تۆربۆفان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

هەموو ئەو هەوايەى كەدەگوازرێتەوە لەلايەن [[:en:Turbojet|مەكينەى خێرا]] تێپەردەبێت بەناو پەرەكان([[:en:Combustion_chamber|بەناو ژوورى سووتان]]) . لەپاشان دەتوانين وادابنێين كە  مەكينەى تۆربينى هەروەك مەكينەى خێرا   بەكاردێت بۆ پالپێوەنانى پانكەى سۆنده, كە هەردووكيان بەشدارى دەكەم لە پاڵ پێوەنانەكە.<br />

(BPR)ڕێژەى لاڕ لەمەكينەى تۆربينى ڕێژەيەكە لەنێوان ڕێژەى ڕۆيشتنى گشتيى بوارى لاڕ بۆ ڕێژەى ڕۆيشتنى چوونە ناو ناوكەكە. ١٠:١ ڕێژەى لاڕى، بۆ نموونە، ڕێگا كە ١٠ كگم هەوا ، كە لەگەل تێكرايى ڕێژەى كەبەيەكەوە ڕێژەى فشارى (BPR) مەكينەى تۆربۆفان عادەتەن وا دەناسرێت بەگوێرەى گشتى وە پلەى گەرميى دەروازەى پەرەكە وە ڕێژەى فشارى هەوادار هۆكارى داڕژتنى     وەرگرتراوە لە پێكهاتەكانى پانكەى تۆربينى بە پێى ئەوەى كە  (BPR) گرنگن. سەرەراى بەتوانايى بلندى بۆ پالپێوەنان تايبەتمەنديى بەتوانايى گشتى زۆرى دەداتێ بۆ تۆربينەكان.ئەوە رێيان پێدەدات بۆ دەرچوون لەگەل مەكينەى تۆربينى لەسەر پلاندانان كە ئاڕاستەى كەم ) SFC( SFC)كردنەوە بەكارهێنانى سووتەمەنى دياريكراو نيشان دەدەن (BPR) لەگەڵ زياد كردنى (BPR) هەروەها دەتوانرێت دووبارە بكرێتەوە بۆ پێكهاتەكانى پانكە بەرزكەرەوە كە رۆيشتنى هەواى پانكە دوورە لە مەكينە وە ناڕواتە ناو ناوكى مەكينە..

لەوەتەى [[:en:Propulsive_efficiency|توانايى پالپێوەنان]] كارى خێرايى هەوايە بە ڕێژەى  چواردەور گرتنى هەوا، پانكە زۆر كاران بۆ خێراييى خواروو، فڕۆكەى جێتى پاك بۆ خێراييى بڵند، و پانكەى سۆنديى لە ناوەڕاستن.مەكينەى تۆربينى بەم جۆرە كاراترين مەكينەيە لە مەوداى خێرايى لە نزيكەى (٥٠٠ بۆ ١،٠٠٠)كم لە كاتژمێرێك (٣١٠ بۆ ٦٢٠ ميل لە كاتژمێرێك)،ئەو خێرايەيە كە لە زۆربەى فڕۆكەى بازرگانى بەكاردێت. مەكينەى تۆربينى قەراغێكى بەتوانايى دەهێلێتەوە بەسەر فڕۆكەى جێتى پاك بە خێرايەك سەرووى [[:en:Supersonic_speed|خێرايى دەنگە]] بە نزيكەيى (١.٦ماخ) (١،٩٦٠.١ كيلۆمەتر لە كاتژمێرێك؛ ١،٢١٧.٩ ميل لە كاتژمێرێك.).

لە مەكينەى خولانەوەى سفرى  (خێرايى مەكينەى تۆربينى) گازەكان خێراتر دەكرێن كە پلەى گەرميان بڵندە ووە فشار يانفشاريان بڵندە لەرێگەى فراوانفراوانى [[:en:Propelling_nozzle|سۆندەى پاڵپێوەنان]] و هەموو وزەى پاڵپێوەنانەكە بەرهەم دەهێنێت. كۆمپرێسەرەكە هەموو تواناى ميكانيكى دەمژێت كە بەرهەمى هێنا لەلايەن تۆربينكە.

