سووتان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

▲)، هایدرۆجین وە هەروەها کاربۆنیش(کاربۆنی ڕەشیان خۆڵەمێش). بەم شێوەیە، بەشێوەیەکی گشتی دووکەڵی بەرهەمهاتوو ژەهراویە و کەمێک بەرهەمی ئۆکسیدبوو یان نەسووتاو دەگرێتەخۆ. هەرسووتانێک لە پلەی گەرمی بەرز لەناو هەوای بەرگە هەوای زەوی، کە سەدا (78)ی نایترۆجینە، هەروەها [[نایترۆجین]] چەندین ئۆکسیدی نایترۆجینیبری بچووک درووست دەکات، بە گشتی وەک ( NOx) ئاماژەی پێدەکرێ، لەوکاتەوەی کە سووتانی نایترۆجین بەشێوەیەکی داینامیکە گەرمی لە پلەی گەرمی بەرز پەسەندی دەکات، نەوەک نزم. لەوکاتەوەی کە سووتان بەدەگمەن پاکە، پاکردنەوەی گازی فرێدراوی دووکەڵ یان کاتەلیک کۆنڤێەرتەر لەلایەن یاساوە داوابکرێ.

▲ئاگر بەشێوەیەکی سرووشتی ڕوودەدات، کە داگیرساوە بەهۆی تریشقە لێدان یان بۆهۆی بەرهەمەکانی [[گڕکان|گڕکانی]]. سووتان(ئاگر) یەکەمین یەکەمین کارلێكی کیمیایی کۆنتڕۆڵکراوبوو لەلایەن مرۆڤەوە دۆزراوە، لەسەر شێوەی ئاگری هەوارگە یان ئاگرەخۆشە، وە بەردەوام دەبێ بۆئەوەی ببێتە شێوازی سەرەکی بۆ مرۆڤایەتی بۆ بەرهەمهێنانی وزە. بەگشتی، سووتەمەیەکە کاربۆنە، یان [[ھایدرۆکاربۆن|هایدرۆکاربۆن]] یان تێکەڵەیەکی ئاڵۆزە وەک دار کە کەمێک هایدرۆکاربۆنی بە ئۆکسیدبووی تێدایە. ئەو وزە گەرمیە بەرهەم هاتووە لە سووتانی سووتەمەنی بەردبووەکانەوە وەک خەڵووز یان [[نەوت]]، یاخود لە سووتەمەنیە نوێبووەکان وەک داری ئاگر، کە دروێنەکراووە بۆ بەکارهێنانی هەمەجۆری وەک، [[پیشەسازی]] یان گەرمکرنی نیشتیمانی(ناوەخۆ). هەروەها سووتان لەم دواییانەدا تاکە کارلێکە کە بەکاردێ بۆ هێزپێدان بە مووشەکەکان. هەروەها سووتان بەکاردێ لەناوبردنی(سووتانی) پاشماوەی بەفیڕۆچووی هەردوو جۆری بەزیان و بێ زیان.

▲ئۆکسێنەرەکان بۆ سووتان توانای شاراوەی ئۆکساندنی بەرزی هەیە وە ئۆکسجینی بەرگەهەوا یان ئۆکسجینی بێخەوش دەگرێتەوە، یان [[کلۆر|کلۆرین]]،[[فلۆر|فلۆرین]]، کلۆرین تریفلۆرید، نیتریس ئۆکسید وە نیتریک ئەسیدیش دەگرێتەوە. بۆنموونە [[ھایدرۆجین|هادرۆجین]] لە ناو کلۆرین دەسووتێ بۆ پێکهەنانی هایدرۆجین کلۆرین بە ئازادکردنی تایەتمەندی گەرمی و ڕووناکیەکەی سووتان. هەرچەندە بەگشتی هاننەدراوە، سووتان دەتوانێ هانبدرێ بەهۆی پلاتنیۆم([[پلاتین]]) یان [[ڤانادیۆم]]، هەروەک لەناو کرداری(پڕۆسەی) بەریەککەوتن.

▲==== '''<big>تەواو و ناتەواو</big>''' ====

▲[[پەڕگە:Combustion_reaction_of_methane.jpg|وێنۆک|سووتانی میثاین، هایدرۆکاربۆنێک]]

▲لەسووتانی تەواودا، مادە کارلێکەرەکە دەسووتێ لە نێو ئۆکسجین، وە ژمارەیەکی سووتانی بەرهەم بەرهەمدەهێنێ. کاتێک هایدرۆکاربۆنێک دەسووتێ لە نێو ئۆکسجین، کارلێکەکە بەشێوەیەکی سەرەکی دوانەئۆکسیدی کاربۆن و ئاو بەرهەمدەهێنێ. کاتێک پێکهاتەکان دەسووتێنرێ، بەرهەمەکان بە پلەی یەکەم باوترین ئۆکسیدن. کاربۆن دوانە ئۆکسیدی کاربۆن دروست دەکات، [[گۆگرد]] دوانە ئۆکسیدی گۆگرد دروست دەکات، وە [[ئاسن]] ئۆکسیدی ئاسن دروست دەکات. نایترۆجین بە مادەی زوو گڕگرتوو ڕەچاو ناکرێ کاتێک ئۆکسجین ئۆکسێنەرەکەیە، بەڵام بڕە کەمەکانی ئۆکسیدی نایترۆجینەکان هەمەجۆرەکان(بە گشتی بە جۆری NOx ناولێنراوە) پێکدێت کاتێک هەواکە ئۆکسێنەرەکەیە.

