ویکیپیدیا

سیستیک فایبرۆسس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب fixing grammar issues
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
چاکسازیی مەودای ڕاستەقینە، چاکسازیی نووسە، چاکسازیی ژمارەکان، چاکسازیی خاڵبەندی، چاکسازیی ڕێنووس، تاگی شێواز، تاگی بێ بەستەر، دانانی سەرچاوە
ھێڵی ١:
{{شێواز}}
{{بێ بەستەر}}
[[پەڕگە:ClubbingCF.JPG|وێنۆک|422x422پیکسڵ]]▼
 
'''سیستیک فایبرۆسس''' نه‌خۆشیه‌کی بۆماوه‌یییه‌بۆماوه‌یییه که‌که کاریگه‌ری به‌زۆری ده‌کاته‌ده‌کاته سه‌ر سیه‌کان به‌ڵام هه‌روه‌ها کار ده‌کهاته‌ده‌کهاته سه‌ر په‌نکریاس و جگه‌ر و گورچیله‌،گورچیله، ده‌ده بێته‌بێته هۆی گرانی هه‌ناسه‌دان و ده‌ردانی لینجه‌لینجه مادده‌مادده به‌به هۆی ژه‌هراوی بونی سیه‌کان، نیشانه‌کانی تر وه‌ک ژه‌هراویبونی که‌لێنه‌کان و گه‌شه‌ی نابه‌جێ و کوته‌ک لێهاتنی په‌نجه‌کانی ده‌س و قاچ و پیسایی چه‌ور هه‌روه‌ها نه‌زۆکی له‌له پیاواندا، توندی نیشانه‌کان به‌به پێی که‌س ده‌گۆڕێ.▼
▲[[پەڕگە:ClubbingCF.JPG|وێنۆک|422x422پیکسڵ]]
 
هیچ چاره‌سه‌رێ بۆ سیستیک فیبرۆسیس تا ئێستا نه‌دۆزراوه‌ته‌وه‌, ته‌نها چاره‌سه‌ر دانی ئانتی بایۆتیکه‌بایۆتیکه که‌که هه‌ندێ جار له‌له ڕێگای حه‌ب یاخود له‌له ڕێگای هه‌لمژینه‌وه‌هه‌لمژینه‌وه ده‌درێ.▼
▲سیستیک فایبرۆسس نه‌خۆشیه‌کی بۆماوه‌یییه‌ که‌ کاریگه‌ری به‌زۆری ده‌کاته‌ سه‌ر سیه‌کان به‌ڵام هه‌روه‌ها کار ده‌کهاته‌ سه‌ر په‌نکریاس و جگه‌ر و گورچیله‌، ده‌ بێته‌ هۆی گرانی هه‌ناسه‌دان و ده‌ردانی لینجه‌ مادده‌ به‌ هۆی ژه‌هراوی بونی سیه‌کان، نیشانه‌کانی تر وه‌ک ژه‌هراویبونی که‌لێنه‌کان و گه‌شه‌ی نابه‌جێ و کوته‌ک لێهاتنی په‌نجه‌کانی ده‌س و قاچ و پیسایی چه‌ور هه‌روه‌ها نه‌زۆکی له‌ پیاواندا، توندی نیشانه‌کان به‌ پێی که‌س ده‌گۆڕێ.
 
== '''نیشانه‌کان''' ==▼
نیشانه‌نیشانه سه‌ره‌کیه‌کانی سیستیک فیبرۆسیس بریتین له‌له تام سوێری پێست، گه‌شه‌ی نارێک، نارێکی زیاد بونی کێش سه‌ره‌ڕای خواردنی ئاسایی، کۆبونه‌وه‌ی لینجه‌لینجه مادده‌،مادده، ژه‌هراوی بونی سیه‌کان، کۆکه‌کۆکه و گرانی هه‌ناسه‌دان وهه‌روه‌ها ئه‌گه‌ری نه‌زۆکی له‌له پیاواندا، هه‌ندێک نیشانه‌کان له‌له مناڵیه‌وه‌مناڵیه‌وه ده‌ره‌که‌وێ وه‌ک قه‌بزی.▼
 
له‌گه‌ڵ گه‌وره‌بوندا مناڵه‌کانی توشبوو به‌به سیستیک فابرۆسس وه‌رزش ده‌که‌ن بۆ ده‌ردانی ئه‌و لینجه‌لینجه مادانه‌ی که‌که له‌له بۆریچکه‌کانی سیه‌کانیاندا هه‌یه‌،هه‌یه، رووکه‌شه‌رووکه‌شه خانه‌کانیان پرۆتینێک دروست ده‌که‌ن که‌که ده‌بێته‌ده‌بێته هۆی دروست بونی لینجه‌لینجه مادده‌ی زۆر، نارێکی گه‌شه‌گه‌شه له‌له مناڵاند وه‌ک کێشی که‌م و باڵای کورت تر له‌له چاو هاوته‌مه‌نیاندا، ئو گه‌شه‌گه‌شه نارێکه‌نارێکه زۆر هۆکاری هه‌یه‌هه‌یه وه‌ک ژه‌هراوی بونی سیه‌کان که‌که وا ده‌کا بڕی ئۆکسجینی پێویست نه‌چێ بۆ به‌شه‌کانی له‌ش، لاوازی له‌له هه‌لمژینی خۆراکی پێویست له‌له کۆ ئه‌ندامی هه‌رسدا.▼
 