زۆربەى بەكارهێنانى توربۆفانى مەدەنى بەتوانايى-بەرز،٢ قۆناغى هه يه تا بهاژوات. [[:en:CFM_International_CFM56|٥٦ CFM نێودەوڵەتى]] بۆچوونێكى بەديل بەكار دەهێنێت: قۆناغى-تاك، يەكەى كارى بەرزه. لەو كاتەى ئەم بۆچوونە لەوانەيە كەمتر كارابێت، پاشەكەوت كردن هەيە لەسەر سارد بوونەوەى هەوا، كێش و خەرجى.

[[:en:Aerodynamics|دايناميكى هەوايى]] تێكەڵەيێكى سوبسۆنيكە،[[:en:Speed_of_sound|سەبسۆنيكە]]، نزيكە لە خێرايى دەنگ سەرووى خێرايى دەنگ لەسەر تاك كۆمپرێسەرى پانكه/گاز دەخشێت لە توربۆفانى هاوچەرخ. پێويسته پارێزگارى له رۆيشتنى هەوا  لەدواى تيغەكان كە لە نێو سنووره نزيك بهێڵنەوە دژى فشارى زياد, ئەگينا هەوا دەگەرێتەوە.<br />

جێبەجێكردنى پلەى گەرميى زيادى كردووە لە پەرەكانى پانكه بەهۆى پەرەسەندنى كردارى دروست كردن،وە داڕژتنى سارد بوونەوە ، بەرگى بەربەستى گەرمايى، و تێكەڵاوكردنى كانزا. سووڕكاركردن، پلەى گەرميى دەروازەى تۆربين (H,P) گرنگى كەمترە لە پلەى گەرميى دەروازەى ڕۆتۆڕى ([RIT ])، لەدواى پلەى گەرميەكە نزم دەبێتەوە لەرێى بەشى نەگۆراو. هەرچەندە مەكينەى هاوچەرخى لووتكە (ئار ئاى تى سى) فەرمانەكەييان هەيە دەگاتە(١،٥٦٠ [°ك]) (٢،٨٤٠ [°ف])، ئەو پلەى گەرميانە تاقينەكرايتەوە تەنها بۆ كاتێكى كورت لەماوەى هەستانى فڕۆكە لەسەر مەكينەى مەدەنى.كانزاى (پۆليكريستاللين) بەكارهات بۆ دروستكردنى پەرە، بەڵام پەرەسەندن[[:en:Materials_science|پەرەسەندنى لە زانستى]] ماددە ڕێى دا كە پەرە لە دروست بێت لە بلوورى كانزايى .بەم دواييە [[:en:Single_crystal|بلوورى تاك]] وا كاردەكات لە پلەى گەرميەك  بڵندتر لە پلەى گەرميى شێواندن. ئەم تێكەڵاوكردنى كانزايانە بۆ نيكەل[[:en:Nickel|نيكل]] بەكار دەهێنرێن لە پەرەى (H,P) لە زۆربەى مەكينەى فڕۆكەى جێتى هاوچەرخ. دەروازەى تۆربين سارد دەبێتەوە لە (H,P) لە نزمترين خالى تواندنەوە بەيارمەتى هەوايى كۆمپرێسەرەوە ، تێ پەڕێنى [سوتان] و دەچێتە ناو تيغى ناوبۆش يان باغا.لەدواى هەڵگرتنەوەى  گەرمى، هەواى سارد بوونەوە فڕێ دەدرێتە چەمى گازى سەرەكى وە قۆناغى دەروازەى خواروەوە   ئەگەر پلەى گەرميى ناوچە  نومبێت بە گەرميێكى گونجاو. 

كێشە و قەبارەى ناسل كەم دەكررێتەوەدەكرێتەوە بەهۆى دەروازەى جۆگەى كورت، ئەمەش وادەكات خولانەوەى  بارستەى دايناميكى هەوايى بلنتر بێت لە پەرەكانى كەمت ر وە بۆشايى كەمتر بەجێ دەهێڵێ بۆ دەنگ ، بەڵام پانكەى نزمكردنەوەى فشار ڕێژەى هێواشترە. سيستەمى (يو تى سى) تاقيكردنەوەى زەويى دەكات لە ناوچەى فراوان لە ٢٠١٩.

