سیستیک فایبرۆسس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''سیستیک فایبرۆسس''' نه‌خۆشیه‌کی بۆماوه‌یییه که به‌زۆری كاریگه‌ری ده‌کاته سه‌ر [[سی (ئەندام)|سییه‌کان]] به‌ڵام هه‌روه‌ها کار ده‌کاته سه‌ر [[پەنکریاس|په‌نکریاس]]، [[جەرگ|جگه‌ر]] و [[گورچیلە|گورچیله]].<ref name="O2009">{{cite journal|last1=O'Sullivan|first1=BP|last2=Freedman|first2=SD|title=Cystic fibrosis.|journal=Lancet|date=30 May 2009|volume=373|issue=9678|pages=1891–904|pmid=19403164|doi=10.1016/s0140-6736(09)60327-5}}</ref><ref name="CF2012">{{cite book|editor1-last=Hodson|editor1-first=Margaret|editor2-last=Geddes|editor2-first=Duncan|editor3-last=Bush|editor3-first=Andrew|title=Cystic fibrosis|date=2012|publisher=Hodder Arnold|location=London|isbn=978-1-4441-1369-3|page=3|edition=3rd|url=https://books.google.com/books?id=9x_cBQAAQBAJ&pg=PA3|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170908140759/https://books.google.com/books?id=9x_cBQAAQBAJ&pg=PA3|archivedate=2017-09-08|df=}}</ref> ده‌بێته هۆی گرانی [[ھەناسەدان|هه‌ناسه‌دان]] و ده‌ردانی لینجه مادده به هۆی [[ژەھر|هه‌وكردنی]] [[سی (ئەندام)|سییه‌کان]]، نیشانه‌کانی تر وه‌ک هه‌وكردنی که‌لێنه‌کان و گه‌شه‌ی نابه‌جێ و کوته‌ک لێهاتنی په‌نجه‌کانی ده‌س و قاچ و پیسایی چه‌ور هه‌روه‌ها نه‌زۆکی له پیاواندا،<ref name="O20093">{{cite journal|last1=O'Sullivan|first1=BP|last2=Freedman|first2=SD|title=Cystic fibrosis.|journal=Lancet|date=30 May 2009|volume=373|issue=9678|pages=1891–904|pmid=19403164|doi=10.1016/s0140-6736(09)60327-5}}</ref> توندی نیشانه‌کان به پێی که‌س ده‌گۆڕێ.<ref name="O20092">{{cite journal|last1=O'Sullivan|first1=BP|last2=Freedman|first2=SD|title=Cystic fibrosis.|journal=Lancet|date=30 May 2009|volume=373|issue=9678|pages=1891–904|pmid=19403164|doi=10.1016/s0140-6736(09)60327-5}}</ref>

هیچ چاره‌سه‌رێ بۆ سیستیک فیبرۆسیس تا ئێستا نه‌دۆزراوه‌ته‌وه‌،نه‌دۆزراوه‌ته‌وه،<ref name="Mas2013">{{cite journal|last1=Massie|first1=J|last2=Delatycki|first2=MB|title=Cystic fibrosis carrier screening.|journal=Paediatric Respiratory Reviews|date=December 2013|volume=14|issue=4|pages=270–5|pmid=23466339|doi=10.1016/j.prrv.2012.12.002}}</ref> ته‌نها چاره‌سه‌ر دانی ئانتی بایۆتیکه که هه‌ندێ جار له ڕێگای حه‌ب یاخود له ڕێگای هه‌ڵمژینه‌وه ده‌درێ.<ref name="O20094">{{cite journal|last1=O'Sullivan|first1=BP|last2=Freedman|first2=SD|title=Cystic fibrosis.|journal=Lancet|date=30 May 2009|volume=373|issue=9678|pages=1891–904|pmid=19403164|doi=10.1016/s0140-6736(09)60327-5}}</ref>