▲سووتان بەشێوەیەکی پێویست خوازراوی بەرزترین پلەی ئۆکساندن نیە، وە سووتان دەکرێ ببێت بە پەیوەست بە پلەی گەرمی. بۆنموونە، گۆگردی ئۆکسیدی سیانی بە چەندێتی بەرهەم نەهاتووە بەهۆی سووتانی گۆگرد. جۆری NOx بە بڕێکی گرنگ دەردەکەوێ بە نزیکەی سەروی 2,800 °F (1,540 °C) ، وە زیاتر بەرهەمدێت لەپلەی گەرمی بەرزتر. هەروەها بڕی (NOx) نەخشەیەکە لە جۆری ئۆکسجین.

▲لە زۆربەی بەکارهێنانەکانی پیشەسازی وە لە ئاگردا، [[ھەوا|هەوا]] سەرچاوە [[ئۆکسجین]]<nowiki/>ە (O2). لەهەوادا، هەر مۆڵێکی ئۆکسجین تێکەڵکراوە بە نزیکەیی لەگەڵ (3.71) مۆڵی نایتۆجین. نایترۆجین لەناو سووتان جیانابێتەوە، بەڵام لە پلەی گەرمە بەرزەکان هەندێک لە نایترۆجین دەگۆڕدرێ بە NOx ( بەزۆری NO، لەگەڵ بڕی بچووکتر لە NO2). لەلایەکی ترەوە، کاتێك ئۆکسجینی بەشکردوو نیە بۆ سووتانی سووتەمەنیەکە بە تەواوی، هەندێک [[کاربۆن]]<nowiki/>ی سووتەمەنیەکە دەگۆڕێ بۆ یەکەئۆکسیدی کاربۆن(CO) وە وە هەندێ لە هایدرۆجینەکە بە کارلێکردویی دەمێنێتەوە. کۆمەڵەیەکی تەواوی زیاتر لە هاوکێشەکان بۆ سووتانی هایدرۆکاربۆنێکی نێو هەوا، لەبەرئەوە، داوای حیسابێکی تر دەکات بۆدابەشکردنی ئۆکسجین لەنێوان کاربۆنەکە و هایدرۆجینی نێو سووتەمەنیەکە.

▲بڕی هەوای پێویست بۆ ڕوودانی سووتانی تەواو زانراوە بە هەوای [[تیۆری]]. هەرچەندە، لەکرداردا، هەوای بەکارهاتوو(2-3x) جاری هەوای تیۆرییە.

▲==== سووتانی ناتەواو ====

▲سووتانی ناتەواو ڕوودەدات کاتێك ئۆکسجینی تەواونیە بۆ ئەوەی ڕێگەبە سووتەمەنیەکە بدات تاکو بەتەواوی کارلێک بکات بۆبەرهەم هێنانی دوانەئۆکسیدی کاربۆن و ئاو. وە هەروەها ڕوودەدات کاتێ سووتانەکە بەخێرایی سارد دەکرەێتەوە بەحەوزێکی گەرمی، هەروەک ڕوێکی پتەو و تەڵەی بڵێسە.

▲ئاو بەرهەمدێ لەڕێگای سووتانی تەواو ؛ هەرچۆنێک بێت، کاربۆن، یەکەئۆکسیدی کاربۆن، وە/یان هایدرۆکسید بەرهەمد

▲بۆ زۆربەی سووتەمەنیەکان، ڕۆنی دیزڵ، خەڵووز یان دار، شیبونەوە بەگەرمی پێش سووتان ڕودەدات. لە سوتانی ناتەواودا بەرهەمەکانی کارلێکی شیبوونەوە بەگەرمی بە نەسووتاوی دەمێنێتەوە وە دووکەڵەکە پیس دەکەن بە تەنۆلکەی و گازەکان. نیمچەپێکهاتووە ئۆکسیدبووەکان بەهەمان شێوە نیگەرانیێکن؛ نیمچەئۆکسانی ئیثانۆڵ دەتوانێ ئاستیهاڵدیهایدی زیانبەخش بەرهەم بێنێ، وە کاربۆنیش دەتوانێ یەکەیۆکسیدی ژەهراوی بەرهەم بهێنێ.