تیشکی گەردوونی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''تیشکی گەردوونی''' ({{بە ئینگلیزی|Cosmic Ray}}) بریتییە لە تێکەڵێک لە ناوکی [[گەردیلە]] و تەنۆلکەی دیکە بە خێرایی نزیک بە [[خێرایی ڕووناکی]] بە [[گەردوون|گەردووندا]] گوزەر دەکەن، ھەندێکیان بە پلەیەکی وا لە [[زەوی]] نزیک دەبنەوە کە دەتوانرێت ئاشکرا بکرێن لە ڕێی ئەو ئامێرانەی لەسەر [[مانگی دەستکرد|مانگە دەستکردەکان]] دانراون، ھەندێکی دیکەیان بەرگە ھەوای دەوری [[زەوی]] دەبڕن و لەگەڵ ناوکە [[ھایدرۆجین]] یان [[نایترۆجین]] بە یەکدا دەدەن و لە ئەنجامدا زنجیرەیەک تەنۆلکەی نانۆیی دروستدەبن و بەرەو [[زەوی]] دێن و دەگەنە سەر ڕووی [[دەریا]] و ھەندێجاریش دەگەنە قوڵایی ڕووی [[زەوی]]، ئا بەو زۆربوونەی تیشکی گەردوونی لەسەر [[زەوی]] دەوترێت (گورزەی موویی گەورە)، بۆیە تیشکی گەردوونی دادەنرێت بە تیشکێکی یەکەمی و دووەمی، تیشکە یەکەمییەکانی ئەوانەن دەگەنە [[بەرگە هەوایھەوای زەوی]] و ئەوی دیکەیان ئەوانەن کە لە ئەنجامی کارلێکیان لەگەڵ گەردیلەکانی [[نایترۆجین]] زنجیرەیەک لە تیشکی گەردوونی دەگەنە سەر ڕووی [[زەوی]] کە بە تیشکی دووەمی گەردوونی دەناسرێن.

}}</ref> و بەشی زۆری ئەو تیشکە پێکدێت لە ناوکی گەردیلەی بارگە موجەب، چونکە بارگە سالبەکانیان ونکردووە لە ئەنجامی خێرایی زۆری ئەو ناوکانە، ناوکی گەردیلەکانیش ھەموو جۆرەکانی [[گەردیلە]] کیمیاییەکان دەگرنەوە ھەر لە [[هایدرۆجینھایدرۆجین|ھایدرۆجینەوە]] تا [[یۆڕانیۆم]]، ئەلکترۆن و دژەکەی و دژە [[پرۆتۆن]] لە ١%١٪ ی ئەو تیشکە یەکەمیە تێپەڕناکات.