بازاڕى مەكينەى تۆربۆفان زاڵ دەبێت لەلايەن  كۆپانياى [[:en:General_Electric|جەنيراڵى كارەبايى،كارەبايى]]،( [[:en:Rolls-Royce_Holdings|رەولز رۆيس پلك]] و [[:en:Pratt_&_Whitney|پرات و ويتنى]])، لە پێى بەشى بازاڕ. كۆپانياى جەنيراڵ كارەباييى (سنێكماى )فەرەنسى  پرۆژەكى هاوبەشيان هەيە,[[:en:CFM_International|(سى ئێف ئێم) نێودەولەتى]].هەروەها(پرات و ويتنى) پرۆژەكى هاوبەشيان هەيە [[:en:International_Aero_Engines|مەكينەى هەوايى نێودەولەتى]] لەگەڵ كۆپانياى هەوايى يابانى بۆ مەكينەكان  وە تايبەتە بە مەكينەى [[:en:Airbus_A320_family|ئێربەس (٣٢٠).]] پرات و ويتنى و جەنەراڵى كارەبايى پرۆژەكى  هاوبەشيان هەيە،كە كۆپانياى (مەكينە هاوپەيمان ) دەفرۆشێت كۆمەلێك لە مەكينە فڕۆكە هەروەكو [[:en:Airbus_A320_family|ئێربەس]]

[[:en:Airbus_A320_family|A٣٨٠]].

بۆ فرۆكەى [[:en:Airliner|نەفەرهەڵگر]] و [[:en:Cargo_aircraft|فڕۆكەى بار،ژمارەىبار،]]<nowiki/>ژمارەى ئوتومبێلى خزمەتگوزارى لەسالى (٢٠١٦)نزيكە لە  (٦٠،٠٠٠ )مەكينە و دەبێت گەشە پێ بسێنن بۆئەوەى بگاتە (١٠٣،٠٠٠) لەسالى( ٢٠٣٥) لەگەڵ (٨٦،٥٠٠ )گەياندن بەگوێرەى [[:en:FlightGlobal|فڕين جيهانى]]. زۆربەى مەكينە پاڵ پێوەنانى مامناوەنديان دەبێت بۆ فڕۆكەكان كە[[:en:Narrow-body_aircraft|فڕۆكەى پەيكەرى تەسك]] لەگەڵ (٥٤،٠٠٠ ) گەياندن، بۆ زوو دەرچوونێك لێوە گەشە دەسێنێت( ٢٨،٥٠٠ )بۆ(٦١،٠٠٠ ).

مەكينە پاڵ پێوەنانى-بەرز بۆ [[:en:Wide-body_aircraft|فڕۆكەى لەشى فراوان،كەفراوان]]،كە بەهاى( ٤٠–٤٥٪) لە بازاڕ كە بەهاى ئەوەندەيە ، لە (١٢،٧٠٠) مەكينە گەشە دەسێنێت  بۆ سەر( ٢١،٠٠٠) لەگەڵ (١٨،٥٠٠ ) گەياندن. مەكينەى [[:en:Regional_jet|فڕۆكەى جێتى هەرێم]] گەشە دەسێنێت كە بارستەى لەخوار( ٢٠،٠٠٠) پاوەند (٨٩ كيلۆ نيوتن) لە(  ٧،٥٠٠) بۆ( ٩،٠٠٠) و زوو دەرچوونى وە مەكينەى تۆربينى فرۆكە نەفەرهەڵگر زياد دەكەن لە (٩،٤٠٠ )بۆ ( ١٠،٢٠٠) . پێويستە (سى ئێف ئێم ) لە [[بازاڕ]] هەبێت ڕابەر بكرێت بەرێژەى( ٤٤٪ ) لەپاشان پرات و ويتنى بەرێژەى ( ٢٩٪ )وە پاشان