یاساکانی جووڵەی نیوتن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
شائەمراز، سڕینەوە (دووبارە)، باشترکردن، +٣ تاگ
گەڕاندنەوەی پێداچوونەوەی 636293 لە لایەن Aram (لێدوان)
تاگ: پووچەڵکردنەوە
ھێڵی ١:
{{یەک سەرچاوە}}
{{شێواز}}
{{خاوێنکردن}}
[[پەڕگە:Newtons laws in latin.jpg|وێنۆک|چەپ|200px|یاساکانی یەکەم و دووهەمی نیوتن، بە لاتین، لە یەکەم دەرچوونی [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتی]]دا، ساڵی ١٦٨٧.]]
'''یاساکانی جووڵەی نیوتن''' یان '''بنەماکانی جووڵەی نیوتن''' ({{بە ئینگلیزی|''Newton's laws of motion''}}) سێ [[یاسای فیزیکی]]ن کە بناغەی [[میکانیکی کلاسیک]] پێکدێنن. یاساکان ئەمانەن:
 
# '''[[یاسای یەکەمی نیوتن]]''' :ھەر [[تەنی فیزیکی]] یان لە وچاندایە یان بە خێرایی‌یەکی نەگۆڕەوە لە جووڵەدایە ئەگەر ھاتوو ھێزێکی دەرەکی کاری تێنەکات.
# '''یاسای دووەمی نیوتن''' : [[تاودانی زەوی]] راستەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ [[ھێز (فیزیک)|ھێز]] و پێچەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ [[بارستە|بارستایەوە]] دەکاتە (=بارست جار لەز)؛ '''<math> F = m a </math>'''.
# '''یاسای سێھەمی نیوتن''' : ھەموو ھێزێکی کار کاردانەوەی ھەیە بە دوو ئاراستەی جیاواز.<ref>Engneering mechanics , dynamics, J.L.meriam and L.G.kraige,p6</ref>
 
ئەم یاساگەلە پەیوەندی نێوان ئەو ھێزانەی کە لە سەر تەنێک کار دەکەن و جووڵەی ئەو تەنە وەسف دەکەن و یەکەمجار لەلایەن [[ئیساک نیوتن]]ەوە ساڵی ١٦٨٧ لە پەڕتووکی [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەی سروشتی]]دا کۆکراونەتەوە. نیوتن بۆ ڕاڤە و تاوتوێکردنی جووڵەی زۆر شت و سیستەمی فیزیکی کەڵکی لێیان وەردەگرت. وەکوو نموونە، لە بەرگی سێھەمی پەڕتووکەکەدا، نیوتن نیشانیدا کە ئەم سێ یاسایە ھاوڕێ لەگەڵ [[یاسای ڕاکێشانی گەردوونی]]یەکەی، [[یاساکانی کێپلێر بۆ جووڵەی ھەسارەیی]] دەدەن بە دەستەوە.
Line ٢٥ ⟶ ٢٢:
ئـەگەر ھـاتوو ھـێزێک لە ئەنجامی بـەریەک کـەوتنی دوو تەن بەدەست بێت، بۆ نمونە پاڵدان و ڕاکێشانی تەنێک، پێی دەگوترێ "ھێزی لێکەوت". لە وێنەی (٢-الف، ب، ج) دا سێ شێوەی گشتی لە ھێزی لێکەوت نیشان دراوە. ھێزی ئەستونی <math>\vec{n}</math>(بڕوانە وێنەی ٢-الف) بریتیە لەو ھێزەی کە لە لایەن ئەو ڕوەی کە تەنەکە لەسەری وەستاوە دەخرێتەی سەر تەنەکە. بە پێچەوانەوە، ھێزی لێکخشاندن تەریبە لەگەڵ ڕوەکە و بە پێچەوانەی جوڵەی تەنەکەیە (وێنەی ٢-ب). لەلایەکی تر ئەگەر تەنێک لە لایەن گوریسێک، پەتکێک، دەزوێک... ھتد. ھێزی ڕاکێشانی بخرێتە سەر پێی دەگوترێ ھێزی گرژی (وێنەی ٢-ج). کاتێک کە سەگەکەت بە ھۆی پەتکێکەوە ڕادەکێشیت، ئەوە ھێزی گرژی پەتەکەیە کە کار دەکاتە سەر گەردنی سەگەکەت.
 
