ویکیپیدیا

محەممەدی سێیەم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

وتار وتووێژ

محەممەدی سێیەم (دەستکاری)

وەک پێداچوونەوەی ‏١٧:١٢، ١٨ی ئەیلوولی ٢٠١٩

٣ بایت زیاد کرا ،  ٤ ساڵ لەمەوپێش
شائەمراز
دیداریویکیدەق
No edit summary
تاگەکان: دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد
(شائەمراز)
|ناوی تەواو = سوڵتان محەمەدی سێیەم کوڕی موڕادی سێیەم
|وێنە = Mehmed III.jpg
|وێنەی ئیمزاواژوو =Tughra of Mehmed III.JPG
|لێدوان = سوڵتان موڕادی سێیەم
|ماوەی حوکم =[[١٥٩٥]] - [[١٦٠٣]]
|دایک = سەفیە سوڵتان
|مێژووی لە دایکبوون = [[١٥٦٦]]
|شوێنی لە دایکبوون =
|مێژووی مردن = [[١٦٠٣]]
|شوێنی مردن =
|}}
 
'''محەمەدی سێیەم''' کوڕی [[موڕادی سێیەم]] کوڕی [[سەلیمی دووەم]]، سیانزەیەم خەلیفەی عوسمانی بوو، لە نێوان ساڵانی [[١٥٦٦]] و [[١٦٠٣]]دا ژیاوە و حوکمی گرتە دەست ساڵی [[١٥٩٥]]، شاعیر بوو و کوڕی بەندەیەکی بە نەژاد بوندقی بوو، سولتان موڕاد هەڵیبژاردھەڵیبژارد بۆ خۆی و کاریگەرییەکی گەورەی هەبووھەبوو لە سیاسەتدا.
 
== سەرەتای دەسەڵاتی ==
لە سەرەتای دەسەڵاتیدا هەستاھەستا بە کوشتنی براکانی پێش نێژرانی باوکی، و وازی لە بەرێوەبردنی کاروباری ناوخۆی وڵات هێناھێنا بۆ وەزیرەکانی، دراوی عوسمانی گەڕایە دواوە و گەندەڵییەکی گەورە بڵاوبوویەوە لە وڵاتی ئیسلامدا، و هەڵوێستیھەڵوێستی خەلافەت شکانی بە خۆیەوە بینی لە هەرێمەکانیھەرێمەکانی بەغدان و ترانسلڤانیا لەسەر دەستی میخایل فەلاحی کە یارمەتی سوپای نەمسای دا.
 
== وەرگرتنی سوپای گشتی ==
ڕوون دیاربوو بۆ سوڵتان کە دوورکەوتنەوەی لە سەرکردایەتی سوپا و هەڵھەڵ نەگرتنی بەرپرسیارییەتیەکانی حوکم هۆکارنھۆکارن بۆ ئەو گەندەڵییەی لە وڵاتدا بڵاو بۆتەوە، بە هاندانیھاندانی ئەو زانایانەی لە دەوری بوون وەک شیخ سەعدەددین ئەفەندی هەستاھەستا بە سەرکردایەتی سووپا، قەڵای ئارلوی سەختی فەتح کرد کە [[سوڵتان سولەیمان قانونی]] نەیتوانی بوو فەتحی بکات، و ڕووبەڕووی سوپای نەمساووی مەجەڕی دوژمنکاری بوویەوە لە ڕووداوی کرزت کە تێکی شکاندن و وێرانی کردن و ئەم شەرە چوێنراوە بەشەڕی موهاکسیموھاکسی جیاکەرەوە و ئەمانەش هەموویھەمووی لە ساڵی ١٠٠٥ک ڕوویاندا، و شەڕ بەردەوم لە نیوان هەردووھەردوو لادا بە بێ یەکلابوونەوە، و ئەمە ڕووی نەدابوو کە سوڵتان خۆی سەرکردایەتی سوپا بکات لە دوای سەردەمی سولەیمان قانونییەوە.
 
