کەمخوێنی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
زیادكردنی هەندێك زانیاری گرنگ
تاگەکان: دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
شائەمراز، تاگی شێواز، تاگی کەمبەستەر
ھێڵی ١:
{{وەرگێڕانی وشە بە وشە}}
{{شێواز}}
[[پەڕگە:Iron_deficiency_anemia_blood_film.jpg|وێنۆک|خوێنى مرۆڤ لە حالەتێكەوەى كەميى ئاسن كەم خوێنى ]]
{{کەمبەستەر}}
[[پەڕگە:Iron_deficiency_anemia_blood_film.jpg|وێنۆک|خوێنىخوێنی مرۆڤ لە حالەتێكەوەىحالەتێکەوەی كەميىکەمیی ئاسن كەم خوێنىکەم خوێنی]]
 
'''كەمکەم خوێنىخوێنی''' كەمکەم بوونەوەيێكەبوونەوەیێکە لە بڕىبڕی تەواوىتەواوی خانەىخانەی خوێنىخوێنی سوور (ئار بىبی سيسسیس) يانیان هيمۆگلۆبينھیمۆگلۆبین لە ناو خوێن هەيەھەیە لە خوێنەكە، يانخوێنەکە، توانايێكىیان توانایێکی نزم كراوەوەىکراوەوەی خوێنەكەخوێنەکە تا ئۆكسجينئۆکسجین هەڵھەڵ بگرێت.كاتێك كەمکاتێک کەم خوێنىخوێنی لەسەرخۆ دێت لەسەر، نيشانەكاننیشانەکان زۆرجار ناديارننادیارن و لەوانەيەلەوانەیە هەستھەست ماندوو بگرنەوە، بێهێزى،بێھێزی، كورتيىکورتیی هەناسەھەناسە يانیان توانايێكىتوانایێکی هەژارھەژار بۆ ڕاهێنانڕاھێنان. <ref>{{Cite web|title = What Is Anemia? – NHLBI, NIH|url = https://www.nhlbi.nih.gov/health/health-topics/topics/anemia|website = www.nhlbi.nih.gov|access-date = 2016-01-31|deadurl = no|archiveurl = https://web.archive.org/web/20160120200631/http://www.nhlbi.nih.gov/health/health-topics/topics/anemia|archivedate = 2016-01-20}}</ref><ref>{{cite book | title = Stedman's medical Dictionary | date = 2006 | publisher = Lippincott Williams & Wilkins | location = Philadelphia | isbn = 978-0-7817-3390-8 | page = Anemia | edition = 28th }}</ref>
 
[1١]كاتێكکاتێک كەمکەم خوێنی بە شێوەیەكیشێوەیەکی خێرا ڕوودەدات،كەسیڕوودەدات، کەسی تووشبوو هەستھەست بە لێشێوان دەكات،وەدەکات، هەستوە ئەكاھەست كەئەکا ئەبووڕێتەوە،وەکە هەروەهائەبووڕێتەوە، هەستكردنوە ھەروەھا ھەستکردن بە تێنویەتی [1١]،ئەگەر، ئەگەر ڕێژەی كەمکەم خوێنیەكەخوێنیەکە زۆر بێت كەسەكەکەسەکە ڕەنگی زەرد پەریو ئەبێت . [1١] نیشانەی زیاتر لەوانەیە ڕووبدەن بە پشت بەستن بە هۆكاریھۆکاری بنچینەی. [1١]
 
كەمکەم خوێنی دەبێتە هۆكاریھۆکاری لەدەستدانی خوێن و كەمبوونەوەیکەمبوونەوەی خڕۆكەخڕۆکە سووری خوێن وهوھ زیان گەیاندن بە گەدە و ڕیخۆڵە. كەمکەم خوێنی هۆكاریھۆکاری كەمیکەمی ڤیتامین B12، وە هۆكارەھۆکارە بۆ زیادبوونی چەند حالەتێكیحالەتێکی بۆماوەی وەكوەک نەخۆشی داس كەکە هۆكارەكەیھۆکارەکەی كەمکەم خوێنیە. كەمکەم خوێنی پۆل پۆل دەكرێتدەکرێت بە پێی قەبارەی خرۆكەیخرۆکەی سوور و بڕی هیمۆگلۆبینھیمۆگلۆبین لە هەرھەر خانەیەكخانەیەک. دەست نیشان كردنیکردنی كەمکەم خوێنی لە پیاو ئەكەوێتەئەکەوێتە سەر بڕی هیمۆگلۆبینھیمۆگلۆبین واتە ئەگەر بڕەكەیبڕەکەی كەمترکەمتر بوو لە ١٣٠بۆ١٤٠گم/لتر (١٣بۆ ١٤ گم/دیسیلتر) ئەوا وادادەنڕێت كەکە تووشبووە . وە لە ئافرەتان كەمترکەمتر لە ١٢٠ بۆ ١٣٠گم/لتر ( ١٢بۆ١٣گم/دیسیلتر).
 
