تۆپی پێ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| ناو = تۆپی پێ <br /> {{ھن}}<small>Football</small> <br /> {{ھن}}<small>الکرة القدم</small>

| سەردێڕ = هێرشبەرێکھێرشبەرێک لە کاتی لێدانی [[تۆپ]] بۆ بەرگریکاری تیپی بەرامبەر.

| نازناو = دوو گۆڵیگۆڵی، ، فوتباڵ ،فوتباڵ، یارییە جیهانیەکە جیھانیەکە

| یەکەم یاری = ناوەڕاستی سەدەی (١٩) ، [[بەریتانیای مەزن|بەریتانیا]]

| وڵات/هەرێمھەرێم = هەمووھەموو جیهانجیھان

| یانەکان =

| هەڵبژاردەھەڵبژاردە = ١١ (بۆ هەرلایەکھەرلایەک)

| پۆلێن = [[وەرزشی تیپ]] ، [[وەرزشی تۆپ]]

| ئۆڵمپی = بەشێک لە پرۆگرامی [[یاریە ئۆڵۆمپییەکان]]ی هاوینھاوین لە ساڵی ([[١٩٠٠]]) بۆ ([[١٩٢٨]]) <br /> {{ھن}}لە ساڵی ([[١٩٣٦]]) گەڕاوەتەوە بۆ پرۆگرامی [[یاریە ئۆڵۆپییەکان]]ی هاوینھاوین تا ئێستا.

'''تۆپی پێ''' یان '''تۆپانێ''' (بە [[ئینگلیزی]]: football) گرنگترین وەرزشی جیھانی نوێیەنوێیە،<ref>http://books.google.iq/books?id=tQY5wxQDn5gC&pg=PA129&lpg=PA129&dq=world%27s+most+popular+team+sport&source=web&ots=6ns3wVUEGV&sig=SZPKYSDMJBrO1uV4mPxNbKyAuJY&redir_esc=y#PPA129,M1</ref><ref>جەماوەرترین یاری وەرزشە ،وەرزشە، {{cite web |url=http://www.clicktop10.com/2013/03/top-10-most-popular-sports-in-the-world/ |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |accessdate=١٥ی ئابی ٢٠١٣ |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161109150000/http://www.clicktop10.com/2013/03/top-10-most-popular-sports-in-the-world/ |archivedate= ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ }}</ref><ref>ویکیوەڵام:کام یاری زۆرترین جەماوەی هەیە؟ ،ھەیە؟، http://wiki.answers.com/Q/What_is_the_most_popular_sport_in_the_world</ref><ref>جەماوەرترین یاری سەردەم ،سەردەم، http://www.topendsports.com/world/lists/popular-sport/</ref><ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/550852/football</ref> ، دوو یانە لە یەک یاری بەشدارن ھەریەکەکیشیان بە مەبەستی بردنەوە دەیانەوێ گۆڵ لە یانەی بەرامبەریان تۆمار بکەن وە ئەو یانەیەی زۆرترین گۆڵ تۆمار دەکات، دەبێت بە براوەی یاری لەم یارییەدا ھەر تیپێک لەناو یاریگا لە ١١ یاریزان پێکدێت .<ref>١١ یاریکەر یاری دەکەن لە هەرتیپێک ،ھەرتیپێک، http://www.thefreedictionary.com/football</ref>.

[[پەڕگە:Fußballgeschichte (1872).jpg|thumb|ئنگلتەڕا ١٨٧٢]]

تا ئێستا دیار نیە یەکەم جار یاری تۆپی پێ لەکام ووڵاتوڵات ئەنجام دراوە بەڵام سەرچاوەکانی مێژوو ئەوە دەردەخەن کە ئەم یاریە لە ووڵاتانی [[میسر]] و [[چین]] و [[یۆنان]] و [[بریتانیا]] لە ووڵاتی [[میسر]] مێژووی تۆپی پێ دەگەڕێتەوە ٣٠٠٠ ساڵ بەر لە ئێستایە کاتێ یاریزانان بە تۆپی چەرمی بزن یاریان دەکرد وە وێنەکێشانی میسڕی وێنەی ئەم یاریزانانەیان لەسەر پەرستگا و شوێنەکانی میسڕ کێشاوە وە چینیەکانیش بەر لە ٢٥٠٠ز ئەم یاریەیان کردووە وەناویشیان ناوە تشو چوو وەھەروەھا مێژووناس و ئەفسانەی یۆنانی ھیڕۆمیس لە بەشێ نووسراوەکانی باسی لەیاری کردنی سەربازە و سەرکردە یۆنانیەکانی کردووە کە بۆ توانای جەستەیی ئەم یاریەیان کردووە بەڵام لەبەر ئەوەی تا ئێستا ھیچ [[بەڵگە (ڕاستی)|بەڵگە]]یەک نیە بی سەلمێنێت کە لەکام ووڵاتوڵات کراوە بەڵام ئەوەی سەرنج بێت بەھۆی ئەوەی یەکەم تیپ لە بریتانیا دامەزرا کەناوی شیفێڵد یونایتد کە تائێستا ئەم یانەیە ماوە کەلەساڵی ١٨٥٧ز دامەزرابوو بۆیە بریتانیا بەوڵاتی دایکی تۆپی پێ ناسراوە وە لەسەرەتای ھاتنی تۆپی پێ لەلایەن دەسڵات دارانی ئینگڵتەڕاوە دژایەتی کرا بەتایبەتی پاشای ئینگڵتەڕا ئیدواڕد کە فەرمانی دا ھەرکەسێ ئەم یاریە بکات دەبێ دادگایی کرێت دواتریش ھەر لە ئینگڵتەڕا دەستکاری یاساکانی تۆپی پێ کرا بەمەبەستی بەرەوپێشچوونی یاریەکە نموونە لەساڵیلە ساڵی ١٨٦٢ز لە قووتابخانەی بێرمینگھام لە ئینگڵتەڕا یاساکان دەستکاری کران لەلایەن چاڵز ترینگ ،ترینگ، وە لەساڵیلە ساڵی ١٨٦٩ز یاسایەک دەرچوو کە نابێ لەیاری تۆپی پێ تۆپ بەدەست بگیرێت

