ویکیپیدیا

سووتەمەنی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «Fuel»
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد وەرگێڕی ناوەڕۆک وەرگێڕی ناوەڕۆکی ٢
دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «Fuel»
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد وەرگێڕی ناوەڕۆک وەرگێڕی ناوەڕۆکی ٢
ھێڵی ١٥:
 
 
نەوتی خاو لەلایەن کیمیاگەرە [[خەڵکی فارس|فارس]]<nowiki/>ەکان پاڵێورا(دڵۆپێنرا)، بە باسە ڕوونەکانەوە کە بە نامیلکەی [[زمانی عەرەبی]] هەبوون هەروەک ئەوانە ( محمد ابن زكريا رازی) . تیادا باسی کرداری دڵۆپاندنی نەوتی خاو/ پەتڕۆڵ بۆ [[نەوتی سپی]] کردووە، هەروها باسی هایدرۆکاربۆنە لێکدراوەکانی تریشی کردوە لەناو کتێبی نهێنیەکاندا ( كتاب الاسرار) . هەروەها نەوتی سپی([[./Https://en:.wikipedia.org/wiki/Kerosene| kerosene]]) لەهەمان ماوە بەرهەمهێنرا لە نەوتە قوڕ و قیڕە بەهۆی گەرم کردنی بەردەکە و دەرهێنانی نەوتەکە، کەدواتر دڵۆپێنرا. هەروەها (ڕازی) یەکەم باسی چرای سپی بەخشی بە بەکارهێنانی [[کانزا]] ڕۆنە خاوەکان، کە ئاماژە دەکرێ بە ([[نەوت|نەفت]]).
 
شەقامەکانی [[بەغدا|بەغداد]] بە قەتران قیڕتاو کراون، لەپەتڕۆڵەوە وەرگیرابوون کە ئاسان بوو بۆ بەدەستهێنان لە ناوچە [[سروشت|سروشتی]]<nowiki/>ەکانی نێو هەرێمەکە.
 
 
[[وزە]] لەسەر شێوەی وزەی کیمیایی دەکرێ بەڕەڵابکرێ بەنێو [[سووتان]]<nowiki/>دا، بەڵام چەمکی گەشەسەندنی مەکینەی هەڵمی لە [[شانشینی یەکگرتوو]] لە (UK) 1769)،لە ساڵی 1769، خەڵووز باشتر بو بۆ بەکارهێنان وەک سەرچاوەیەکی [[توانا (فیزیک)|توانا]] ، دواتر [[خەڵووز]] بەکارهێنرا بۆ لێخوڕینی [[کەشتی]]<nowiki/>ەکان و [[شەمەندەفەر]]<nowiki/>ی هەڵمی. لەسەدەی 19 هەمدا [[گاز]] لە خەڵووزەوە دەرهێنراو و بەکارهێنرا بۆ ڕووناککردنەوەی شەقامەکانی [[لەندەن]]. لەسەدەی 20 و 21 دا ، بەکارهێنانی سەرەکی خەڵووز بۆ بەرهەمهێنی [[کارەبا]]<nowiki/>یە، بە دابینکردنی کارەبی ٪40 [[جیھان|جیهان]] لە 2005.
 
 
سووتەمەنیە بەبەردبوەکان ([[سووتەمەنیی فۆسیلی|سووتەمەنیی فۆسیڵی]]) بەکارهێنران بەخێرایی لەماوەی شۆڕشی پیشەسازیدا، لەربەرئەوەی کە زیاتر جەخت لەسەرکراو و جیڕتربوون لەچاو سەرچاوە وزەی نەریتیەکان(شێوازی کۆن) ، وەک توانای [[ئاو]]. سووتەمەنیە بەبەردوەکان بوون بە بەشێکی تەوەرەیی کۆمەڵگای هاوچەرخ، کە لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی جیهان بە سووتاندنیان بە مەبەستی بەرهەم هێنانی توانا (وزە).
 
ئێستا ئاراستەی گشتی بەرەو سووتەمەنیە نوێبووەکان چووە، وەک بایۆسووتەمەنی ([[./Https://en:.wikipedia.org/wiki/Biofuel| biofuel]]) هەوەک [[ئەلکھول|ئەلکهول]].
 
== <big>کیمیایی</big> ==
ھێڵی ٤٧:
! scope="row" |سووتەمەنیە شلەکان
|پەتڕۆڵ
|دیزڵ، گازۆلین، [[نەوتی سپی]]، [[./Https://en:Liquefied_petroleum_gas|.wikipedia.org/wiki/Liquefied%20petroleum%20gas LPG]] ، قەترانی خەڵووز، [[نەوت]]، ئیثانۆڵ
|}
 
ھێڵی ٦٢:
 
زۆربەی [[شلە]] سوتەمەنیەکان لە بەکارهێنانی فراواندا وەرگیراون لە پاشماوە بەردبوەکانی ڕووەکی مردوو و [[ئاژەڵ]]<nowiki/>ە مردووەکان بەهۆی پیشاندان بە [[گەرمی]] و [[پەستان]] لەنێو توێکڵی زەویدا، هەرچۆنێک بێت، چەندین جۆر هەن ، وەک سووتەمەنی [[ھایدرۆجین|هایدرۆجین]] ( بۆ [[ئۆتۆمۆبیل|ئۆتۆمبێل]]) ، ئیثانۆڵ، سوتەمەنی جێت و بایۆدیزڵ کە هەموویان دەپۆڵێنرێن بە شلە سوتەمەنیێک.
 