== بیروباوەڕی ==
محەمەدی سێیەم خاوەن باوەڕێکی [[ئیسلام|ئیسلامی]]ی گەورە بوو، و لەو شەرەی کە فەتحی حوسن کەڕای لێکەوتەوە زۆر لە یاریدەدەرەکانی هەڵهاتنھەڵھاتن و لەودا بوو سوڵتان بکەوێتە دیلی بەڵام سەعدەددین ئەفەندی بیری خستەوە کە خۆی ڕابگرێت، و هەستاھەستا و پاڕایەوە لە خوا تا سەرکەوتووی بکات و پاشان دەرچوو لەگەڵ دوژمنەکەی کەوتە شەڕەوە تا سەرکەوت بە سەریاندا.
 
سولتان محەمەدی سێیەم لە جێگاکەی خۆی هەلئەساھەلئەسا کە ناوی پێغەمبەر [[محەمەدمحەممەد]] ئەهێنرائەھێنرا لە ڕێزلێنان و پیرۆزییدا بۆی.
 
== شۆڕشی هەڵاتووەکانھەڵاتووەکان ==
لە ڕۆژەکانی محەمەدی سێیەمدا یاخی بوونێک ڕوویدا لە [[ئەنادۆڵ]] کە سەربازە هەڵاتووەکانیھەڵاتووەکانی ڕووداوی کرزت هەڵیانگیرساند،ھەڵیانگیرساند، دەوڵەت نەفی کردبوون بۆ ئەنادۆڵ و ناوی نابوون بە هەڵاتوو،ھەڵاتوو، و شۆڕشەکەیان لە کاتێکی زۆر هەستیارداھەستیاردا هات،ھات، کە سەربازە عوسمانییەکان سەرگەرمی شەر بوون لە هەرێمەکانیھەرێمەکانی [[مەجارستان]]، بەڵام عوسمانییەکان توانیان گەمارۆیان بدەن، سەرکردەکەیان خۆیدا بە دەستەوە لە بەرامبەر ئەوەی بکریتە والی [[پارێزگای ئاماسیا|ئاماسیا]]، خەلیفە ڕازی بوو بەڵام دواتر گەڕایەوە و شۆڕشی نویی دەست پێکرد سەرۆکی یاخیبووەکان کوژرا و براکەی حەسەن شێت (ئودلی حەسەن) سەرکردایەتی شۆڕشەکەی گرتە دەست، و توانی ئەو سوپایە بشکێێت کە [[ئیستەنبوڵ]] ناردبووی، حکومەت زۆر دیاری پێدا و پێشنیاری ویلایەتی بۆسنەی بۆکرد ئەویش ڕازی بوو، کە دەوڵەت ئەیویست خۆی و سوپاکەی بەکار بهێنێتبھێنێت لە کەنارەکاندا بۆ سوود وەرگرتن لێی، و قەدەر لە ڕیزی خەلیفەدا هاتھات کە سوپاکەی حەسەن هیلاکھیلاک بوون لە ڕووبەڕوو بوونەوەی بەردەوام لەگەڵ سوپای نەمسا-مەجەڕ.▼
 
