شیزۆفرێنیا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''شیزۆفرێنیا''' یان '''سکیزۆفرێنیا''' جۆرێکی [[پەشێویی دەروونی]]یە کە دەبێتە ھۆی لەکار کەوتنی ڕەوتی [[ھزر]] و سڕی عاتیفی (سۆز)، و تێکەڵکردنی خەیاڵ بە واقیع و ڕاستی.<ref name="WHO2015">{{cite web|title=Schizophrenia Fact sheet N°397|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs397/en/|website=WHO|accessdate=3 February 2016|date=September 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161018051507/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs397/en/|archivedate=18 October 2016|df=dmy-all}}</ref> ئەم نەخۆشییە زۆرتر بە شێوەی گومانی بیسیاری، گومانی شێتانە یا سەیر و سەمەرە، یان بیر و قسەی شێواو دەردەکەوێت. نیشانەی دیکە لەوانەیە بیر و باوەڕی هەڵە بگرنەوە، بیر کردنەوەیبیرکردنەوەی نادیار یان سەر لێ شێواو، بیستن بە دەنگێکی نەبوون، کەمێتی بەشداری کردنی کۆمەڵایەتی و دەربڕینی هەڵچوون، و نەبوونیی هاندان. نەخۆش لەگەڵ شیزۆفرێنیا زۆر جار زیاتر گرفتی تەندروستیی دەروونی هەیە وەکو دڵەڕاوکێ، خەمۆکی، یان ئاژاوەی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان.<ref name="Sim_et_al_2006">{{cite journal|vauthors=Buckley PF, Miller BJ, Lehrer DS, Castle DJ|title=Psychiatric comorbidities and schizophrenia|journal=Schizophrenia Bulletin|volume=35|issue=2|pages=383–402|date=March 2009|pmid=19011234|pmc=2659306|doi=10.1093/schbul/sbn135}}</ref> نیشانەکانی شیزۆفرێنیا بە شێوەیەکی ئاسایی بەرە بەرە بە دیار دەکەوێت، دەست پێ دەکات لە تەمەنی تازەپێشکەوتوو، و لە زۆر ‌‌‌‌حالەت هەرگیز چارەسەر ناکرێت.<ref name="WHO2015" /><ref name="DSM5pg101">{{cite book|author=American Psychiatric Association|title=Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders|publisher=American Psychiatric Publishing|location=Arlington|isbn=978-0-89042-555-8|pages=101–05|edition=5th|year=2013}}</ref>

هۆکارەکانی شیزۆفرێنیا هۆی ژینگەیی و بۆ ماوەیی دەگرێتەوە.<ref name="Lancet2016">{{cite journal|vauthors=Owen MJ, Sawa A, Mortensen PB|title=Schizophrenia|journal=Lancet|volume=388|issue=10039|pages=86–97|date=July 2016|pmid=26777917|pmc=4940219|doi=10.1016/S0140-6736(15)01121-6}}</ref> دەشێ هۆکارە ژینگەییەکان یەک لەم هۆیانە بگرێتەوە: گەورە بوون لە شارێک، بەکار هێنانی حەشاش لە ماوەی هەرزەکاری، هەندێ هەوکردن، تەمەنی دایک و باوک، و خۆراک پێدانی خراپ لە ماوەی سکپڕی. لە ماوەی دەستنیشان کردنی ئەم نەخۆشیە، کەلتووری کەسەکە دەبێت ڕوون بکرێتەوە.

