ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد |
تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد |
|
[[پەڕگە:Et_baal.jpg|وێنۆک|گڕەکان دروست دەبن لەئەنجامی سووتەمەنیێک کە دەسووتێت]]
[[پەڕگە:Regenerative_thermal_oxidizer.jpg|وێنۆک|کەرستەی کەمکردنەوەی پیس بوونی ھەوا کۆنتڕۆلی سووتان ئەبەخشێتە پرۆسە پیشەسازییەکان]]
سووتان ('''Combustion'''), کارلێکێکی کیمیایی گەرمی دەرە لەنێوان سووتەمەنیێک(کەملێکەرەکە) و ئۆکسێنەرێک, بەشێوەیەکی ئاسایی ئۆکسجینی [[تەوشک|بەرگە ھەوا]], کە بەرھەمی ئۆکسیدی وە بەزۆری گازی دروست دەکات, لەتێکەڵەیەکدا ناودەبرێت بە دووکەڵ . سووتانی [[ئاگر]] گڕێک دروست دەکات, وە ئەو گەرمیەی کە بەرھەم ھاتوە دەتوانێ وا لە سووتانەکە بکات بەردەوامیکە بەبەردەوامی سەربەستی ھەبێ. سووتان بە زۆری زنجیرەیەکی ئاڵۆزی کارلێکەکارلێکی سەرەتاییەکانیسەرەتایی ڕادیکاڵەئەتۆمەکانە. سوتەمەنیە ڕەقەکان٫ وەک [[دار]] و [[خەڵووز]]٫ سەرەتا بە کارلێکی شیبونەوە بە گەرمیدا تێتەپەردەبێ بۆ بەرهەمهێنانی سووتەمەنی گازی سووتان دواتر گەرمیە داواکراوەکە دەبەخشێت بۆ بەرهەمهێنانی بڕێکی زۆرتر. بەزۆری سووتان تەواو گەرمە٫ کە [[ڕووناکی]] داگیرساو لەسەر شێوەی هەریەک گەشانەوە یان گڕێک بەرهەم دێت.
نموونەیەکی سادە دەتوانرێ ببینرێ لە ناو سووتانی [[ھایدرۆجین|هایدرۆجین]] و [[ئۆکسجین]] بۆ هەڵمی ئاو٫ کارلێکێک بە گشتی بە کاردێ بۆ تێکردنی بزوێنەری مووشەک. ئەم کارلێکە kJ/mol 242 گەرمی بڵاودەکات و [[ئێنتالپی|ئێنتاڵپی]] کەم دەکاتەوە وە بەوەشێوەیەش(لە پلەی گەرمی و پەستانی جێگیردا) ː
: 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(g)
سووتانی سوتەمەنیەکی ئۆرگانیکی لە هەوادا هەردەم گەرمی دەرە چونکە بۆندە دوانیەکەی (O<sub>2</sub> ) زۆر لاوازترە لە بۆندە دوانیەکانی تر یان جووتێک لە بۆندە تاکەکان، وە لەبەر ئەوە پێکهێنانی بۆندە بەهێزەکان لە ناو بەرهەمەکانی سووتان [[ئاو|H2O]] و [[کاربۆن دووئۆکسید|CO2]] دەبێت لە ئەنجام لە بڵاوکردنەوەی [[وزە]]. وزەکانی بۆندی ناو سووتەمەنیەکە تەنها ڕۆڵی لاوەکی دەگێڕێ.دەگێڕێ، لەوکاتەوەی کە ئەوان چوونیەکن لەگەڵ وزەی بۆندەکان کە لە نێو بەرهەمەکانی سووتاندان؛ بۆ نموونە، سەرجەمی وزەی بۆندەکانی (CH<sub>4</sub>) بە نزیکەیی چوونیەکە لەگەڵ (CO2). گەرمی سووتانەکە بە نزیکەیی -418 kJ بۆ مۆڵی (O<sub>2</sub>) بەکارهاتووە لە کارلێکی سووتاندا، وە دەتوانرێ پێکهاتەی توخمی سووتەمەنیەکە بخەملێندرێ.
