مێکانیکی کوانتۆم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

==مێژوو==▼

سەرەتای سەرهەڵدانی ئەم بیردۆزە بۆ سەرەتای سەدەی بیست دەگەڕێتەوە. کاتێک لە کۆتایی سەدەی نۆزدە فیزیای کلاسیک نەیتوانی ڕاڤەی چەند دیاردەیەکی فیزیایی بکات (وەک تیشک دانەوەی [[تەنی ڕەش]]) زانایان بیریان لە بەدیلێک کردەوە.▼

ماکس پلانک توانی بە شێوەی تاقیکردنەوە بگات بە هاوکێشەیەک کە بە تەواوی تەریب بوو لەگەڵ داتا تاقیگەییەکان. بەڵام هاوکۆلکەیەک لە هاوکێشەکەی دا بوو کە پێویستی بە ڕاڤە کردن بوو لەڕێی ماتماتیکیەوە. لە کۆتایی دا ئەم هاوکۆلکەیە ناوی لێنرا بە [[نەگۆڕی پلانک]]. یەکێک لەم شتە جیاوازانەی کە پلانک لە ڕاڤە ماتماتیکیەکەی دا بانگەشەی بۆ دەکرد ئەوە بوو کە تەنانەت ووزەی دەردراو بەشێوە شەپۆلی کارۆموگناتیسی لەلایەن تەنی ڕەشەوە لە یەکەی یەکپارچە پێک هاتوە کە پێی دەگوترێ کوانتا (Quanta). دواتر بەسود وەرگرتن لەم بیردۆزە نوێیە ئەڵبێرت ئەنیشتاین لە ساڵی ١٩٠٥ توانی ڕاڤەی ماتماتیکی بۆ دیاردەی [[دیاردەی کاریگەری کارۆڕووناکی|کارۆڕوناکی]] (photoelectric effect) بکات.<ref>Einstein, A. (1905). Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig?. ''Annalen der Physik'', ''323''(13), 639-641.</ref> کوانتای ڕووناکیش ناوی لێنرا [[فۆتۆن]]. ▼

دواتر لە ڕێی هەندێ تاقیکردنەوەی تر و سود وەرگرتن لە بیردۆزی کوانتەم چەندین نەهێنی تر دۆزرانەوە. بۆ نمونە پەیکەری گەردی و پێکهاتەکانی و چەندین سیفاتی نوێی [[ئەلێکتڕۆن]] و [[پرۆتۆن|پڕۆتۆن]] و [[نیۆتڕۆن]] دۆزرانەوە.▼