سووتەمەنی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «Fuel» تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد وەرگێڕی ناوەڕۆک وەرگێڕی ناوەڕۆکی ٢ |
دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «Fuel» تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد وەرگێڕی ناوەڕۆک وەرگێڕی ناوەڕۆکی ٢ |
||
ھێڵی ١٦:
نەوتی خاو لەلایەن کیمیاگەرە [[خەڵکی فارس|فارس]]<nowiki/>ەکان پاڵێورا(دڵۆپێنرا)، بە باسە ڕوونەکانەوە کە بە نامیلکەی [[زمانی عەرەبی]] هەبوون هەروەک ئەوانە ( محمد ابن زكريا رازی) . تیادا باسی کرداری دڵۆپاندنی نەوتی خاو/ پەتڕۆڵ بۆ [[نەوتی سپی]] کردووە، هەروها باسی هایدرۆکاربۆنە لێکدراوەکانی تریشی کردوە لەناو کتێبی نهێنیەکاندا ( كتاب الاسرار) . هەروەها نەوتی سپی([[:en:Kerosene|kerosene]]) لەهەمان ماوە بەرهەمهێنرا لە نەوتە قوڕ و قیڕە بەهۆی گەرم کردنی بەردەکە و دەرهێنانی نەوتەکە، کەدواتر دڵۆپێنرا. هەروەها (ڕازی) یەکەم باسی چرای سپی بەخشی بە بەکارهێنانی [[کانزا]] ڕۆنە خاوەکان، کە ئاماژە دەکرێ بە ([[نەوت|نەفت]]).
شەقامەکانی [[بەغدا|بەغداد]] بە قەتران قیڕتاو کراون، لەپەتڕۆڵەوە وەرگیرابوون کە ئاسان بوو بۆ بەدەستهێنان لە ناوچە [[سروشت|سروشتی]]<nowiki/>ەکانی نێو هەرێمەکە.
[[وزە]] لەسەر شێوەی وزەی کیمیایی دەکرێ بەڕەڵابکرێ بەنێو [[سووتان]]<nowiki/>دا، بەڵام چەمکی گەشەسەندنی مەکینەی هەڵمی لە [[شانشینی یەکگرتوو]] لە UK) 1769)، خەڵووز باشتر بو بۆ بەکارهێنان وەک سەرچاوەیەکی [[توانا (فیزیک)|توانا]] ، دواتر [[خەڵووز]] بەکارهێنرا بۆ لێخوڕینی [[کەشتی]]<nowiki/>ەکان و [[شەمەندەفەر]]<nowiki/>ی هەڵمی. لەسەدەی 19 هەمدا [[گاز]] لە خەڵووزەوە دەرهێنراو و بەکارهێنرا بۆ ڕووناککردنەوەی شەقامەکانی [[لەندەن]]. لەسەدەی 20 و 21 دا ، بەکارهێنانی سەرەکی خەڵووز بۆ بەرهەمهێنی [[کارەبا]]<nowiki/>یە، بە دابینکردنی کارەبی ٪40 [[جیھان|جیهان]] لە 2005.
سووتەمەنیە بەبەردبوەکان ([[سووتەمەنیی فۆسیلی|سووتەمەنیی فۆسیڵی]]) بەکارهێنران بەخێرایی لەماوەی شۆڕشی پیشەسازیدا، لەربەرئەوەی کە زیاتر جەخت لەسەرکراو و جیڕتربوون لەچاو سەرچاوە وزەی نەریتیەکان(شێوازی کۆن) ، وەک توانای [[ئاو]]. سووتەمەنیە بەبەردوەکان بوون بە بەشێکی تەوەرەیی کۆمەڵگای هاوچەرخ، کە لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی جیهان بە سووتاندنیان بە مەبەستی بەرهەم هێنانی توانا (وزە).
ئێستا ئاراستەی گشتی بەرەو سووتەمەنیە نوێبووەکان چووە، وەک بایۆسووتەمەنی ([[biofuel]]) هەوەک [[ئەلکھول|ئەلکهول]].
== <big>کیمیایی</big> ==
سووتەمەنیە کیمیاییەکان ماددانێکن کە وزە بەڕەڵا دەکات بەهۆی کارلێککردن لەگەڵ ماددەکانی دەوروبەریان، بەتایبەتی بەهۆی کرداری [[سووتان]]. زۆربەی وزە کیمیایەکان بەڕەڵاکران لەنێو سووتان کە خەزن نەکرابوون لەنێو بۆندە کیمیاییەکانی سووتەمەنیە، بەڵام لەناو بۆندی لاوازی دوانی گەردی ئۆکسجین.