ئافرەتانی دووگیان پێویستە سوود لە بەكارهێنانیبەکارھێنانی حەبی ئاسن وەربگرن بۆ دووركەوتنەوەدوورکەوتنەوە لە مەترسی كەمکەم خوێنی.
كەم خوێنی دەبێتە هۆكاری لەدەستدانی خوێن و كەمبوونەوەی خڕۆكە سووری خوێن وه زیان گەیاندن بە گەدە و ڕیخۆڵە. كەم خوێنی هۆكاری كەمی ڤیتامین B12، وە هۆكارە بۆ زیادبوونی چەند حالەتێكی بۆماوەی وەك نەخۆشی داس كە هۆكارەكەی كەم خوێنیە. كەم خوێنی پۆل پۆل دەكرێت بە پێی قەبارەی خرۆكەی سوور و بڕی هیمۆگلۆبین لە هەر خانەیەك.دەست نیشان كردنی كەم خوێنی لە پیاو ئەكەوێتە سەر بڕی هیمۆگلۆبین واتە ئەگەر بڕەكەی كەمتر بوو لە ١٣٠بۆ١٤٠گم/لتر (١٣بۆ ١٤ گم/دیسیلتر)ئەوا وادادەنڕێت كە تووشبووە . وە لە ئافرەتان كەمتر لە ١٢٠ بۆ ١٣٠گم/لتر ( ١٢بۆ١٣گم/دیسیلتر).
 
كەمکەم خوێنی یەكێكەیەکێکە لە هەرەھەرە نەخۆشیە باوەكانباوەکان كەکە تووشی سێ یەكییەکی دانیشتوانی جیهانجیھان دەبێت وە كەمیکەمی ئاسن تووشی نزیكەینزیکەی یەكیەک بلیۆن خەلكخەلک ئەبێت. ئەم جۆرە نەخۆشیە لە ئافرەتان باوترە وەكوەک لە پیاو،بەپیاو، بە زۆری ئەم حالەتە لە كاتیکاتی سكپریسکپری هەیەھەیە وە لە مندال و كەسانیکەسانی بە تەمەن دا هەیەھەیە.
 
هەندێكھەندێک كاتکات كەمکەم خوێنی ناتوانڕێت دەستنیشان بكرێتبکرێت لەگەل ئەوەی كەکە نیشانەكانیشنیشانەکانیش ڕوونن. بەڵام بە گشتی ئەو كەسانەیکەسانەی كەکە ئەم نەخۆشیەیان هەیەھەیە دەلێن لەوەی كەکە هەستھەست بە ماندووبونێكیماندووبونێکی زۆر و لاواز بوون دەكەندەکەن وە هەندێكھەندێک جار هەستھەست بە كەمیکەمی تەركیزتەرکیز كردنکردن دەكەن،دەکەن، وە هەروەهاھەروەھا توانای كەمبوونەوەیکەمبوونەوەی هەناسەدانھەناسەدان وە بە ئەگەرێكیئەگەرێکی زۆرەوە كاردەكاتەکاردەکاتە سەر لێدانەكانیلێدانەکانی دڵ، وە زەردبوونی ژێر پێلوی چاو و پێست و نینۆكنینۆک. ئەو نیشانانە ئەكرێتئەکرێت بە هۆیھۆی كەمیکەمی ئاسنیش بێت، بەلام هەروەهاھەروەھا ئەكرێتئەکرێت هەتاھەتا لەو كەسانەشکەسانەش دەربكەوێدەربکەوێ كەکە ئاستی هیمۆگلۆبینیانھیمۆگلۆبینیان لەناو خوێن ئاساییە. كەمکەم خوێنی درێژ خایەن دەكرێتدەکرێت هۆیەكھۆیەک بێت بۆ گۆڕان لە ڕەفتاری منداڵ و دواخستنی ئاستی فێربوون.
ئافرەتانی دووگیان پێویستە سوود لە بەكارهێنانی حەبی ئاسن وەربگرن بۆ دووركەوتنەوە لە مەترسی كەم خوێنی.
 
