ئاوی سپی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ماشاو''' (یان '''ئاوی سپی''') هەوکردنێكەھەوکردنێکە لە هاوێنەیھاوێنەی چاو. ماشاو دەبێتە هۆیھۆی لاواز بوونی بینین. ماشاو بە هێواشیھێواشی گەشە دەکات و دەکرێت كارکار لە یەک یا هەردووھەردوو چاو بکات. لە نیشانەکانی ماشاو: کال بوونەوەی رەنگەکان، لێل بينين،بینین، کێشە لەگەل روناکی گەش و کێشەی بینین بە شەو. ئەمە دەبێتە هۆیھۆی دروستبونی کێشە لە کاتی لێخورینی ئۆتۆمبێل، خوێندنەوە، یاخود ناسینەوەی خەلک. بینینی لاواز بە هۆیھۆی ماشاوەوە ئەگەری بەربوونەوەو خەمۆکی زیاد دەکات. نیوەی حالەتەکانی کوێر بوون و لە ٪٣٣٣٣٪'ی لاوازبونی بینین لە سەرانسەری دونیا بە هۆیھۆی ماشاوەوەن.

بە شێوەکی گشتی ماشاو بە هۆیھۆی گەورەبوونی تەمەن روو ئەدات بەلام هەندێكھەندێک جار زەبر و کەوتنەبەر بۆ تیشکدانەوەش ئەگەری ئەوەیان هەیەھەیە ببنە هۆھۆ بۆ گەشەپێدانی ماشاو. هۆیەکانیھۆیەکانی مەترسی شەکرە، کێشانی جگەرە، بەرکەوتنی خۆری درێژخایەن، لەگەل ماددە کحولیەکان دەگرێتەوە. كەلەكەکەلەکە بوونی پرۆتین یاخود بۆیەی زەرد-قاوەیی لە هاوێنەیھاوێنەی چاو کەوا گواستنەوەی رووناکی بۆ تۆری چاو کەم دەکات، بە میکانیزمی سەرەکی ماشاو دادەنرێت. دەستنیشانکردنەکەی بە پشکنینی چاو ئەنجام دەدرێت.

خۆ پاراستن بەکارهێنانیبەکارھێنانی چاویلکەی خۆر و دوور کەوتنەوە لە جگەرە کێشان دەگرێتەوە. نیشانە سەرەتایییەکانی ماشاو بە بەکارهێنانیبەکارھێنانی چاویلکە ئەگەری باشبونەوەیان هەیەھەیە. ئەگەر ئەمەش سوودی نەبوو، تەنهاتەنھا چارەسەر نەشتەرگەرییە ئەویش بە لادانی هاوێنەھاوێنە هەوکردووەکەوھەوکردووەکەو دانانی هاوێنەیھاوێنەی دەستکرد لە شوێنی. نەشتەرگەرییەکە تەنهاتەنھا لە کاتێکدا ئەنجام دەدرێت ئەگەر گرفتی هەبێتھەبێت و بە شێوەیێکی گشتی ژیان ئاسوودەتر دەکات. نەشتەرگەری ماشاو لە زۆرینەی ولاتەکان بەردەست نییە بە تایبەتی بۆ ئەو ئافرەتانەی کە لە ناوچە گوند نشینەکان دەژین و ئەوانەی کە نەخوێندەوارن.

نزیکەی ٢٠ ملیۆنمیلیۆن کەس بە هۆیھۆی ماشاوەوە بینینیان لە دەست دەدەن. لە ٪٥٥٪'ی دۆخەکانی کوێر بوون لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هۆکارەکەیھۆکارەکەی ماشاوە و هەروەهاھەروەھا ٪٦٠٦٠٪ لە ئەفریقیا و ئەمریکای باشوور بە هەمانھەمان شێوە. کوێر بوون بە هۆیھۆی ماشاوەوە لە ١٠-٤٠١٠–٤٠ لە ١٠٠،٠٠٠١٠٠٬٠٠٠ مندال لە ولاتە پێشکەوتووەکان روودەدات. زیاتر لە نیوەی دانیشتووانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تووشی ماشاو دەبن کە دەگەن بە تەمەنی ٨٠ سالی.

نیشانەکان لەگەل جۆری ماشاوەکە دەگۆرێن بەلام ئەگەری تێکەلبوونێکی بەرچاویان هەیەھەیە. ئەو کەسانەی رەق بوونی ناوکییان هەیەھەیە زۆر جار تێبینی لاوازبوونی بینینن دەکەن. ماشاوی ناوکی زیاتر دەبێتە هۆیھۆی لاوازبوونی بینینی دوور وەک لە بینینی نزیک. ئەوانەی کە ماشاوی بن کەپسوولی پشتەکییان هەیە،ھەیە، دیارترین نیشانەیان درەوشاندنەوەیە.

توندی دروستبونی ماشاو (لە کاتی نەبوونی هیچھیچ نەخۆشیێکی تری چاو) بە هۆیھۆی پشکنینێکی تیژی بینین بریاری لەسەر دەدرێت. نیشانەی تریش زوو زوو گۆرینی چاویلکەو بینینی خەرمانە بە هۆیھۆی تێر ئاو بوونی هاوێنەیھاوێنەی چاو دەگرێتەوە.

تەمەن باوترین هۆکارەھۆکارە. پرۆتینەکانی هەوێنەھەوێنە لەگەل گەورە بوونی تەمەن ژمارەیان کەم دەبێتەوە، ئەم پرۆسەیەش بە هەبوونیھەبوونی نەخۆشی وەک شەکرە و بەرزی فشاری خوێن خێراییەکەی زیاد دەکات. هۆکاریھۆکاری ژینگەیی وەک ژەهروژەھرو تیشکدانەوە، لە نێوانیاندا رووناکی سەرووی وەنوشەیی، کاریگەریێكیکاریگەریێکی بەرچاویان هەیەھەیە. ئەم کاریگەرییانەش بە هۆیھۆی نەمانی میکانیزمە پارێزەرەکانی چاوەوە خراپتر دەبن لە ئەنجامی پەیدابوونی گۆرانکاری لە دەربرینی جین و کردارە کیمیاوییەکانی چاو.

زەبری راستەوخۆ دەبێتە هۆیھۆی ئاوسان، ئەستوربوون، هەروەهاھەروەھا سپی بوونی رێشالەکانی هەوێنەھەوێنە. هەرچەندەھەرچەندە ئەوسانەکە لەگەل کات کەم دەبێتەوە، بەلام رەنگە سپییەکە ئەگەری مانەوەی هەیەھەیە. لە زەبری راستەوخۆی توند یاخود لەو برینداریانەی کە چاو دەبرێت، ئەو کەپسوولەی کە هەوێنەكەھەوێنەکە لەسەری دادەنیشێت ئەگەری تووشبوون بە زیانی هەیەھەیە. ئەم زیانە وا لە شلەی ناوچەکانی تری چاو دەکا بە خێرایی بچێتە ناو هەوێنەیھەوێنەی چاو و ببێتە هۆیھۆی ئاوسان ئینجا سپی بوون ئەمەش رێگری لە رووناکی دەکات لە گەیشتن بە تۆری چاو. ماشاو ئەگەری روودانی لە ٪٠.٧٠٫٧٪ تا ٪٨٨٪'ە لە دوای زیانی کارەبایی.