دەردەباریکە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

سيلسیل [[نەخۆشیی درم|نەخۆشيێكىنەخۆشیێکی درمە]] زۆربەی کات بەهۆکاریبەھۆکاری سيلىسیلی ميكۆباكتەريوممیکۆباکتەریوم (ئێم تىتی بىبی) بەكتريابەکتریا مرۆڤەکان تووشدەبن.<ref name="WHO2015Fact">{{cite web|title=Tuberculosis Fact sheet N°104|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/|publisher=World Health Organization (WHO)|access-date=11 February 2016|date=October 2015|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120823143802/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/|archive-date=23 August 2012|df=dmy-all}}</ref> سيلسیل بە شێوەيەكىشێوەیەکی گشتىگشتی كارکار لە [[سی (ئەندام)|سيیەكانسییەکان]] دەكات،دەکات، لەگەڵ ئەوەش دەتوانێت كارکار لە بەشێكىبەشێکی ديكەىدیکەی لەش بكەنبکەن.<ref name="WHO2015Fact" /> زۆربەىزۆربەی هەوكردنھەوکردن نيشانەياننیشانەیان نيە،نیە، كەکە تيايداتێیدا حالەت ئەوەيەئەوەیە ناسراو بە سيلىسیلی پەنهانپەنھان.<ref name="WHO2015Fact" /> نزيكەىنزیکەی ١٠٪ى١٠٪ی پەنهانپەنھان چوونە پێشىپێشی هەوكردنھەوکردن بۆ نەخۆشيىنەخۆشیی چاڵاكچاڵاک كە،کە، ئەگەر ئەنترييتيدئەنترییتید بەجێ هێڵرا،ھێڵرا، دەكوژێتدەکوژێت نزيكەىنزیکەی نيوەنیوە لە ئەوانە كارکار لەيانلەیان كردکرد. نيشانەىنیشانەی كلاسيكىکلاسیکی سيلىسیلی چاڵاكچاڵاک

سيلسیل بڵاو بوونەوەيەبوونەوەیە بەناو هەواكەھەواکە كاتێكکاتێک خەڵكخەڵک كەکە سيلىسیلی چاڵاكچاڵاک هەيانەھەیانە لەيانلەیان كۆكەىکۆکەی سى،سی، تف، قسە بكە،بکە، يانیان دەپژمێت. خەڵكخەڵک لەگەڵ سيلىسیلی پەنهانپەنھان نەخۆشيەكەنەخۆشیەکە بڵاو ناكاتەوەناکاتەوە. هەوكردنىھەوکردنی چاڵاكچاڵاک زياترزیاتر ڕوو دەدات زۆرجار لە خەڵكخەڵک لەگەڵ ئێچ ئاىئای ڤىڤی / ئەىئەی ئاىئای دىدی ئێس و لە ئەوانە كەکە دەستنيشاندەستنیشان كردنىکردنی دووكەڵىدووکەڵی سيلىسیلی چاڵاكچاڵاک لەسەر بنەماىبنەمای تيشكىتیشکی ئێكسىئێکسی سنگە، هەروەهاھەروەھا تاقيكردنەوەتاقیکردنەوە و كەلتوورىکەلتووری وردبينيىوردبینیی شلەىشلەی لەش. دەستنيشاندەستنیشان كردنىکردنی سيلىسیلی پەنهانپەنھان پشت پێ دەبەستێت لەسەر تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی پێستىپێستی ڤاكسينىڤاکسینی دژىدژی نەخۆشىنەخۆشی سيلسیل

