سووتەمەنی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «Fuel» تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد وەرگێڕی ناوەڕۆک وەرگێڕی ناوەڕۆکی ٢ |
بNo edit summary تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد |
||
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Buying_fuelwood.jpeg|وێنۆک|دار یەکەمین سووتەمەنیە لەلایەن مرۆڤەوە بەکارهێنراوە]]
سووتەمەنی هەرماددەیەکە کە دەتوانرێ دروست بکرێ بۆ کارلێککردن لەگەڵ ماددەکانی تردا کە وزە
ئەو وزەی گەرمییەی بەڕەڵادەکرێ بەهۆی کارلێکەکانی سوتەمەنی، دەگۆڕدرێ بۆ وزەی میکانیکی لەڕێگەی [[
▲ئەو وزەی گەرمییەی بەڕەڵادەکرێ بەهۆی کارلێکەکانی سوتەمەنی، دەگۆڕدرێ بۆ وزەی میکانیکی لەڕێگەی [[مەکینەی گەرمی]]. وەهەوەها کاتەکانی تریش [[گەرمی]] بەنرخە بۆنمونە بۆ گەرمبوونەوە، بۆ چێشت لێنان، یان بۆ پڕۆسە [[پیشەسازی]]<nowiki/>یەکان، هەروەها ئەو ڕووناککردنەوەیەی کە لە سووتانەوە دێت.
[[ھایدرۆکاربۆن|هایدرۆکاربۆن]] و ئۆکسجینی پەیوەند-گەرد دەگرێتەخۆ، تاکو ئێستا باوترین سەرچاوی سووتەمەنین لەلایەن مرۆڤەوە بەکارهاتوون، بەڵام مادەکانی تر ، کانزا تیشکدەرەکان دەگرێتەوە، هەروەها ئەوانیش بەکاردێن.
سووتەمەنیەکان بەراورد دەکرێن لەگەڵ ماددەکانی تر یان ئامێرەکان کە وزەی شاراوە خەزن دەکەن، هەروەک ئەوانەی کە ڕاستەوخۆ وزەی کارەبایی بەڕەڵادەکەن (وەک پاتری و بارگەگر) یاخود وزەی میکانیکی (وەک فلای ویل(فلاون)، سپرینگ، هەوای پەستێنراو، یان ئاوی نێو عەمبارێک).
== <big>مێژوو</big> ==
بەدرێژایی مێژووی [[مرۆڤ]] سوتەمەنیەکان لە [[ڕوەک]]<nowiki/>ەکان یان [[چەورییەکان|چەوری]] [[ئاژەڵ]]<nowiki/>ەکانەوە وەرگیراون و لەلایەن مرۆڤەوە بەکارهێنراون. [[خەڵووز]]
نەوتی خاو لەلایەن کیمیاگەرە [[خەڵکی فارس|فارس]]<nowiki/>ەکان پاڵێورا(دڵۆپێنرا)، بە باسە ڕوونەکانەوە کە بە نامیلکەی [[زمانی عەرەبی]] هەبوون هەروەک ئەوانە (
▲نەوتی خاو لەلایەن کیمیاگەرە [[خەڵکی فارس|فارس]]<nowiki/>ەکان پاڵێورا(دڵۆپێنرا)، بە باسە ڕوونەکانەوە کە بە نامیلکەی [[زمانی عەرەبی]] هەبوون هەروەک ئەوانە ( محمد ابن زكريا رازی) . تیادا باسی کرداری دڵۆپاندنی نەوتی خاو/ پەتڕۆڵ بۆ [[نەوتی سپی]] کردووە، هەروها باسی هایدرۆکاربۆنە لێکدراوەکانی تریشی کردوە لەناو کتێبی نهێنیەکاندا ( كتاب الاسرار) . هەروەها نەوتی سپی([[:en:Kerosene|kerosene]]) لەهەمان ماوە بەرهەمهێنرا لە نەوتە قوڕ و قیڕە بەهۆی گەرم کردنی بەردەکە و دەرهێنانی نەوتەکە، کەدواتر دڵۆپێنرا. هەروەها (ڕازی) یەکەم باسی چرای سپی بەخشی بە بەکارهێنانی [[کانزا]] ڕۆنە خاوەکان، کە ئاماژە دەکرێ بە ([[نەوت|نەفت]]).
شەقامەکانی [[بەغدا|بەغداد]] بە قەتران قیڕتاو کراون، لەپەتڕۆڵەوە وەرگیرابوون کە ئاسان بوو بۆ بەدەستهێنان لە ناوچە [[سروشت|سروشتی]]<nowiki/>ەکانی نێو هەرێمەکە.
