جووڵەی ڕاستەوڕاست: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''جوڵەجووڵەی لەسەر هێڵێکی ڕاستڕاستەوڕاست''' ({{بە ئینگلیزی: |Linear motion}}) یەکێکە لە تەوەرەکانی [[میکانیکی کلاسیکی]] کە تیایداتێیدا جوڵەی تەنەکان بە چوار یاسای بنچینەیی شی دەکاتەوە و هەرھەر یەک لە '''شوێن'''، '''[[خێرایی]]'''، و '''[[تاودان]]''' بەم یاسایانە دەبینرێنەوە.

[[پەڕگە:LinearMotionEquation.png|وێنۆک|یاساکانی جوڵە لەسەر هێڵێکیھێڵێکی ڕاست]]

كاتێكکاتێک فڕۆكەیەكیفڕۆکەیەکی نەفەر هەڵگرھەڵگر دەیەوێت لەسەر زەویەوە هەستێت،ھەستێت، پێویستە خێراییەكەیخێراییەکەی گەیشتبێتە چ ئاستێك؟ئاستێک؟ كاتێكکاتێک تۆپێكتۆپێک بەشێوەیەكیبەشێوەیەکی ستونی  بەرەو سەرەوە هەڵدەدەیت،ھەڵدەدەیت، چەندە دەتوانێت بەرز بێتەوە؟ كاتێكکاتێک شوشەیەكشوشەیەک لە دەست بەردەبیتەوە، چەند كاتیکاتی پێویستە تا تۆ بیگریتەوە پێش ئەوەی بەر زەوی بكەوێتبکەوێت و بشكێت؟بشکێت؟ لەم بەشەدا تۆ فێر دەبیت و ڕادێیت كەکە چۆن ئەم جۆرە پرسیارانە شیكارشیکار بكەیتبکەیت. هەرھەر وەكوەک فێر دەبین كەکە میكانیكمیکانیک زانستێكەزانستێکە كەکە پەیوەندی بە (هێز،ھێز، ماددە و جوڵە) وە هەیەھەیە. لەم بەشە و بەشەكانیبەشەکانی تردا هەوڵھەوڵ دەدەین  فێری جوڵەی ڕەها ڕەھا بین كەکە بەهۆیەوەبەھۆیەوە ئێمە دەتوانین وەسفی جوڵە بكەینبکەین. پاشان فێری جوڵەزانی  دەبین كەکە باسی هۆكارەكانیھۆکارەکانی دروست بوونی جوڵە دەكاتدەکات.

ئێمە لەم بەشەدا سادەترین شیوەی جوڵە وەردەگرین: "«جوڵە لە سەر هێڵێكیھێڵێکی ڕاست"». بۆ وەسف كردنیکردنی ئەم جۆرە جوڵەیە، ئێمە پێناسەی دوو هێندیھێندی فیزیایی (خێرایی و تاودان) دەكەیندەکەین. لە زانستی فیزیادا ئەم هێندانەھێندانە جیاوازیان هەیەھەیە لەگەڵ ئەوەی كەکە لە زمانەوانی و ژیانی ڕۆژانەدا بەكاریبەکاری دەهێنیندەھێنین. هەردووھەردوو خێرایی و تاودان بریتین لە هێندیھێندی ئاڕاستەدار (هەرھەر وەكوەک لە بەشی یەكەمیەکەم دا فێر بووین) واتا لە بڕ و ئاڕاستە پێكهاتوونپێکھاتوون. لەبەر ئەوەی  ئێمە لەم بەشەدا تەنهاتەنھا جوڵە لەسەر هێڵێكیھێڵێکی ڕاست شی دەكەینەوە،دەکەینەوە، ئێمە لە ئێستادا پێویستت مان بە گشت یاسا و ڕێساكانیڕێساکانی بیركاریبیرکاری تایبەت بە ئاڕاستەبڕەكانئاڕاستەبڕەکان نابێت. بەلآم لە بەشی سێیەم، كەکە ئێمە جوڵە لە سەر دوو تەوەرە یا سێ تەوەرە باس دەكەیندەکەین پێویستت ەكیەکی زۆرمان پێیان دەبیت.

ئێمە سەرەتا هەوڵھەوڵ دەدەین لە ئاسانترین هاوكێشەكانەوەھاوکێشەکانەوە (جوڵە لە سەر یەكیەک هێڵھێڵ) دەست پێ بكەینبکەین. بۆ نمونە لە كەوتنەخوارەوەیکەوتنەخوارەوەی سەربەست دا تاودان جێگیرە. هەروەهاھەروەھا ئێمە ئەو جۆرە جوڵەیەش كەکە تاودان لە گۆڕاندایە تاوتوێ دەكەین،دەکەین، بۆ ئەم جۆرە جوڵەیە ئێمە پێویستت مان بە تەواوكاریتەواوکاری دەبێت.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Linear_motion</ref><ref>Bauer, W. , & Westfall, G. D. (2011). ''University physics with modern physics''. New York: McGraw-Hill,.</ref>