پێشگيريىپێشگیریی سيلسیل گەڕان بەدواىبەدوای نەخۆشىنەخۆشی ئەوانە بەشدارىبەشداری دەكاتدەکات لە مەترسيىمەترسیی بڵند، دۆزينەوەدۆزینەوە و چارەسەرىچارەسەری زووىزووی حالەت، و كوتانکوتان لەگەڵ باسيلباسیل: - لە شيششیش يایا داردەست دەچێت و زنجيرەزنجیرە دەبەستێتەكەدەبەستێتەکە كالمەتتەکالمەتتە-گوەرينگوەرین (بىبی سىسی گىگی) كوتانکوتان. ئەوانە لە مەترسيىمەترسیی بڵند خێزان دەگرێتەوە، شوێنىشوێنی كار،کار، و پەيوەنديىپەیوەندیی كۆمەڵايەتيىکۆمەڵایەتیی خەڵكخەڵک لەگەڵ سيلىسیلی چاڵاكچاڵاک. چارەسەر بەكارهێنانىبەکارھێنانی دژە زيندەىزیندەی زۆر داوا دەكاتدەکات بەسەر ماوەيێكىماوەیێکی درێژ. بەرگريىبەرگریی دژە زيندەزیندە گرفتێكىگرفتێکی گەشە سەندنە لەگەڵ زيادزیاد كردنىکردنی ڕێژەىڕێژەی سيلىسیلی دەرمان-بەرگەگرىبەرگەگری زۆر (ئێم دىدی ئار - تىتی بىبی) و بەفراوانىبەفراوانی

تا ٢٠١٨ يەكیەک-چارەكىچارەکی دانيشتوانىدانیشتوانی جيهانجیھان بيرەبیرە كەکە تووش ببرێت لەگەڵ سيلسیل. هەوكردنىھەوکردنی نوێ ڕوو دەدەن لە نزيكەىنزیکەی ١٪ى١٪ی دانيشتواندانیشتوان هەرھەر ساڵێكساڵێک. لە ٢٠١٧، زياترزیاتر هەبووھەبوو لە ١٠ مليۆنمیلیۆن حالەتىحالەتی سيلىسیلی چاڵاكچاڵاک كەکە بووىبووی بە هۆىھۆی ١.٦١٫٦ مليۆنمیلیۆن مردن. ئەمە دەكاتدەکات ئەوەكەئەوەکە ژمارەىژمارەی يەكیەک هۆىھۆی مردن لە نەخۆشيێكىنەخۆشیێکی درمەوە. زياترزیاتر لە ٩٥٪ى٩٥٪ی مردن ڕوويانڕوویان دا لە دەر كەوتنىکەوتنی وڵات، و زياترزیاتر لە ٥٠٪ لە هندستانھندستان.

== نيشانەنیشانە ==

سيلسیل لەوانەيەلەوانەیە هەرھەر بەشێكێكبەشێکێک لە لەش تووش ببێت، بەڵام زۆربەىزۆربەی بەشێوەيەكىبەشێوەیەکی گشتىگشتی ڕوو دەدات لە سيەكانسیەکان (ناسراو بە سيلىسیلی پوولمەنێرىپوولمەنێری). سيلىسیلی ئەكستراپولمۆنارىئەکستراپولمۆناری ڕوو دەدات كاتێكکاتێک سيلسیل دەر دەكەوێتدەکەوێت ئۆوتسيدەئۆوتسیدە ئۆف سيەكان،سیەکان، هەرچەندەھەرچەندە سيلىسیلی ئەكستراپولمۆنارىئەکستراپولمۆناری لەوانەيەلەوانەیە پێكەوەپێکەوە بژيێتبژیێت لەگەڵ سيلىسیلی پوولمەنێرىپوولمەنێری.

دەستنيشاندەستنیشان كردنکردن سيلىسیلی چاڵاكچاڵاک تەنهاتەنھا داىدای مەزراند لەسەر نيشانەنیشانە و نيشانەنیشانە زەحمەتە، هەروەكھەروەک نەخۆشيەكەنەخۆشیەکە دەستنيشاندەستنیشان دەكەندەکەن لە ئەوانە كەيێكکەیێک بێهێزبێھێز كراوکراو سيستەمىسیستەمی بەرگرييانبەرگرییان هەيەھەیە. دەستنيشاندەستنیشان كردنێكىکردنێکی سيلسیل دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا، ڕەچاو بكرێتبکرێت لە ئەوانە لەگەڵ نيشانەىنیشانەی نەخۆشيىنەخۆشیی سىسی يانیان دەستوورىدەستووری نيشانەنیشانە بەردەوام درێژتر لە دوو هەفتەھەفتە