[[وزە]] لەسەر شێوەی وزەی کیمیایی دەکرێ
سووتەمەنیە بەبەردبوەکان ([[سووتەمەنیی فۆسیلی|سووتەمەنیی فۆسیڵی]]) بەکارهێنران بەخێرایی لەماوەی شۆڕشی پیشەسازیدا،
▲[[وزە]] لەسەر شێوەی وزەی کیمیایی دەکرێ بەڕەڵابکرێ بەنێو [[سووتان]]<nowiki/>دا، بەڵام چەمکی گەشەسەندنی مەکینەی هەڵمی لە [[شانشینی یەکگرتوو]] (UK) لە ساڵی 1769، خەڵووز باشتر بو بۆ بەکارهێنان وەک سەرچاوەیەکی [[توانا (فیزیک)|توانا]] ، دواتر [[خەڵووز]] بەکارهێنرا بۆ لێخوڕینی [[کەشتی]]<nowiki/>ەکان و [[شەمەندەفەر]]<nowiki/>ی هەڵمی. لەسەدەی 19 هەمدا [[گاز]] لە خەڵووزەوە دەرهێنراو و بەکارهێنرا بۆ ڕووناککردنەوەی شەقامەکانی [[لەندەن]]. لەسەدەی 20 و 21 دا ، بەکارهێنانی سەرەکی خەڵووز بۆ بەرهەمهێنی [[کارەبا]]<nowiki/>یە، بە دابینکردنی کارەبی ٪40 [[جیھان|جیهان]] لە 2005.
ئێستا ئاراستەی گشتی بەرەو سووتەمەنیە نوێبووەکان(renewable fuels) چووە، وەک بایۆسووتەمەنی ([[:en:Biofuel|biofuel]])
▲سووتەمەنیە بەبەردبوەکان ([[سووتەمەنیی فۆسیلی|سووتەمەنیی فۆسیڵی]]) بەکارهێنران بەخێرایی لەماوەی شۆڕشی پیشەسازیدا، لەربەرئەوەی کە زیاتر جەخت لەسەرکراو و جیڕتربوون لەچاو سەرچاوە وزەی نەریتیەکان(شێوازی کۆن) ، وەک توانای [[ئاو]]. سووتەمەنیە بەبەردوەکان بوون بە بەشێکی تەوەرەیی کۆمەڵگای هاوچەرخ، کە لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی جیهان بە سووتاندنیان بە مەبەستی بەرهەم هێنانی توانا (وزە).
▲ئێستا ئاراستەی گشتی بەرەو سووتەمەنیە نوێبووەکان چووە، وەک بایۆسووتەمەنی ([[:en:Biofuel|biofuel]]) هەوەک [[ئەلکھول|ئەلکهول]].
== <big>کیمیایی</big> ==
سووتەمەنیە کیمیاییەکان ماددانێکن کە وزە
سووتەمەنیە
{| class="wikitable" style="margin:1em auto 1em auto;"
|+جۆرە گشتیەکانی سووتەمەنی کیمیاییەکان
Line ٥٢ ⟶ ٤٧:
=== سووتەمەنی ڕەق ===
[[پەڕگە:Coal_anthracite.jpg|چەپ|وێنۆک|220x220پیکسڵ|خەڵووز سوتەمەنیەکی ڕەقی گرنگە]]
سووتەمەنی ڕەق ئاماژە دەکات بە چەندین جۆری ماددەی [[ڕەق]]
بەکارهێنانی سووتەمەنیە ڕەقەکانی تری وەک (دار) کەم دەبێت کە [[تەکنۆلۆژیا|تەکنەلۆژیا]]<nowiki/>ی گەرمکردن و بەردەستبونی سووتەمەنی کوالێتی باش، بەرەو باشتر دەچێ. لە هەندێ ناوچەدا، خەڵووزی بێ دووکەڵ تاکە سوتەمەنی ڕەقە کە بەکاردەهێنرێ.