یەكێكیەکێک لە هۆكارەھۆکارە هەرەھەرە باوەكانیباوەکانی كەمکەم خوێنی لە دەست دانی خوێنە. بەلام ئەمە نابێتە هۆیھۆی دەركەوتنیدەرکەوتنی نیشانەكاننیشانەکان هەتاھەتا بەهەمهێنانیبەھەمھێنانی خرۆكەخرۆکە سوورەكانسوورەکان كەمکەم نەكرێتەوەنەکرێتەوە واتە بڕی خڕۆكەیخڕۆکەی سووڕ كەمکەم ئەبێتەوە ئەوكاتئەوکات ئەكرێتئەکرێت نەخۆشی كەمکەم خوێنی دەستنیشان بكرێتبکرێت.
 
لە مێژوودا نیشانەی كەمکەم خوێنی توند لە ئێسكیئێسکی مرۆڤدا لە ٤٠٠٠ساڵ لەمەوپێش ئاشكرائاشکرا كرابوونکرابوون لە تایلاند.
كەم خوێنی یەكێكە لە هەرە نەخۆشیە باوەكان كە تووشی سێ یەكی دانیشتوانی جیهان دەبێت وە كەمی ئاسن تووشی نزیكەی یەك بلیۆن خەلك ئەبێت.ئەم جۆرە نەخۆشیە لە ئافرەتان باوترە وەك لە پیاو،بە زۆری ئەم حالەتە لە كاتی سكپری هەیە وە لە مندال و كەسانی بە تەمەن دا هەیە.
 
چارەسەر بۆ كەمکەم خوێنی پشت دەبەستێت بە هۆكاریھۆکاری وە توندی نەخۆشیەكەنەخۆشیەکە. ئەكرێتئەکرێت چارەسەرەكەچارەسەرەکە بە پێدانی ڤیتامین بێت وەكوەک (ترشی فۆلیكفۆلیک یان ڤیتامین B12)بە ڕێگەی دەمەوە.كەمی کەمی ئاسن لە خۆراكداخۆراکدا یەكێكەیەکێکە لە كێشەکێشە هەرەھەرە باوەكانیباوەکانی نەتەوە پێشكەوتوەكانپێشکەوتوەکان. دوو لەسەر سێ ی منداڵ و ئافرەتان لە نەتەوە پێشكەوتوەكانداپێشکەوتوەکاندا ئەناڵێنن بە دەست كەمیکەمی ئاسن لە خۆڕاكیانداخۆڕاکیاندا بە بێ كەمیکەمی خوێن واتە بڕی خوێنیان ئاساییە بەلام سێیەكیانسێیەکیان ئەناڵێنن بەدەست كەمیکەمی ئاسن و كەمکەم خوێنی لە هەمانھەمان كاتداکاتدا.دیاریكردنی كەمیدیاریکردنی کەمی ئاسن ئەكەوێتەئەکەوێتە سەر گەڕان بە دوای سەرچاوەی لە دەست دانی خوێن وەكوەک ( شێرپەنجەی قۆڵۆن).
 