نیشانه سه‌ره‌کیه‌کانی سیستیک فیبرۆسیس بریتین له تام سوێری [[پێست]]،<ref name="pmid17557942pmid 17557942">{{cite journal|author=Quinton PM|title=Cystic fibrosis: lessons from the sweat gland|journal=Physiology|volume=22|issue=3|pages=212–25|date=June 2007|pmid=17557942|doi=10.1152/physiol.00041.2006}}</ref> گه‌شه‌ی نارێک، نارێکی زیاد بونی کێش سه‌ره‌ڕای خواردنی ئاسایی،<ref name="pmid15339250pmid 15339250">{{cite journal|author=Hardin DS|title=GH improves growth and clinical status in children with cystic fibrosis – a review of published studies|journal=Eur. J. Endocrinol.|volume=151|issue=Suppl 1|pages=S81–5|date=August 2004|pmid=15339250|doi=10.1530/eje.0.151S081|url=http://eje-online.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=15339250}}</ref> کۆبونه‌وه‌ی لینجه مادده، ژه‌هراوی بونی سیه‌کان، کۆکه و گرانی هه‌ناسه‌دان<ref name="pmid19393108pmid 19393108">{{cite journal|author=O'Malley CA|title=Infection control in cystic fibrosis: cohorting, cross-contamination, and the respiratory therapist|journal=Respir Care|volume=54|issue=5|pages=641–57|date=May 2009|pmid=19393108|doi=10.4187/aarc0446|url=http://www.rcjournal.com/contents/05.09/05.09.0641.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110715161230/http://www.rcjournal.com/contents/05.09/05.09.0641.pdf|archivedate=2011-07-15|df=}}</ref> هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ری نه‌زۆکی له پیاواندا،<ref name="pmid19535829pmid 19535829">{{cite journal|vauthors=Makker K, Agarwal A, Sharma R|title=Oxidative stress & male infertility|journal=Indian J. Med. Res.|volume=129|issue=4|pages=357–67|date=April 2009|pmid=19535829|url=http://www.icmr.nic.in/ijmr/2009/april/0403.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100705025541/http://www.icmr.nic.in/ijmr/2009/april/0403.pdf|archivedate=2010-07-05|df=}}</ref> هه‌ندێک نیشانه‌کان له مناڵیه‌وه ده‌ره‌که‌وێ وه‌ک قه‌بزی.<ref name="pmid17030173pmid 17030173">{{cite journal|vauthors=Blackman SM, Deering-Brose R, McWilliams R, Naughton K, Coleman B, Lai T, Algire M, Beck S, Hoover-Fong J, Hamosh A, Fallin MD, West K, Arking DE, Chakravarti A, Cutler DJ, Cutting GR|title=Relative contribution of genetic and nongenetic modifiers to intestinal obstruction in cystic fibrosis|journal=Gastroenterology|volume=131|issue=4|pages=1030–9|date=October 2006|pmid=17030173|pmc=1764617|doi=10.1053/j.gastro.2006.07.016}}</ref>

له‌گه‌ڵ گه‌وره‌بوندا مناڵه‌کانی توشبوو به سیستیک فابرۆسس وه‌رزش ده‌که‌ن بۆ ده‌ردانی ئه‌و لینجه مادانه‌ی که له بۆریچکه‌کانی سیه‌کانیاندا هه‌یه،<ref name="pmid19393104pmid 19393104">{{cite journal|author=Ratjen FA|title=Cystic fibrosis: pathogenesis and future treatment strategies|journal=Respir Care|volume=54|issue=5|pages=595–605|date=May 2009|pmid=19393104|doi=10.4187/aarc0427|url=http://www.rcjournal.com/contents/05.09/05.09.0595.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110715161157/http://www.rcjournal.com/contents/05.09/05.09.0595.pdf|archivedate=2011-07-15|df=}}</ref> رووکه‌شه خانه‌کانیان پرۆتینێک دروست ده‌که‌ن که ده‌بێته هۆی دروست بونی لینجه مادده‌ی زۆر،<ref name="pmid19726878pmid 19726878">{{cite journal|author=De Lisle RC|title=Pass the bicarb: the importance of HCO3- for mucin release|journal=J. Clin. Invest.|volume=119|issue=9|pages=2535–7|date=September 2009|pmid=19726878|pmc=2735941|doi=10.1172/JCI40598}}</ref> نارێکی گه‌شه له مناڵاند وه‌ک کێشی که‌م و باڵای کورت تر له چاو هاوته‌مه‌نیاندا، ئو گه‌شه نارێکه زۆر هۆکاری هه‌یه وه‌ک ژه‌هراوی بونی سیه‌کان که وا ده‌کا بڕی ئۆکسجینی پێویست نه‌چێ بۆ به‌شه‌کانی له‌ش، لاوازی له هه‌لمژینی خۆراکی پێویست له کۆ ئه‌ندامی هه‌رسدا.<ref name="pmid153392502pmid 153392502">{{cite journal|author=Hardin DS|title=GH improves growth and clinical status in children with cystic fibrosis – a review of published studies|journal=Eur. J. Endocrinol.|volume=151|issue=Suppl 1|pages=S81–5|date=August 2004|pmid=15339250|doi=10.1530/eje.0.151S081|url=http://eje-online.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=15339250}}</ref>

