاتنە دەروەی شلە لە گۆی مەمکەوە، ھەلگەرانەوەی گۆیەکان، یان سور ھەڵگەرانوو زبر بوونی پارچەیەکی پێستی مەمک.<ref name=NCI2014Pt>{{cite web |title = Breast Cancer Treatment (PDQ®) |url = http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/breast/Patient/page1/AllPages |website = NCI |access-date = 29 June 2014 |date = 23 May 2014 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20140705110404/http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/breast/Patient/page1/AllPages |archive-date = 5 July 2014 |df = dmy-all }}</ref> لەو شوێنانەی کە نیشانەکانی تێدا دەرکەوتووە، دەشێببێتە ھۆی ئازاری ئێسکەکان، ھەوکردنی لیمفە گرێکان، ھەناسە کورتی، ڕەنگ زەردی.<ref>{{cite book |last1 = Saunders |first1 = Christobel |last2 = Jassal |first2 = Sunil | name-list-format = vanc |title = Breast cancer |date = 2009 |publisher = Oxford University Press |location = Oxford |isbn = 978-0-19-955869-8 |page = Chapter 13 |edition = 1. |url = https://books.google.com/books?id=as46WowY_usC&pg=PT123 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20151025013217/https://books.google.com/books?id=as46WowY_usC&pg=PT123 |archive-date = 25 October 2015 |df = dmy-all }}</ref>
 
ھۆکارە مەترسیدارەکانی گەشەسەندنی ئەم نەخۆشییە لە ئافرەتاندا بریتییە لە، قەڵەوی، کەمی راھێنانی فیزیای، خواردنەوە کھولیکان، تیشکی ئێکس، ئەو ھۆرمۆنانەی کە چارەسەرن بۆ تەمەنی بێئومێدی, زوو کەوتنە سەر خوێن، منداڵبوون ی درەنگ یان ھەر نەبوونی، ھۆکاری بۆماوەی.<ref name=NCI2014Pt /><ref name="WCR2014">{{cite book |title = World Cancer Report 2014 |date = 2014 |publisher = World Health Organization |isbn = 978-92-832-0429-9 |pages = Chapter 5.2 }}</ref> نزیکەی ٥-١٠٪‏ ئەم بارودۆخە ھۆکارەکی جیناتە کە ئەمێنێتەوە لە باوانەوە.<ref name=NCI2014Pt /> باوترین جۆری شێرپەنجەی مەمک ئەوەیە کە گەشە ئەسێنێ لەو بۆریچکە خانانەی کە شیری تێدا بەرھەم دێت.<ref name=NCI2014Pt /> زیاتر لە ھەژدە جۆری کەی شێرپەنجەی مەمک ھەیە.<ref name=WCR2014 />
 
ھۆکارە مەترسیدارەکانی گەشەسەندنی ئەم نەخۆشییە لە ئافرەتاندا بریتییە لە، قەڵەوی، کەمی راھێنانی فیزیای، خواردنەوە کھولیکان، تیشکی ئێکس، ئەو ھۆرمۆنانەی کە چارەسەرن بۆ تەمەنی بێئومێدی, بێئومێدی، زوو کەوتنە سەر خوێن، منداڵبوون ی درەنگ یان ھەر نەبوونی، ھۆکاری بۆماوەی.<ref name=NCI2014Pt /><ref name="WCR2014">{{cite book |title = World Cancer Report 2014 |date = 2014 |publisher = World Health Organization |isbn = 978-92-832-0429-9 |pages = Chapter 5.2 }}</ref> نزیکەی ٥-١٠٪‏٥–١٠٪‏ ئەم بارودۆخە ھۆکارەکی جیناتە کە ئەمێنێتەوە لە باوانەوە.<ref name=NCI2014Pt /> باوترین جۆری شێرپەنجەی مەمک ئەوەیە کە گەشە ئەسێنێ لەو بۆریچکە خانانەی کە شیری تێدا بەرھەم دێت.<ref name=NCI2014Pt /> زیاتر لە ھەژدە جۆری کەی شێرپەنجەی مەمک ھەیە.<ref name=WCR2014 />
 