لە حالەتێكحالەتێک ئەگەر كەسەكەکەسەکە سوودی نەبینی لە بەكارهێنانیبەکارھێنانی حەب لە ڕێگای دەمەوە ئەوا ئەتوانێت سوود لە شێوازی دەرزیەكەدەرزیەکە وەرگرێت چونكەچونکە حەبەكەحەبەکە ئەكرێتئەکرێت لە هەندێكھەندێک كاتداکاتدا بە شێوازێكیشێوازێکی هێواشھێواش كاڕبكاتکاڕبکات بۆ نموونە لە كاتیکاتی هەوكردنھەوکردن یان بوونی نارێكیەكنارێکیەک لە كاتیکاتی قوتدان.
هەندێك كات كەم خوێنی ناتوانڕێت دەستنیشان بكرێت لەگەل ئەوەی كە نیشانەكانیش ڕوونن. بەڵام بە گشتی ئەو كەسانەی كە ئەم نەخۆشیەیان هەیە دەلێن لەوەی كە هەست بە ماندووبونێكی زۆر و لاواز بوون دەكەن وە هەندێك جار هەست بە كەمی تەركیز كردن دەكەن، وە هەروەها توانای كەمبوونەوەی هەناسەدان وە بە ئەگەرێكی زۆرەوە كاردەكاتە سەر لێدانەكانی دڵ، وە زەردبوونی ژێر پێلوی چاو و پێست و نینۆك. ئەو نیشانانە ئەكرێت بە هۆی كەمی ئاسنیش بێت، بەلام هەروەها ئەكرێت هەتا لەو كەسانەش دەربكەوێ كە ئاستی هیمۆگلۆبینیان لەناو خوێن ئاساییە. كەم خوێنی درێژ خایەن دەكرێت هۆیەك بێت بۆ گۆڕان لە ڕەفتاری منداڵ و دواخستنی ئاستی فێربوون.
 
 
یەكێك لە هۆكارە هەرە باوەكانی كەم خوێنی لە دەست دانی خوێنە. بەلام ئەمە نابێتە هۆی دەركەوتنی نیشانەكان هەتا بەهەمهێنانی خرۆكە سوورەكان كەم نەكرێتەوە واتە بڕی خڕۆكەی سووڕ كەم ئەبێتەوە ئەوكات ئەكرێت نەخۆشی كەم خوێنی دەستنیشان بكرێت.
 
 
لە مێژوودا نیشانەی كەم خوێنی توند لە ئێسكی مرۆڤدا لە ٤٠٠٠ساڵ لەمەوپێش ئاشكرا كرابوون لە تایلاند.
 
 
چارەسەر بۆ كەم خوێنی پشت دەبەستێت بە هۆكاری وە توندی نەخۆشیەكە. ئەكرێت چارەسەرەكە بە پێدانی ڤیتامین بێت وەك(ترشی فۆلیك یان ڤیتامین B12)بە ڕێگەی دەمەوە.كەمی ئاسن لە خۆراكدا یەكێكە لە كێشە هەرە باوەكانی نەتەوە پێشكەوتوەكان. دوو لەسەر سێ ی منداڵ و ئافرەتان لە نەتەوە پێشكەوتوەكاندا ئەناڵێنن بە دەست كەمی ئاسن لە خۆڕاكیاندا بە بێ كەمی خوێن واتە بڕی خوێنیان ئاساییە بەلام سێیەكیان ئەناڵێنن بەدەست كەمی ئاسن و كەم خوێنی لە هەمان كاتدا.دیاریكردنی كەمی ئاسن ئەكەوێتە سەر گەڕان بە دوای سەرچاوەی لە دەست دانی خوێن وەك ( شێرپەنجەی قۆڵۆن).
 
 
لە حالەتێك ئەگەر كەسەكە سوودی نەبینی لە بەكارهێنانی حەب لە ڕێگای دەمەوە ئەوا ئەتوانێت سوود لە شێوازی دەرزیەكە وەرگرێت چونكە حەبەكە ئەكرێت لە هەندێك كاتدا بە شێوازێكی هێواش كاڕبكات بۆ نموونە لە كاتی هەوكردن یان بوونی نارێكیەك لە كاتی قوتدان.
 
== مێژوو ==
بەڵگەىبەڵگەی كەمکەم خوێنىخوێنی زياترزیاتر دەگەڕێتەوە لە ٤٠٠٠ ساڵ. <ref>{{cite journal | vauthors = Tayles N | title = Anemia, genetic diseases, and malaria in prehistoric mainland Southeast Asia | journal = American Journal of Physical Anthropology | volume = 101 | issue = 1 | pages = 11–27 | date = September 1996 | pmid = 8876811 | doi = 10.1002/(SICI)1096-8644(199609)101:1<11::AID-AJPA2>3.0.CO;2-G }}</ref>
 
== سەرچاوەسەرچاوەکان ==
<references />"What Is Anemia? – NHLBI, NIH". www.nhlbi.nih.gov. Archived from the original on 2016-01-20. Retrieved 2016-01-31.