تيشكىتیشکی ئێكسێكىئێکسێکی سنگ و كەلتوورىکەلتووری بەلغەمىبەلغەمی زۆر بۆ باسيلليىباسیللیی ڕۆژووىڕۆژووی-ترش بە شێوەيەكىشێوەیەکی نموونەيىنموونەیی بەشێكبەشێک لە هەڵسەنگاندنىھەڵسەنگاندنی بەراييەبەراییە. [ينتەرفەرۆنینتەرفەرۆن-γ] پشكنينىپشکنینی ئازاد كردنکردن و تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی پێستىپێستی ڤاكسينىڤاکسینی دژىدژی نەخۆشىنەخۆشی سيلىسیلی سوودىسوودی بچووكنبچووکن لەكەلەکە دەر كەوتنکەوتن جيهانجیھان. ئينتەرفيرۆنئینتەرفیرۆن پشكنينىپشکنینی ئازاد كردنىکردنی گاما: تيپىتیپی سێيەمەسێیەمە لە ئەلفوبێىئەلفوبێی يۆنانىیۆنانی ([ئای ئاى گىگی ئار ئەى ئەی]) كۆنترۆڵکۆنترۆڵ كردنىکردنی هاوشێوەھاوشێوە هەيانھەیان بب لە ئەوانە لەگەڵ ئێچ ئاىئای ڤىڤی دەستنيشاندەستنیشان كردنێكىکردنێکی كۆتاىکۆتای پێهاتووىپێھاتووی سيلسیل دەكرێتدەکرێت لەلايەنلەلایەن ديارىدیاری كردنىکردنی م. سيلسیل لە نموونەيێكىنموونەیێکی پزيشكىپزیشکی (بۆ نموونە، بەلغەم، جەراعەت، يانیان پشكنينىپشکنینی شانەييێكىشانەییێکی شانە). لەگەڵ ئەوەشدا، كردارىکرداری كەلتوورىکەلتووری زەحمەت بۆ ئەم زيندەوەرەزیندەوەرە هێواشھێواش-ڕوواوە دەتوانێت دوو شەش هەفتەھەفتە ڕوو بكاتەبکاتە بۆ خوێن يانیان كەلتوورىکەلتووری بەلغەم. بەم جۆرە، چارەسەر زۆرجار دەست پێ دەكرێتدەکرێت لەپێش كەلتوورکەلتوور تەئكيدتەئکید دەكرێنەوەدەکرێنەوە.

تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی گەورە كردنىکردنی ترشىترشی نوكلێييكنوکلێییک و ئادەنۆسينەئادەنۆسینە [ديميناسەدیمیناسە] تاقىتاقی دەكەنەوەدەکەنەوە لەوانەيەلەوانەیە دەستنيشاندەستنیشان كردنىکردنی خێراىخێرای سيلسیل ڕێ بدەن. ئەم تاقيكردنەوە،تاقیکردنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا، بەڕۆتينىبەڕۆتینی ڕا ناسپێررێت، هەروەكھەروەک ئەوان بەدەگمەن دەگۆڕن چۆن كەسێكکەسێک مامەڵە لەگەڵ دەكرێتدەکرێت. خوێن تاقىتاقی دەكاتەوەدەکاتەوە تا دژەتەن هەستھەست بكاتبکات بە دياريكراودیاریکراو يانیان ناسكناسک نيە،نیە، بۆيەبۆیە ئەوان ڕا ناسپێررێن.