* یاری لە دوو گێم پێکدێت کە ھەر گێمێکیان لە ٤٥ خوولەک پێکدێت<ref name="wiki.answers.com">http://wiki.answers.com/Q/How_long_is_a_football_match</ref>

تا ئێستا ١٧ یاسای سەرەکی لە تۆپی پێ ھەن کە لەلایەن [http://IFABifab IFAB]{{بەستەری مردوو|url=http://ifab/ |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ }}{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}ـەوە داڕێژڕاون

* نابێ یاریکەر دەست لە تۆپەکە بدات لەکاتی ھۆشیاربوون ((واتە بەئدقەست بێ)) ، تەنیا گۆڵپارێز بۆی ھەیە تۆپ بەدەست بگرێت ئەویش لە شوێنی خۆیدا

* پاڵنان بەیاریکەری بەرامبەر دەبێتە ھەڵە (فاول) و سزا دەدرێت

* سزای یاریەکە لە دوو کارت پێکدێت ،پێکدێت، دوو کارتی زەرد دەبێت بە سوور زەرد یاریکەر دەچێتە دەرەوە وە دادوەری یاریەکە لەکاتی ھەر ڕووداوێک بۆی ھەیە کارتی سوور بە جارێک بەرز بکاتەوە

* گەر تۆپ لەلایەن تیپێکەوە کەوتە دەرەوە ئەوا تۆپەکە دەدرێتە تیپی بەرامبەر ((«یان تیپەکەی تر))»

* لەکاتی فیکە لێدانی ناوبژیوان دەبێ سەرجەم یاریزانانی بەرامبەر هۆشدارھۆشدار بن گەر وا نەبێت دەبێت ناوبژیوان یاری ڕاگرێت ،ڕاگرێت، بە هەمانھەمان شێوە دەبێت داوەرەکانی یاریگا و دەرەوەی هێڵیشھێڵیش ئاگاداری ئەم کردارە بن

* نابێ یاریکەر ھیچ شتێکی پێ بێت یان بە لەشیەوە بێت کە ببێتە ھۆی بریندار بوون یان ئازاردانی یاریکەرانی تیپی بەرامبەر

* لەکۆتایی یاری دادوەر فیکەی کۆتایی ھاتنی یاری لێدەدات و ھیچ ڕووداوێک دوای ئەمە ھەژمار ناکرێت بەڵام دادوەر دەتوانێت کارت بدات بەیاریکەرەکان بەھەرھۆیەک بێت.

* لە ئێستا لە ناوەڕاستی یاریگا لە کاتی سەنتەر شکاندن دەبێت تەنهاتەنھا یەک یاریزان سەنتەر بشکێنێت.

* لە ئەگەری وتنی وشەی نەشیاو لە دەستەی ڕاهێنەرانڕاھێنەران و یاریزانان ،یاریزانان، ناوبژیوانی سەرهێڵسەرھێڵ(لیژنە) سەرپشکە لە ئاگادارکردنەوەی ناوبژیوان

یاری تۆپی بەشێوەیەکی گشتی پێ پێکدێت لە ٤ ناوبژیوان<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Referee_(association_football{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }})</ref><ref>http://worldsoccer.about.com/od/soccer101/a/Soccer101_Refs.htm</ref>

یانە یاخووت تیپ پێکدێت لە :

[[پەڕگە:Mecz Polska - Armenia 04 ssj 20070328.jpg|thumb|یاریگا پێش دەستپێکی یاری]]

لەیاری تۆپی پێدا ١١ یاریزان یاری دەکەن لە ھێڵەکانی [[گۆڵپارێز]] و [[بەرگری]] و [[ناوەند]] و [[ھێرشبەر]] یاری دەکەن

وە تەنیا [[گۆڵپارێز]]بۆی ھەیە تۆپ لەشوێنی دیاری کراوی خۆی تۆپ بەدەستەوە بگرێت ،بگرێت، لە یاری فەرمی دا ھەر تیپێک دەتوانێت سێ گۆڕانکاری ئەنجام بدات

وە لە یاریگای تاتان پێک دێت لە ٦ یاریزان ،یاریزان، [[گۆڵپارێز]] و [[بەرگری]] و [[ناوەند]] و [[ھێرشبەر]] وە گۆڵپارێز دەبێت بە هەڵدانیھەڵدانی تۆپ بۆ دەرەوەی هێڵەکەیھێڵەکەی پاس بدات بە هاوھاو تیمەکانی

* لێدانی یاریزان بە دەست یان بە قاچ

گەر یاریزانێ ھەڵە بکات لەیاری تۆپی پێ ئەگەری ئەوەی ھەیە لەلایەن ناوبژیوانەوە کارتی زەری بدرێتێ یان کارتی سوور

[[پەڕگە:Football pitch metric ckb.svg|700px|هێلکاریھێلکاری ڕووبەری یاریگا]]

== سەرچاوەسەرچاوەکان ==

[[پۆل:تۆپی پێ|تۆپی پێ]]