محەممەدی چوارەم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

|ماوەی حوکم =[[١٦٤٧]] - [[١٦٨٧]]

|مێژووی لە دایکبوون = [[١٦٤٢]]

|مێژووی مردن = [[١٦٩٣]]

'''سوڵتان محەمەدی چوارەم'''، کاتێک دانرا لەسەر عەرشی [[دەوڵەتی عوسمانی]] لە تەمەنی حەوت ساڵیدا بوو، لە سالی [[١٦٤٨]]ز١٦٤٨ز لە دایکبووە، کوڕی سوڵتان [[ئیبراھیمی یەکەم]] بوو، کە دوا ی تێکچوونی کاروباری دەوڵەت و دەستێوەردانی سەربازەکانی [[ئینکیشاری]] لە کارووباری دەوڵەتدا و بڵاو بوونەوەی ئاژاوە، سولتان ئیبراھیم ھەوڵیدا کارووبارەکان بگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی ئاسایی، بەڵام سەرکەتوو نەبوو ئینکیشارییەکان پێشی کەوتن و لایانبرد و کوشتیان و محەمەدی کوڕییان لە جێگەی دانا.

و لە دوای کۆچ دوایی سوڵتانەی داپیرە ساڵی [[١٦٥١]]،١٦٥١، محەمەدی چوارەم لە تەمەنێکدا نەبوو کە بتوانێت ڕاستەوخۆ جڵەوی دەسەڵات بگرێتە دەست، لەبەرئەوە دایکی خەدیجە تاریخان لە جیاتی دەسەڵاتی وەرگرت، و گەنج بوو لە تەمەنی بیست و چوار ساڵیدا بوو، بەلام لەگەڵ ئەوەشدا ھۆشمەند و وریا بوو، پێداگربوو لەسەر بەرژوەندییەکانی دەوڵەت کە [[ئینکیشاری]] بە ئارەزووەکانی خۆیان ئەیانگۆڕی، لەبەرئەوە گەڕا بە دوا پیاوی لێھاتوو تا ئیش و کارەکانی دەوڵەت بگرنە دەست و شان و شکۆکەی بۆ بگەڕێننەوە، ھەروەھا نیازمەندی دۆزینەوەی سەدڕی ئەعزەمێکی بەھیز بوو کە سوڵتان پشتی پێ ببەستیت لە کارووبارەکانیدا.

محەممەد پاشا کوبریللی دەستی کرد بە ئیش بۆ گەڕاندنەوەی شکۆی دەوڵەت، و زۆر بە توندی لە دەستی ئەوانەی دا کە دەرئەچوون لە ئینکیشاری، و ناچاری کردن بە رێزگرتنی یاسا، و سەرقالی کردن بە ئیشەکەیانەوە و یەکلایی کردنەوە بۆ دەوڵەت و پاراستنی کە ئەوە ئیشی سەرەکی ئینکیشارییەکان خۆیان بوو نەک دەست وەردانە کارووباری دەوڵەت، و سیاسەتەکانی کە بە لای توند وتیژید دەڕۆیشتن ڕۆڵێکی بەرچاوی ھەبوو لە جێگیرکردنی یاسادا، پاشان سولتان محەمەدی چوارەم ڕایسپارد بۆ پاراستنی دەولەت لەو مەترسیانەی ڕووبەڕووی بۆتەوە. کە سەرکەوتووانە ڕووبەڕووی کێشەکان بوویەوە و کاتێک کۆچی دوایی کرد لە سالی [[١٦٦١]] سولتان محەممەد، ئەحمەد کوبریللی کوری لە جێگەی دانا کە لە تەمەنی ٢٦ ساڵیدا بوو بەڵام زۆر لێھاتوو بوو.

* ئەحمەد کوبریللی ئەیزانی بەرەی دەرەوەی دەوڵەت پێویستی بە ھەوڵێکی گەورەیە، کارووباری ناوخۆی دایە دەستی قەرە موستەفا پاشا و خۆی شەری بەسەر [[نەمسا]]دا ڕاگەیاند، کە سوودی وەرگرتبوو لە تێکچوونی بارودۆخی ناوخۆیی [[عوسمانییەکان]] و قەڵای جەنگی لەسەر سنورەکانیان دامەزراند بوو بە پێچەوانەی ئەو ڕێکەوتنەی لە نێوانیاندا بوو، لەبەرئەوە سەدڕی ئەعزەم بە سەرکردایەتی سوپایەکی گەورە کە نزیکەی ١٢٠ ھەزار سەرباز بوون لە[[ئەدەرنە]]وە جوڵا تا گەیشتە قەڵای نوھزل کە ئەکەوتە باشوری ڕۆژئاوای [[بۆدابست]] و لە ڕۆژھەڵاتی [[ڤیەننا]]، کە لە بەھێزترین قەڵاکانی [[ئەورووپا]] بوو، و گەمارۆیان دا ماوەی ٣٧ ڕۆژ، تا ناچاربوو قەڵاکە داوای ڕێکەوتن بکات و سەدڕی ئەعزەم ڕازی بوو بە چۆڵ کردنی قەڵاکە، و لە سالی [[١٦٨٣]] چووە ناویەوە و لە دوای ئەم قەڵا گەورەیە نزیکەی ٣٠ قەڵای نەمسایی خۆیان بە دەستەوەدا، و [[نەمسا]] ناچاربوو داوای ڕێکەوتن بکات، و باجی شەر بدات بە [[دەوڵەتی عوسمانی]] و ھەموو ئەو قەڵایانەی کە عوسمانییەکان فەتحیان کردن لە ژێر دەسەلاتیانا مایەوە و کوبریللی بە سەرکەوتووی گەڕایەوە [[ئەدەرنە]] لە ١٧ی ئازاری ١٦٦٥.