سووتانی هان نەدراو لەناو هەوادا پێویستی بە [[پلەی گەرمی]] بەرزی یەکسانە، سووتانی تەواو ستۆکیۆمەتریکە(stoichiometric)
بە گوێرەی سووتەمەنیەکە، کە لەوێدا هیچ سووتەمەنیەکی بە جێماوەجێماو نیە، وە بەشێوەیەکی خەیاڵی هیچ شتێکی ئۆکسێنەر بەجێنەماوە. بە شێوەیەکی [[داینامیکە گەرمی|داینەمیکە گەرمی]]، [[ھاوسەنگیی کیمیایی|هاوسەنگی کیمیایی]] سووتان لەناو هەوادا بەڕادەیەکی ئێجگار زۆر دەکەوێتە لای(دەکەوێتە سەر) بەرهەمەکان. هەرچەندە سووتانی تەواو ئەستەمە بە نزیکەیی ئەستەمە بۆ بەدەستهێنانی، لەو کاتەوەی هاوسەنگیەکیمیاییەکەهاوسەنگیە کیمیاییەکە بە شێوەی پێویست نەگەیشتووە(بە دەست نەگەیشتووە) ، یان لەوانەیە بەرهەمی نەسووتاوی تیابێت وەک کاربۆن مۆنۆکساید(CO)، هایدرۆجین وە هەروەها کاربۆنیش(کاربۆنی ڕەش یان خۆڵەمێش). بەم شێوەیە، بەشێوەیەکی گشتی دووکەڵی بەرهەمهاتوو ژەهراویە و کەمێک بەرهەمی ئۆکسیدبوو یان نەسووتاو دەگرێتەخۆ. هەرسووتانێک لە پلەی گەرمی بەرز لەناو هەوای بەرگە هەوای زەوی، کە سەدا (78)ی نایترۆجینە، هەروەها [[نایترۆجین]] چەندین ئۆکسیدی نایترۆجینی بری بچووک درووست دەکات، بە گشتی وەک (NOx) ئاماژەی پێدەکرێ، لەوکاتەوەی کە سووتانی نایترۆجین بەشێوەیەکی داینامیکە گەرمی لە پلەی گەرمی بەرز پەسەندی دەکات، نەوەک نزم. لەوکاتەوەی کە سووتان بەدەگمەن پاکە، لەوانەیە پاکردنەوەی گازی فرێدراوی دووکەڵ یان کاتەلیک کۆنڤێەرتەر لەلایەن یاساوە داوابکرێ.
ئاگر بەشێوەیەکی سرووشتی ڕوودەدات، کە داگیرساوە بەهۆی تریشقە لێدان یان بەهۆی بەرهەمەکانی [[گڕکان|گڕکانی]]. سووتان(ئاگر) یەکەمین کارلێكی کیمیایی کۆنتڕۆڵکراوبوو لەلایەن مرۆڤەوە دۆزراوە،دۆزراوەیەوە ، لەسەر شێوەی ئاگری هەوارگە یان ئاگرەخۆشە، وە بەردەوام دەبێ بۆئەوەی ببێتە شێوازی سەرەکی بۆ مرۆڤایەتی بۆ بەرهەمهێنانی وزە. بەگشتی، سووتەمەنیەکە کاربۆنە، یان [[ھایدرۆکاربۆن|هایدرۆکاربۆن]] یان تێکەڵەیەکی ئاڵۆزە وەک دار کە کەمێک هایدرۆکاربۆنی بە ئۆکسیدبووی تێدایە. ئەو وزە گەرمیە بەرهەم هاتووە لە سووتانی سووتەمەنی بەردبووەکانەوە وەک خەڵووز یان [[نەوت]]، یاخود لە سووتەمەنیە نوێبووەکان(renewable fuels) وەک داری ئاگر، کە دروێنەکراووە بۆ بەکارهێنانی هەمەجۆری وەک، [[پیشەسازی]] یان گەرمکرنی نیشتیمانی(ناوەخۆ). هەروەها سووتان لەم دواییانەدا تاکە کارلێکە کە بەکاردێ بۆ هێزپێدان بە مووشەکەکان. هەروەها سووتان بەکاردێ لە لەناوبردنی پاشماوەی بەفیڕۆچووی هەردوو جۆری بەزیان و بێ زیان.
ئۆکسێنەرەکان بۆ سووتان توانای شاراوەی ئۆکساندنی بەرزی هەیە وە ئۆکسجینی بەرگەهەوا یان ئۆکسجینی بێخەوش دەگرێتەوە، یان [[کلۆر|کلۆرین]]،[[فلۆر|فلۆرین]]، کلۆرین تریفلۆرید، نیتریس ئۆکسید وە نیتریک ئەسیدیش دەگرێتەوە. بۆنموونە [[ھایدرۆجین|هایدرۆجین]] لە ناو کلۆرین دەسووتێ بۆ پێکهێنانی کلۆریدی هایدرۆجین بە ئازادکردنی تایەتمەندی گەرمی و ڕووناکیەکەی سووتان. هەرچەندە بەگشتی هاننەدراوە، سووتان دەتوانێ هانبدرێ بەهۆی پلاتنیۆم([[پلاتین]]) یان [[ڤانادیۆم]]، هەروەک لەناو کرداری(پڕۆسەی) بەریەککەوتن.
|