== شۆڕشی سەبا ==▼
▲لە ڕۆژەکانی محەمەدی سێیەمدا یاخی بوونێک ڕوویدا لە [[ئەنادۆڵ]] کە سەربازە هەڵاتووەکانی ڕووداوی کرزت هەڵیانگیرساند، دەوڵەت نەفی کردبوون بۆ ئەنادۆڵ و ناوی نابوون بە هەڵاتوو، و شۆڕشەکەیان لە کاتێکی زۆر هەستیاردا هات، کە سەربازە عوسمانییەکان سەرگەرمی شەر بوون لە هەرێمەکانی [[مەجارستان]]، بەڵام عوسمانییەکان توانیان گەمارۆیان بدەن، سەرکردەکەیان خۆیدا بە دەستەوە لە بەرامبەر ئەوەی بکریتە والی [[پارێزگای ئاماسیا|ئاماسیا]]، خەلیفە ڕازی بوو بەڵام دواتر گەڕایەوە و شۆڕشی نویی دەست پێکرد سەرۆکی یاخیبووەکان کوژرا و براکەی حەسەن شێت (ئودلی حەسەن) سەرکردایەتی شۆڕشەکەی گرتە دەست، و توانی ئەو سوپایە بشکێێت کە [[ئیستەنبوڵ]] ناردبووی، حکومەت زۆر دیاری پێدا و پێشنیاری ویلایەتی بۆسنەی بۆکرد ئەویش ڕازی بوو، کە دەوڵەت ئەیویست خۆی و سوپاکەی بەکار بهێنێت لە کەنارەکاندا بۆ سوود وەرگرتن لێی، و قەدەر لە ڕیزی خەلیفەدا هات کە سوپاکەی حەسەن هیلاک بوون لە ڕووبەڕوو بوونەوەی بەردەوام لەگەڵ سوپای نەمسا-مەجەڕ.
شۆڕشێکی تر هەڵگیرساھەڵگیرسا ئەویش شۆرشی سەبا بوو لە ئیستەنبوڵ، ئەمەش لەبەرئەوەی دەوڵەت نەیتوانی لە ڕووی ماڵیەوە قەرەبووی ئەوانە بکاتەوە کە لەدەستیاندابوو لە ئاسیادا بە هۆیھۆی ئاژاوەی هەڵاتووەکان،ھەڵاتووەکان، دەوڵەت پشتی بە ئینکیشاری بەست بۆ دەستگرتن بەسەر ئەم شۆڕشەدا، و دەستی بەسەرداگرتن دوای ئەوەی ئەو مزگەوتەکان و ئەو شوێنانەیان تێکدابوو کە دەستین پێی گەیشتبوو.▼
 
ئەو شۆڕشانەی لەم سەردەمەدا ڕوویاندا ئاماژەبوو بۆ لاوازبوونی ڕژێمی سەربازی عوسمانی و بێ تواناییان لە پاراستنی ئاسایش ناوخۆ و سەرکردایەتی کردنی هەرێمەکانیھەرێمەکانی دەرەوە.▼
▲==شۆڕشی سەبا==
▲شۆڕشێکی تر هەڵگیرسا ئەویش شۆرشی سەبا بوو لە ئیستەنبوڵ، ئەمەش لەبەرئەوەی دەوڵەت نەیتوانی لە ڕووی ماڵیەوە قەرەبووی ئەوانە بکاتەوە کە لەدەستیاندابوو لە ئاسیادا بە هۆی ئاژاوەی هەڵاتووەکان، دەوڵەت پشتی بە ئینکیشاری بەست بۆ دەستگرتن بەسەر ئەم شۆڕشەدا، و دەستی بەسەرداگرتن دوای ئەوەی ئەو مزگەوتەکان و ئەو شوێنانەیان تێکدابوو کە دەستین پێی گەیشتبوو.
 
▲ئەو شۆڕشانەی لەم سەردەمەدا ڕوویاندا ئاماژەبوو بۆ لاوازبوونی ڕژێمی سەربازی عوسمانی و بێ تواناییان لە پاراستنی ئاسایش ناوخۆ و سەرکردایەتی کردنی هەرێمەکانی دەرەوە.
 
سولتان محەمەدس سییەم کۆچی دوایی کرد لە ساڵی ١٦٠٣ز و کوڕەکەی [[ئەحمەدی یەکەم]] جێگەی گرتەوە.
 
== سەرچاوەکان ==
* سایتی ئیسلام ئۆن لاین
* میژوی دەوڵەتی عوسمانی – محەمەدمحەممەد فەرید بەگ
* دەوڵەتی عوسمانی – د. عەلی محەمەج سەڵابی.
 
{{سوڵتانە عوسمانییەکان}}
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/تایبەت:MobileDiff/641788»