نزیکەی ٠.٣٪ بۆ ٠.٧٪ی [[مرۆڤ]] کاری تێ دەکرێن لە لایەن شیزۆفرێنیا.<ref name="Lancet09">{{cite journal|vauthors=van Os J, Kapur S|title=Schizophrenia|journal=Lancet|volume=374|issue=9690|pages=635–45|date=August 2009|pmid=19700006|doi=10.1016/S0140-6736(09)60995-8|url=http://xa.yimg.com/kq/groups/19525360/611943554/name/Schizophrenia+-+The+Lancet.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20130623065810/http://xa.yimg.com/kq/groups/19525360/611943554/name/Schizophrenia+-+The+Lancet.pdf|df=dmy-all|url-status=dead|archive-date=23 June 2013|access-date=23 December 2011}}</ref> لە ٢٠١٣، نزیکەی ٢٣.٦ ملیۆن حالەت هەبووە.<ref بەییname="GBD2015">{{cite journal|vauthors=((Global Burden of Disease Study 2013 Collaborators))|title=Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013|journal=Lancet|volume=386|issue=9995|pages=743–800|date=August 2015|pmid=26063472|pmc=4561509|doi=10.1016/S0140-6736(15)60692-4}}</ref> ئەم نەخۆشیە زیاتر کار لە [[نێر]] دەکات لەناوەڕاستی تێکڕای تەمەنیان.<ref name="WHO20152">{{cite web|title=Schizophrenia Fact sheet N°397|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs397/en/|website=WHO|accessdate=3 February 2016|date=September 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161018051507/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs397/en/|archivedate=18 October 2016|df=dmy-all}}</ref> نزیکەی ٢٠٪ی کەس بە باشی دەگونجێن لەگەڵ شیزۆفرینیا و چەندێک بە تەواوی چاک دەبنەوە.<ref name="DSM5pg101" /> بەڵام نزیکەی ٥٠٪ کێشەی گیروگرفتاری بە درێژایی ژیانیان هەیەدەمێنێتەوە.<ref name="Law2015">{{cite book|last1=Lawrence|first1=Ryan E.|last2=First|first2=Michael B.|last3=Lieberman|first3=Jeffrey A.|name-list-format=vanc|chapter=Chapter 48: Schizophrenia and Other Psychoses|editor-first1=Allan|editor-last1=Tasman|editor-first2=Jerald|editor-last2=Kay|editor-first3=Jeffrey A.|editor-last3=Lieberman|editor-first4=Michael B.|editor-last4=First|editor-first5=Michelle B.|editor-last5=Riba|title=Psychiatry|edition=fourth|date=2015|pages=798, 816, 819|doi=10.1002/9781118753378.ch48|publisher=John Wiley & Sons, Ltd|isbn=978-1-118-84547-9}}</ref> گرفتی کۆمەڵایەتی، وەکو بێکاری درێژخایەن، هەژاری، و دەربەدەری باوە.<ref name="DSM5pg101" /><ref>{{cite journal|vauthors=Foster A, Gable J, Buckley J|title=Homelessness in schizophrenia|journal=The Psychiatric Clinics of North America|volume=35|issue=3|pages=717–34|date=September 2012|pmid=22929875|doi=10.1016/j.psc.2012.06.010}}</ref> تێکڕای تەمەنی خەڵک لەگەڵ ئەم نەخۆشیە ١٠-٢٥ ساڵ کەمترە لە دانیشتوانی گشتی.<ref name="Lauren2012">{{cite journal|vauthors=Laursen TM, Munk-Olsen T, Vestergaard M|title=Life expectancy and cardiovascular mortality in persons with schizophrenia|journal=Current Opinion in Psychiatry|volume=25|issue=2|pages=83–8|date=March 2012|pmid=22249081|doi=10.1097/YCO.0b013e32835035ca}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٥، نزیکەی ١٧،٠٠٠ کەس لە هەموو جیهان گیانیان لە دەست دا بە هۆی ڕەفتاری پەیوەندیداروە بە شیزۆفرینیا.<ref name="GDB2015">{{cite journal|author=GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators|title=Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015|journal=Lancet|volume=388|issue=10053|pages=1459–1544|date=October 2016|pmid=27733281|pmc=5388903|doi=10.1016/s0140-6736(16)31012-1}}</ref>

== سەرچاوەسەرچاوەکان ==