▲هیچ چاره‌سه‌رێ بۆ سیستیک فیبرۆسیس تا ئێستا نه‌دۆزراوه‌ته‌وه‌, ته‌نها چاره‌سه‌ر دانی ئانتی بایۆتیکه‌ که‌ هه‌ندێ جار له‌ ڕێگای حه‌ب یاخود له‌ ڕێگای هه‌لمژینه‌وه‌ ده‌درێ.
 
▲== '''نیشانه‌کان''' ==
▲نیشانه‌ سه‌ره‌کیه‌کانی سیستیک فیبرۆسیس بریتین له‌ تام سوێری پێست، گه‌شه‌ی نارێک، نارێکی زیاد بونی کێش سه‌ره‌ڕای خواردنی ئاسایی، کۆبونه‌وه‌ی لینجه‌ مادده‌، ژه‌هراوی بونی سیه‌کان، کۆکه‌ و گرانی هه‌ناسه‌دان وهه‌روه‌ها ئه‌گه‌ری نه‌زۆکی له‌ پیاواندا، هه‌ندێک نیشانه‌کان له‌ مناڵیه‌وه‌ ده‌ره‌که‌وێ وه‌ک قه‌بزی.
 
▲له‌گه‌ڵ گه‌وره‌بوندا مناڵه‌کانی توشبوو به‌ سیستیک فابرۆسس وه‌رزش ده‌که‌ن بۆ ده‌ردانی ئه‌و لینجه‌ مادانه‌ی که‌ له‌ بۆریچکه‌کانی سیه‌کانیاندا هه‌یه‌، رووکه‌شه‌ خانه‌کانیان پرۆتینێک دروست ده‌که‌ن که‌ ده‌بێته‌ هۆی دروست بونی لینجه‌ مادده‌ی زۆر، نارێکی گه‌شه‌ له‌ مناڵاند وه‌ک کێشی که‌م و باڵای کورت تر له‌ چاو هاوته‌مه‌نیاندا، ئو گه‌شه‌ نارێکه‌ زۆر هۆکاری هه‌یه‌ وه‌ک ژه‌هراوی بونی سیه‌کان که‌ وا ده‌کا بڕی ئۆکسجینی پێویست نه‌چێ بۆ به‌شه‌کانی له‌ش، لاوازی له‌ هه‌لمژینی خۆراکی پێویست له‌ کۆ ئه‌ندامی هه‌رسدا.
 
=== هه‌لگره‌کان ===
۱١ له‌له ۲٥٢٥ دانیشتوانی باکوری ئه‌وروپا هه‌ڵگری بۆماوه‌مادده‌ی سیستیک فایبرۆسسن. ئه‌م نه‌خۆشیه‌نه‌خۆشیه ته‌نها ده‌رده‌که‌وێ کاتێ دوو هه‌ڵگر منداڵیان ده‌بێ(وه‌وه هه‌ر منالێکیه‌ن چانسی توشبونیان %۲٥ه‌٪٢٥ه)،  واته‌واته بۆ توش بون به‌به سیستیک فایبرۆسس پێویسته‌پێویسته که‌سه‌که‌که‌سه‌که هه‌لگری دوو بۆماوه‌بۆماوه مادده‌ی به‌زیو بێت، هه‌رچه‌نده‌هه‌رچه‌نده ته‌نها ۱١ له‌له ۳۰۰۰٣٠٠٠ پێست سپی ئه‌م نه‌خۆشیه‌یان هه‌یه‌،هه‌یه، ۹۰۰٩٠٠ بۆماوه‌بۆماوه مادده‌ی جیاواز دۆزراوه‌ته‌وه‌دۆزراوه‌ته‌وه که‌که ده‌ده بێته‌بێته هۆی بۆ توش بوون به‌به سیستیک فایبرۆس.
 