== نیشانەکان ==
یەکێک لە گرنگترین نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک ھەبوونی لووە کە جیاوازە لە شانەکانی تری مەمک.<ref name="merck">{{cite web |author = Merck Manual of Diagnosis and Therapy |date = February 2003 |title = Breast Disorders: Breast Cancer |url = http://www.merckmanuals.com/home/womens_health_issues/breast_disorders/breast_cancer.html |access-date = 5 February 2008 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20111002141649/http://www.merckmanuals.com/home/womens_health_issues/breast_disorders/breast_cancer.html |archive-date = 2 October 2011 |df = dmy-all |author-link = Merck Manual of Diagnosis and Therapy }}</ref> ھەروەھا چربوونەوەی شانەکانیش ھۆکارێکی ئەم نەخۆشییەیە، یەکێک لە مەمکەکان کە قەبارەکەی گەورەتر یان بچوکتر ئەبێ، سەر گۆیەکان شوێن و شێوەیان ئەگۆرێت و ھەڵئەگەڕێتەوە، پێستەکەی وشک ئەبێتەوەو ھەڵدەقڵیشێت، برین لە دەوری گۆی مەمک، ئازار لە بەشەکانی سنگ و بنباڵدا وە ھەڵئاوسان لە بەشی خواروی بنباڵو ئێسکی چەڵەمەدا.<ref>{{cite journal |author = Watson M |title = Assessment of suspected cancer |journal = InnoAiT |volume = 1 |issue = 2 |pages = 94–107 |year = 2008 |pmid = |doi = 10.1093/innovait/inn001 }}</ref> ھەرچەندە ئازار لە سنگدا بۆ دیاری کردنی شێرپەنجەی مەمک پشتپێبەستراو نییە، بەڵام ئەتوانرێت بەسود بێت بۆ دیاری کردنی کێشە تەندروستیەکانی تری مەمک.<ref name="merck" /><ref name="acs cancer facts 2007">{{cite web |author = American Cancer Society |year = 2007 |title = Cancer Facts & Figures 2007 |url = http://www.cancer.org/downloads/STT/CAFF2007PWSecured.pdf |access-date = 26 April 2007 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070410025934/http://www.cancer.org/downloads/STT/CAFF2007PWSecured.pdf |archive-date = 10 April 2007 }}</ref><ref name="eMed">{{Cite web|website= eMedicine|date=23 August 2006|title=Breast Cancer Evaluation|url= http://www.emedicine.com/med/TOPIC3287.HTM|access-date=5 February 2008|url-status=live|archive-url= https://web.archive.org/web/20080212070431/http://www.emedicine.com/med/TOPIC3287.HTM|archive-date=12 February 2008}}</ref>
 
== سەلماندن ==
کاتێک کە شک لە ھەبوونی شێرپەنجەی مەمک بوو دەبێت پزیشک "«مامۆگرافی"» بکات. ئەم مامۆگرافییە ھەبوون یان نەبوونی شێرپەنجە دەسەلمێنێت، دوای ئەوەش بۆ دڵنیای تەواو دەبێت "«بایۆپسی"» بکرێت.
 
== قەدەغەکردن ==
=== شێوازی ژیان ===
ئافرەتان ئەتوانن مەترسیەکانی تووشبوون بە شێرپەنجەی مەمک کەمبکەنەوە بە بەردەوام بوون لە راھێنانی وەرزشی وە کێشی تەندروست، وە کەم کردنەوەی خواردنوەوە ئەلکھولیەکان ،ئەلکھولییەکان، وە شیردان،<ref name="WCRF2007">{{Cite web|url=https://www.cancer.org/cancer/breast-cancer/risk-and-prevention/lifestyle-related-breast-cancer-risk-factors.html|title=Lifestyle-related Breast Cancer Risk Factors|website=www.cancer.org|access-date=2018-04-18}}</ref>بەم ڕێگایانە ئەتوانین ٣٨٪‏ توشبوون بەم نەخۆشییە کەم بکەینەوە.<ref name=WCRF2007 />
 