١ له ٢٥ دانیشتوانی باکوری ئه‌وروپا هه‌ڵگری بۆماوه‌مادده‌ی سیستیک فایبرۆسسن. ئه‌م نه‌خۆشیه ته‌نها ده‌رده‌که‌وێ کاتێ دوو هه‌ڵگر منداڵیان ده‌بێ(وه هه‌ر منالێکیه‌ن چانسی توشبونیان ٪٢٥ه٢٥٪ه)، واته بۆ توش بون به سیستیک فایبرۆسس پێویسته که‌سه‌که هه‌لگری دوو بۆماوه مادده‌ی به‌زیو بێت، هه‌رچه‌نده ته‌نها ١ له ٣٠٠٠ پێست سپی ئه‌م نه‌خۆشیه‌یان هه‌یه، ٩٠٠ بۆماوه مادده‌ی جیاواز دۆزراوه‌ته‌وه که ده بێته هۆی بۆ توش بوون به سیستیک فایبرۆس.<ref name="Edwards">{{cite journal|last1=Edwards|first1=Q. T.|last2=Seibert|first2=D.|last3=Macri|first3=C.|last4=Carolyn|first4=C.|last5=Tilghman|first5=J.|title=Assessing ethnicity in preconception counseling: Genetics--what nurse practitioners need to know|journal=Clinical Practice|date=November 2004|volume=16|issue=11|pages=472–480|doi=10.1111/j.1745-7599.2004.tb00426.x}}</ref>

سیستیک فایبرۆسس ده‌توانرێ ده‌ستنیشان بکرێ به چه‌ن شێوه‌یه‌کی جیاواز، وه‌ک ئه‌و تاقیکردنه‌وانه‌ی که بۆ وه‌چه‌ی تازه له دایکبوو ده‌کرێ، تاقیکردنه‌وه‌ی ئاڕه‌قی که‌سه‌که یاخود تاقیکردنه‌وه‌ی بۆماوه‌یی، به پێی تاقیکردنه‌وه‌یه‌ک که له سالی ٢٠٠٦ کرا ده‌رکه‌وت ٪١٠ی١٠٪ی که‌یسه‌کانی سیستیک فایبرۆسس ده‌دۆزرانه‌وه له‌کاتی ئه‌و تاقیکردنه‌وانه‌ی که بۆ وه‌چه‌ی تازه له دایکبوو ده‌کرێ،<ref name="Davies">{{cite journal|vauthors=Davies JC, Alton EW, Bush A|title=Cystic fibrosis|journal=BMJ|volume=335|issue=7632|pages=1255–9|date=December 2007|pmid=18079549|pmc=2137053|doi=10.1136/bmj.39391.713229.AD|url=}}</ref> له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا پێویسته تاقیکردنه‌وه‌ی ئاره‌ق بکرێ بۆ دڵنیابون.

<references />{{تووڵی دەروازە|پزیشکی}}