=== سيلىسیلی پەنهانپەنھان ===

ەكەەکە [مانتۆوكسمانتۆوکس] تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی پێستىپێستی ڤاكسينىڤاکسینی دژىدژی نەخۆشىنەخۆشی سيلسیل زۆرجار ڕا دەهێرێتدەھێرێت خەڵكخەڵک شاشە لە مەترسيىمەترسیی بڵند بۆ سيلسیل. ئەوانە كەکە لەوەوپێش ئيميەنايزدئیمیەنایزد بوون لەگەڵ [باسيللەباسیللە] كوتانىکوتانی كالمەتتەکالمەتتە-گوەرينگوەرین لەوانەيەلەوانەیە ئەنجامێكىئەنجامێکی تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی هەڵەھەڵە-ئيجابيێتئیجابیێت هەبێتھەبێت. تاقيكردنەوەكەتاقیکردنەوەکە لەوانەيەلەوانەیە بە درۆ نەرێنىنەرێنی بێت لە ئەوانە لەگەڵ ساركۆيد،سارکۆید، گرێيلمفاويىگرێیلمفاویی هۆجكين،ھۆجکین، بەدخۆراكى،بەدخۆراکی، و زۆربەىزۆربەی بە شێوەيەكىشێوەیەکی ديار،دیار، سيلىسیلی چاڵاكئينتەرفيرۆنچاڵاکئینتەرفیرۆن پشكنينىپشکنینی ئازاد كردنىکردنی گاما: تيپىتیپی سێيەمەسێیەمە لە ئەلفوبێىئەلفوبێی يۆنانى،یۆنانی، لەسەر نموونەيێكىنموونەیێکی خوێن، ڕا دەسپێررێت لە ئەوانە كەکە ئيجابينئیجابین بۆكەبۆکە [مانتۆوكسمانتۆوکس] تاقيكردنەوەتاقیکردنەوە. ئەمانە كارکار تێ ناكرێنناکرێن لەلايەنلەلایەن كوتانکوتان يانیان زۆربەىزۆربەی ميكۆباكتەرياىمیکۆباکتەریای ژينگەيى،ژینگەیی، بۆيەبۆیە ئەوان كەمترکەمتر ئەنجامىئەنجامی هەڵەھەڵە-ئيجابىئیجابی دروست دەكەندەکەن. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوان كارکار تێ دەكرێندەکرێن لەلايەنلەلایەن م. [سزولگايسزولگای]، م. [مارينوممارینوم]، و م. [كانساسييکانساسیی] .ئاى گىئای گی ئار ئەىئەی س لەوانەيەلەوانەیە هەستيارىھەستیاری زيادزیاد بكاتبکات كاتێكکاتێک بەكارىبەکاری هێناھێنا جگە لە تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی پێست، بەڵام لەوانەيەلەوانەیە كەمترکەمتر ناسكناسک بێت لە تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی پێست كاتێكکاتێک بەتەنهابەتەنھا بەكارىبەکاری هێناھێنا.

ەكەەکە وڵاتە يەكگرتووەكانیەکگرتووەکان پاراستن خزمەتگوزارىخزمەتگوزاری هێزىھێزی ئەركئەرک ([ يوویوو ئێس پىپی ئێس تىتی ئێف ]) خەڵكىخەڵکی گەڕان بەدواىبەدوای نەخۆشيىنەخۆشیی ڕا سپاردووە كەکە لە مەترسيىمەترسیی بڵندن بۆ سيلىسیلی پەنهانپەنھان لەگەڵ يانیان تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی پێستىپێستی ڤاكسينىڤاکسینی دژىدژی نەخۆشىنەخۆشی سيلسیل يانیان پشكنينىپشکنینی ئازاد كردنىکردنی گاما: تيپىتیپی سێيەمەسێیەمە لە ئەلفوبێىئەلفوبێی يۆنانيىیۆنانیی-ئينتەرفيرۆنئینتەرفیرۆن. لەو كاتەىکاتەی هەندێكھەندێک هەيانەھەیانە ڕا دەسپێرن تاقىتاقی كردنەوەکردنەوە كرێكارىکرێکاری چاودێرىچاودێری تەندروستى،تەندروستی، بەڵگەىبەڵگەی سوود بۆ ئەمە هەژارەھەژارە تا ٢٠١٩. بنكەكانبنکەکان بۆ كۆنترۆڵىکۆنترۆڵی نەخۆشىنەخۆشی و پێشگيرىپێشگیری (سىسی دىدی سىسی) لە ىی وەستا ڕا سپاردن ساڵانە تاقىتاقی كردنەوەىکردنەوەی كرێكارىکرێکاری چاودێرىچاودێری تەندروستىتەندروستی بەبێ كەوتنەبەرکەوتنەبەر دەزانن لە ٢٠١٩.

<references />{{تووڵی دەروازە|پزیشکی}}