== ناسینه‌وه‌ناسینه‌وه ==
[[پەڕگە:CFTR gene on chromosome 7.svg|وێنۆک|266x266پیکسڵ|شوێنی بۆماوه‌مادده‌ی CFTR له‌له سه‌ر کرۆمۆسۆمی ۷٧]]
 
سیستیک فایبرۆسس ده‌توانرێ ده‌ستنیشان بکرێ به‌به چه‌ن شێوه‌یه‌کی جیاواز، وه‌ک ئه‌و تاقیکردنه‌وانه‌ی که‌که بۆ وه‌چه‌ی تازه‌تازه له‌له دایکبوو ده‌کرێ، تاقیکردنه‌وه‌ی ئاڕه‌قی که‌سه‌که‌که‌سه‌که یاخود تاقیکردنه‌وه‌ی بۆماوه‌یی، به‌به پێی تاقیکردنه‌وه‌یه‌ک که‌که له‌له سالی ۲۰۰٦٢٠٠٦ کرا ده‌رکه‌وت %۱۰ی٪١٠ی که‌یسه‌کانی سیستیک فایبرۆسس ده‌دۆزرانه‌وه‌ده‌دۆزرانه‌وه له‌کاتی ئه‌و تاقیکردنه‌وانه‌ی که‌که بۆ وه‌چه‌ی تازه‌تازه له‌له دایکبوو ده‌کرێ، له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا پێویسته‌پێویسته تاقیکردنه‌وه‌ی ئاره‌ق بکرێ بۆ دڵنیابون.
 
== ده‌سبه‌سه‌ردا گرتن ==
هه‌ر چه‌نده‌چه‌نده تا ئێستا هیچ چاره‌سه‌رێ بۆ سیستیک فایبرۆسس نه‌دۆزراوه‌ته‌وه‌،نه‌دۆزراوه‌ته‌وه، ژیان له‌گه‌ل ئه‌م نه‌خۆشیه‌ده‌نه‌خۆشیه‌ده ئاسانتر بووه‌بووه وه‌ک له‌له ۷۰٧٠ ساڵ پێش ئێستا، له‌له کاتێکدا کا مناڵی ساوا پێش ۷۰٧٠ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ته‌مه‌نی نه‌نه ده‌گایشته‌ده‌گایشته ۱١ ساڵ، مناڵی  توشبوو له‌م رۆژه‌دا به‌به ئاسانی تا ته‌مه‌نی پێگه‌یشتن ده‌ژین، به‌به هۆی ئه‌و چاره‌سه‌رانه‌چاره‌سه‌رانه که‌که یارمه‌تیده‌رن بۆ ژیانی نه‌خۆشه‌کان، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وه‌رزش کردن و خواردنی ته‌ندروست یارمه‌تیده‌رن بۆ ئه‌و نه‌خۆشانه‌،نه‌خۆشانه، ئه‌و چاره‌سه‌رانه‌چاره‌سه‌رانه که‌که له‌م سه‌رده‌مه‌دا هه‌ن ماوه‌ی کارکردنی کۆئه‌ندامه‌کان درێژده‌کاته‌وه‌درێژده‌کاته‌وه وا له‌له ئه‌ندامه‌کان ده‌کات که‌که بۆ ماوه‌یه‌کی زیاتر بتوانن وه‌ک ئه‌ندامی که‌سی ئاسایی کار بکه‌ن.
 
ئه‌و چاره‌سه‌رانه‌چاره‌سه‌رانه تیشکۆ دۆخه‌نه‌دۆخه‌نه سه‌ر که‌م کردنه‌وه‌ی ئه‌و زیانانه‌ی که‌که به‌به سیه‌کان گه‌یشتون به‌هۆی لینجه‌لینجه مادده‌مادده ده‌ر دراوه‌کانه‌وه‌دراوه‌کانه‌وه پێیان گه‌یشتووه‌گه‌یشتووه.
 
=== چاندن ===
زۆر جار چاندنی سیه‌کان ده‌بێته‌ده‌بێته پێویستی به‌هۆی بێ هێزی سیه‌کان و به‌رگه‌به‌رگه نه‌گرتنیان بۆ وه‌رزش دوای تێپه‌ر بونی کات، هه‌رچه‌نده‌هه‌رچه‌نده چاندنی یه‌ک سی ده‌کرێ له‌له نه‌خۆشیه‌نه‌خۆشیه جیاوازه‌کانی سیه‌کاندا به‌ڵام نه‌خۆشه‌کانی سیستیک فایبرۆسس پێویستیان به‌وه‌یه‌به‌وه‌یه که‌که هه‌ردوو سیه‌کانیان بۆ بچێنرێته‌وه‌بچێنرێته‌وه چونکه‌چونکه ئه‌و به‌کتریایانه‌ی له‌له سیه‌که‌یاندا هه‌یه‌هه‌یه توانای گواستنه‌وه‌ی بۆ سیه‌سیه نوێکه‌نوێکه هه‌یه‌هه‌یه. له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا ڕه‌نگه‌ڕه‌نگه چاندنی په‌نکریاس و جگه‌ر بکرێ بۆ خۆ لێدورخستنه‌وه‌لێدورخستنه‌وه له‌له نه‌خۆشیه‌کانی جگه‌ر و شه‌کره‌شه‌کره.<br />
 
== سەرچاوەکان ==
* {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://en.wikipedia.org/wiki/Cystic_fibrosis|سەردێڕ = Cystic fibrosis|زمان = ئینگلیزی|سەردان = ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩}}
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/سیستیک_فایبرۆسس»