سووتەمەنیە کیمیاکیەکان دابەشکراوە بۆ دوو ڕێگا، یەکەم ، بە تایبەتمەندیە فیزیاییەکان، وەک تەنی [[ڕەق]] ، [[شلە|شل]] یان گاز. دووەم ، لەسەر بنچینەی دەرکەوتنیان ؛ سەرەکی (سووتەمەنی سرووشتی) و دووەمی (سووتەمەنی دەستکرد ). بەم شێوەیە، پۆڵێنکردنێکی سووتەمەنیە کیمیاییەکان :
{| class="wikitable" style="margin:1em auto 1em auto;"
|+جۆرە گشتیەکانی سووتەمەنی کیمیاییەکان
! scope="col" |
! scope="col" |سەرەکی (سروشتی)
! scope="col" |دووەمی (دەستکرد)
|-
! scope="row" |[[سووتەمەنی ڕەق]]
|[[دار]]، [[خەڵووز]]، خەڵووزی زۆنگاو، پەینی ئاژەڵ
|ڕەژوو، کۆک
|-
! scope="row" |گازی سوتەمەنی
|[[گازی سروشتی]]
|[[ھایدرۆجین|هایدرۆجین]]، پڕۆپان، میثان، گازی ڕەژوو، گازی ئاو، گازی کورەی توانەوە
|-
! scope="row" |سووتەمەنیە شلەکان
|پەتڕۆڵ
|دیزڵ، گازۆلین، [[نەوتی سپی]]، [[:en:Liquefied_petroleum_gas|LPG]] ، قەترانی خەڵووز، [[نەوت]]، ئیثانۆڵ
|}
=== سووتەمەنی ڕەق ===
[[پەڕگە:Coal_anthracite.jpg|چەپ|وێنۆک|220x220پیکسڵ|خەڵووز سوتەمەنیەکی ڕەقی گرنگە]]
سووتەمەنی ڕەق ئاماژە دەکات بە چەندین جۆری ماددەی [[ڕەق]] کەوەک سووتەمەنیەک بەکاردێت بۆ بەرهەمهێنانی وزە و بەخشینی [[گەرمی]]، بەگشتی بەنێو سووتاندا بەڕەڵاکرا. سووتەمەنیە ڕەقەکان دار، ڕەژوو ، خەڵووزی زۆنگاوەکان، [[خەڵووز]]، حەبە سوتەمەنی، وە حەبی بچوک کە لەدارەوە درووستکراوە، [[گەنمەشامی]]، [[گەنم]]، پەڕشە وە دانەوێڵەکانی تریش دەگرێتەوە. هەروەها [[تەکنۆلۆژیا|تەکنەلۆژیا]]<nowiki/>ی سوتەمەنی ڕەقی مووشەک ، سووتەمەنی ڕەق بەکاردێنن. سووتەمەنیە ڕەقەکان بەکارهێنراون لەلایەن مرۆڤایەتی بۆ چەندین ساڵ بۆ بەرهەمهێنانی [[ئاگر]]. خەڵووز ئەو سەرچاوەی سووتەمەنیە بوو کە ڕێگەی بە شۆڕشی پیشەسازیدا، لە تەنورە(کورە) ئاگرینەکانەوە، بۆ ئیشپێکردنی بزوێنەری هەڵمی. هەروەها داریش بەفراوانی بەکارهێنرا بۆ ئیش پێکردنی شەمەندەفەری هەڵمی. هەردوو خەڵووز و خەڵوزی زۆنگاوەکان لەئێستادا بەکاردێ بۆ دروستکردنی [[کارەبا]] لەڕۆژگاری ئەمڕۆدا. بەکارهێنانی هەندێ لە سووتەمەنیە ڕەقەکان (وەک خەڵووز) سنوردارکراوە یا قەدەغەکراوە لە هەندێ ناوچە شارنشینەکاندا، بەهۆی ئاستەکانی دەردانی ژەهرینی نا سەلامەت.
بەکارهێنانی سووتەمەنیە ڕەقەکانی تری وەک (دار) کەم دەبێت کە [[تەکنۆلۆژیا|تەکنەلۆژیا]]<nowiki/>ی گەرمکردن و بەردەستبونی سووتەمەنی کوالێتی باش، بەرەو باشتر دەچێ. لە هەندێ ناوچەدا، خەڵووزی بێ دووکەڵ تاکە سوتەمەنی ڕەقە کە بەکاردەهێنرێ.
[[پۆل:سووتەمەنییەکان]]
| |||