هەندێک لە تایبەتمەندیەکانی شلە سوتەمەنیەکان ئەوەن کە ئاسانن بۆ [[گواستنەوە]]، کە دەتوانرێ بە ئاسانی چارەسەربکرێ. هەروەها بەکارهێنانیان ئاسانە بۆ هەموو بەکارهێنانەکانی [[ئەندازیاری]]، وە بەکاردێ لەنێو [[ماڵ]]<nowiki/>یشدا. سووتەمەنیەکان وەک [[نەوتی سپی|کیرۆسین]] (نەوتی سپی) دابەشدەکرێن لەهەندێ وڵاتاندا، بۆ نموونە بەردەستە لە فرۆشگاکانی حکومەتی هێمن کراو(دامرکاوە) لە [[ھیندستان|هیندستان]]<nowiki/>دا بۆ بەکارهێنانی ماڵ.
 
=== گازە سووتەمەنی ===
[[پەڕگە:Propane_tank_20lb.jpg|چەپ|وێنۆک|20(9.1 کگم) پاوەند لە لولەکێکی پڕۆپان]]
گازە سوتەمەنیەکان ، هەر ژمارەیەکی سووتەمەنیەکانە کە گازین لەژێر مەرجە یاساییەکاندا. زۆربەی گازە سوتەمەنیەکان پێکدێن لە [[ھایدرۆکاربۆن|هایدرۆکاربۆن]]<nowiki/>ەکان (وەک میثان یان پڕۆپان)، [[ھایدرۆجین|هایدرۆجین]]، یەکە ئۆکسیدی کاربۆن، یاخود تێکەڵەکان. ئەم گازانە سەرچاوەی وزەی گەرمی شاراوە یا وزەی ڕووناکین کە دەتوانێ بەخێرایی بگوێزرێتەوە و دابەشبکرێ بەنێو بۆڕیەکانەوە لە خاڵی سەرەتاوە ڕاستەوخۆ بۆ شوێنی بەکارهێنان. گازە سووتەمەنی لەگەڵ سووتەمەنیە شلەکان و سووتەمەنی [[ڕەق]] بەراورد دەکرێ، هەرچەندە هەندێک لەگازەکان لە گازەوە دەکرێن بە [[شلە|شل]] بۆ هەڵگرتن و [[گواستنەوە]]<nowiki/>ی. لەکاتێکدا کە دەکرێ سرووشتە گازەکەی سوود بەخش بێت، خۆ دورخستنەوە لە زەحمەتی گواستنەوەی سووتەمەنی ڕەق و مەترسی ڕژانی ناوەکی(خۆکی) لە سوتەمەنی شل، هەروەها ئەویش دەتوانێ مەترسیدار بێت. دەشێت بۆ گازە سووتەمەنیەک کە پێی نەزانرێت (تێبینی نەکرێت) و کۆبکرێتەوە لەنێو ڕوبەرێکی دڵنیادا، کە ئەمەش بەرەوە مەترسی تەقینەوەی گازەکە دەیبات. لەبەر ئەم هۆکارە، بۆن بەخشەرەکان بۆ زۆربەی گازە سووتەمەنیەکان زیاد دەکرێن بۆیە لەوانەیە تێبینی بکرێت بۆهۆی بۆنێکی ئاشکرا. باوترین جۆری گازە سوتەمەنی لە بەکارهێنانی ئێستادا [[گازی سروشتی|گازی سرووشتی]]<nowiki/>ە.
.
 
 
=== سووتەمەنی ئەندامی(بایۆ) ===
سووتەمەنی ئەندامی([./Https://en.wikipedia.org/wiki/Biofuel biofuel]) بە گشتی دەکرێ پێناسە بکرێ بە ڕەق، شل، یان گازە سوتەمەنی کە بارستەی چالاک([./Https://en.wikipedia.org/wiki/Biomass biomass]) دەگرێتەوە ، وە یاخود لێی وەرگیراوە. بارستایی چالاک دەتوانرێ ڕاستەوخۆ بەکاربێ بۆ گەرمکردن یان توانا - ناسراوە بە سوتەمەنی بارستایی چالاک. سوتەمەنی ئەندامی دەتوانرێ بەرهەمبهێنرێت لە هەر سەرچاوەیەکی کاربۆن کە دەتوانرێ دووبارە پڕبکرێتەوە بەخێرایی بۆ نمونە [[ڕوەک]]<nowiki/>ەکان. زۆرجۆری جیاوازی ڕوەکەکان و ماددەی وەرگیراوی ڕوەکەکان بەکادەهێنرێ بۆ بەرهەمهێنانی سوتەمەنی ئاندامی.
 
لەم دواییانەدا سوتەمەنیە ئەندامیەکان گەشەیان پێدراوە بۆ بەکارهێنانی لە نێو [[ئۆتۆمۆبیل|ئۆتۆمبێل]]<nowiki/>ی گواستنەوە ( بۆنمونە بایۆ ئیثانۆڵ وە بایۆ دیزڵ)، بەڵام مشت و مڕێکی فراوانی [[گەل]]<nowiki/>ی هەیە دەربارەی ئەوەی کە ئەم سووتەمەنیانە چەنێک کاربۆنی چوستن.
[[پۆل:سووتەمەنییەکان]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/سووتەمەنی»