=== نەشتەرگەری پێشوەخت ===
بە لابردنی ھەردوو مەمک پێش ئەوەی نەخۆشیەکە دیاری بکرێت یان لوو تیایداتێیدا دەربکەوێت .<ref>{{cite journal | vauthors = Hartmann LC, Schaid DJ, Woods JE, Crotty TP, Myers JL, Arnold PG, Petty PM, Sellers TA, Johnson JL, McDonnell SK, Frost MH, Jenkins RB | display-authors = 6 | title = Efficacy of bilateral prophylactic mastectomy in women with a family history of breast cancer | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 340 | issue = 2 | pages = 77–84 | date = January 1999 | pmid = 9887158 | doi = 10.1056/NEJM199901143400201 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Meijers-Heijboer H, van Geel B, van Putten WL, Henzen-Logmans SC, Seynaeve C, Menke-Pluymers MB, Bartels CC, Verhoog LC, van den Ouweland AM, Niermeijer MF, Brekelmans CT, Klijn JG | display-authors = 6 | title = Breast cancer after prophylactic bilateral mastectomy in women with a BRCA1 or BRCA2 mutation | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 345 | issue = 3 | pages = 159–64 | date = July 2001 | pmid = 11463009 | doi = 10.1056/NEJM200107193450301 }}</ref>
 
=== چارەسەرکردن بە دەرمان ===
مەترسی شێرپەنجەی مەمک کەم دەکاتەوە وەکوو دەرمانی (تامۆکسیفین).<ref name=Nelson2013 />
 
== دوای نەشتەرگەری ==
[[پەڕگە:Angelina Jolie by Gage Skidmore 2.jpg|170px|وێنۆک|[[ئەنجەلینا جۆلی]] لە ساڵی ٢٠١٠ پێش لە نەشتەرگەری مەمکی]]
زۆر جار لە خانمەکاندا دوای نەشتەرگەری ھەست بە لە دەست چوونی ژنایەتی دەکرێت لە بەر ئەوەی کە ئەم ھەستە لاواز و ناخۆشە لە کۆڵی خانمەکان بکرێتەوە، نەشتەرگەریێکی تریان بۆ دەکرێت کە بۆ جوانکارییە ئەم نەشتەرگەرییە ئاوایە کە لە جێی ئەو مەمک (یان ھەردوو مەمک) کە ھەڵ دەگیرێت دوو دانە مەمکی دەستکرد کە بە ڕوواڵەت، شکڵ و جنس دەقاودەق وەکوو مەمکی بەڕاستینەیە، دادەنرێت. بۆ وێنە ئەم نەشتەرگەرییە لە ساڵی ٢٠١٣ لە ٣ ھەنگاودا لە سەر ئەکتەری سینمای [[ئەنجەلینا جۆلی]] ئەنجام درا و دوای نەشتەرگەرییەکە گەڕاوە سەر ژیانی ئاسایی خۆی و بێ ھیچ گرفتێک درێژەی بە ژیانی دا.<ref>[http://Jolie,%20Angelina%20(May%2014,%202013).%20"My%20Medical%20Choice".%20The%20New%20York%20Times.%20Retrieved%2014%20May%202013. نامەی ئەنجەلینا جۆلی بۆ ڕۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز لە سەر بارودۆخی سڵامەتی خۆی لە دوای نەشتەرگەرییەکەی لە سەر مەمکی]{{بەستەری مردوو|url=http://jolie,%20angelina%20(may%2014,%202013).%20/ |date=ئەیلوولی ٢٠١٩ }}{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[http://www.cbsnews.com/8301-207_162-57584318/angelina-jolie-i-had-preventive-double-mastectomy/ "Angelina Jolie: I had preventive double mastectomy"]. CBS News. Retrieved 14 May 2013.</ref><ref>Dr. Kristi Funk (May 14, 2013). [http://www.pinklotusbreastcenter.com/breast-cancer-101/2013/05/a-patients-journey-angelina-jolie/ "A Patient’s Journey: Angelina Jolie"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170730012948/http://pinklotusbreastcenter.com/breast-cancer-101/2013/05/a-patients-journey-angelina-jolie/ |date=٣٠ی تەممووزی ٢٠١٧ }}. Pink Lotus Breast Center. Retrieved 15 May 2013.</ref><ref>[http://xendan.org/drejaWtar.aspx?NusarID=974&Jmara=5037 نامەی ئەنجەلینا جۆلی بۆ نیۆیۆرک تایمز بە کوردی]</ref>
 
== ئەو شتانەی مەترسی تووشبوون زۆر دەکەن ==
Line ٣٧ ⟶ ٣٦:
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}