=== سووتەمەنیە شلەکان ===
[[پەڕگە:Benzinepomp002.jpg|چەپ|وێنۆک|220x220پیکسڵ|وێستگەیەکی بەنزین]]
سووتەمەنیە شلەکان سوتێنەرن (گڕگرتون) یان گەردە-وزە دروستکەرن کە دەتوانرێ
زۆربەی [[شلە]] سوتەمەنیەکان لە بەکارهێنانی فراواندا وەرگیراون لە پاشماوە بەردبوەکانی ڕووەکی مردوو و [[ئاژەڵ]]<nowiki/>ە مردووەکان بەهۆی پیشاندان بە [[گەرمی]] و [[پەستان]] لەنێو توێکڵی زەویدا، هەرچۆنێک بێت، چەندین جۆر هەن ، وەک سووتەمەنی [[ھایدرۆجین|هایدرۆجین]] ( بۆ [[ئۆتۆمۆبیل|ئۆتۆمبێل]]) ، ئیثانۆڵ(
هەندێک لە تایبەتمەندیەکانی شلە سوتەمەنیەکان ئەوەن کە ئاسانن بۆ [[گواستنەوە]]، کە دەتوانرێ بە ئاسانی چارەسەربکرێ. هەروەها بەکارهێنانیان ئاسانە بۆ هەموو بەکارهێنانەکانی [[ئەندازیاری]]، وە بەکاردێ لەنێو [[ماڵ]]<nowiki/>یشدا. سووتەمەنیەکان وەک [[نەوتی سپی|کیرۆسین]] (نەوتی سپی) دابەشدەکرێن لەهەندێ وڵاتاندا، بۆ نموونە بەردەستە لە فرۆشگاکانی حکومەتی هێمن کراو(دامرکاوە) لە [[ھیندستان|هیندستان]]<nowiki/>دا بۆ بەکارهێنانی ماڵ.
Line ٦٧ ⟶ ٦١:
=== گازە سووتەمەنی ===
[[پەڕگە:Propane_tank_20lb.jpg|چەپ|وێنۆک|20 پاوەند (9.1 کگم) لە لولەکێکی پڕۆپان]]
گازە سوتەمەنیەکان ، هەر ژمارەیەکی سووتەمەنیەکانە کە گازین لەژێر مەرجە یاساییەکاندا. زۆربەی گازە سوتەمەنیەکان پێکدێن لە [[ھایدرۆکاربۆن|هایدرۆکاربۆن]]<nowiki/>ەکان (وەک میثان یان پڕۆپان)، [[ھایدرۆجین|هایدرۆجین]]، یەکە ئۆکسیدی کاربۆن، یاخود تێکەڵەکان. ئەم گازانە سەرچاوەی وزەی گەرمی شاراوە یا وزەی ڕووناکین کە دەتوانێ بەخێرایی بگوێزرێتەوە و دابەشبکرێ بەنێو بۆڕیەکانەوە لە خاڵی سەرەتاوە ڕاستەوخۆ بۆ شوێنی بەکارهێنان. گازە سووتەمەنی لەگەڵ سووتەمەنیە شلەکان و سووتەمەنی [[ڕەق]] بەراورد دەکرێ، هەرچەندە هەندێک لەگازەکان لە گازەوە دەکرێن بە [[شلە|شل]] بۆ هەڵگرتن و [[گواستنەوە]]<nowiki/>ی. لەکاتێکدا کە دەکرێ سرووشتە گازەکەی سوود بەخش بێت، خۆ دورخستنەوە لە زەحمەتی گواستنەوەی سووتەمەنی ڕەق و مەترسی ڕژانی ناوەکی(خۆکی) لە سوتەمەنی شل، هەروەها ئەویش دەتوانێ مەترسیدار بێت. دەشێت بۆ گازە سووتەمەنیەک کە پێی نەزانرێت (تێبینی نەکرێت) و کۆبکرێتەوە لەنێو ڕوبەرێکی دڵنیادا، کە ئەمەش بەرەوە مەترسی تەقینەوەی گازەکە دەیبات. لەبەر ئەم هۆکارە، بۆن بەخشەرەکان بۆ زۆربەی گازە سووتەمەنیەکان زیاد دەکرێن بۆیە لەوانەیە تێبینی بکرێت
=== سووتەمەنی ئەندامی(بایۆ) ===
سووتەمەنی ئەندامی(
لەم دواییانەدا سوتەمەنیە ئەندامیەکان گەشەیان پێدراوە بۆ بەکارهێنانی لە نێو [[ئۆتۆمۆبیل|ئۆتۆمبێل]]<nowiki/>ی گواستنەوە ( بۆنمونە بایۆ ئیثانۆڵ وە بایۆ دیزڵ)، بەڵام مشت و مڕێکی فراوانی [[گەل]]<nowiki/>ی هەیە دەربارەی ئەوەی کە ئەم سووتەمەنیانە چەنێک کاربۆنی چوستن.
|