[[پەڕگە:چوار شێو‏‏‏ە‏‏‏یشێوه‌ی س‏‏‏ە‏‏‏ر‏‏‏ە‏‏‏كیسه‌ره‌كی هێز.png|وێنۆک|چەپ|وێنەی ٢ - چوار شێو‏‏‏ە‏‏‏یشێوه‌ی س‏‏‏ە‏‏‏ر‏‏‏ە‏‏‏كیسه‌ره‌كی هێز]]
 
لەگەڵله‌گه‌ڵ ئەمەشدا،ئه‌مه‌شدا، جۆرێکیجۆرێكی تری ھێزمانهێزمان ھەیەهه‌یه‌ کەپێیكه‌پێی دەگوترێده‌گوترێ "ھێزیهێزی دور مەودامه‌ودا" . لەمله‌م جۆر ھێزەداهێزه‌دا ھیچهیچ لێکەوتێکلێكه‌وتێك نیەنیه‌ لەله‌ نێوان دوو تەنەکەداته‌نه‌كه‌دا. بۆ نمونەنمونه‌ دوو تـەنتـه‌ن کەكه‌ بارستاییان ھەبێهه‌بێ یەکترییه‌كتری ڕادەکێشنڕاده‌كێشن (ھەرهه‌ر وەکوه‌ك لەله‌ وێنەیوێنه‌ی ٤4-٢2-ەه دا دیارە،دیاره‌، کاتێکكاتێك کەكه‌ تەنێکته‌نێك لەله‌ ھەواداهه‌وادا بەردەدرێتبه‌رده‌درێت لەله‌ لایەنلایه‌ن زەویەوەزه‌ویه‌وه‌ ڕادەکێشرێتەڕاده‌كێشرێته‌ خوارەوەخواره‌وه‌. ئەمئه‌م شێوەیەشێوه‌یه‌ پێ دەگوترێده‌گوترێ هێزی ھێزیكێش کێشكردن کردن). ھەروەھاهه‌روه‌ها دوو موگناتیس کەكه‌ لەیەکترله‌یه‌كتر نزیکنزیك دەکرێنەوەده‌كرێنه‌وه‌ پێش ئەوەیئه‌وه‌ی بەریەکبه‌ریه‌ك بکەونبكه‌ون کارلێکكارلێك دەکەنده‌كه‌ن (بابەتیبابه‌تی کارەباكاره‌با و موگناتیس لەله‌ سنوری ئەمئه‌م کتێبەداكتێبه‌دا ناگونجێت بۆیەبۆیه‌ باسی لێوەلێوه‌ ناکەینناكه‌ین).
 
[[پەڕگە:بڕی چەند هێزێکی گشتی.png|وێنۆک|چەپڕاست]]
 
بۆ نیشاندانی ئاڕاستەبڕیئاڕاسته‌بڕی ھێزهێز <math>\vec{F}</math>، سود لەله‌ ئاڕاستەدارێکئاڕاسته‌دارێك وەردەگرینوه‌رده‌گرین کەكه‌ نەکەکەینه‌كه‌كه‌ی ئاڕاستەیئاڕاسته‌ی ھێزەکە،هێزه‌كه‌، و درێژی ئاڕاستەدارەکە،ئاڕاسته‌داره‌كه‌، ئاماژەیەئاماژه‌یه‌ لەله‌ بڕی ھێزەکەهێزه‌كه‌. لەله‌ سیستەمیسیسته‌می نێودەوڵەتینێوده‌وڵه‌تی یەکەدایه‌كه‌دا SI، یەکەییه‌كه‌ی ستاندەریستانده‌ری ھێزهێز بریتیەبریتیه‌ لەله‌ (نیوتن ) کەكه‌ بەبه‌ کورتکراویكورتكراوی دەنوسرێتده‌نوسرێت N. لەله‌ خشتەیخشته‌ی (١1)دا ئێمەئێمه‌ نرخی چەندچه‌ند ھێزێکیهێزێكی دیاریکراوماندیاریكراومان ھێناوەتەوەهێناوه‌ته‌وه‌.
 
ئه‌و ئامێره‌ی كه‌ بڕی هێزی پێده‌پێورێ، پێی ده‌گوترێ ته‌رازوی سپرینگدار كه‌ له‌ سپرینگێك و ڕاسته‌یه‌كی پله‌كراو پێك هاتوه‌. ئێمه‌ ده‌توانین به‌ سود وه‌رگرتن له‌م ئامێره‌ كێشی نه‌زانراوی هه‌ر ته‌نێك بدۆزینه‌وه‌. ئێمه‌ ده‌توانین هاوشێوه‌ی ئه‌م ئامێره‌ سود له‌ ئامێری تر وه‌رگرین.
ئەو ئامێرەی کە بڕی ھێزی پێدەپێورێ، پێی دەگوترێ تەرازوی سپرینگدار کە لە سپرینگێک و ڕاستەیەکی پلەکراو پێک ھاتوە. ئێمە دەتوانین بە سود وەرگرتن لەم ئامێرە کێشی نەزانراوی ھەر تەنێک بدۆزینەوە. ئێمە دەتوانین ھاوشێوەی ئەم ئامێرە سود لە ئامێری تر وەرگرین.
 
ھەرهه‌ر وەکوه‌ك وێنەیوێنه‌ی (٣3) دەریخستوە،ده‌ریخستوه‌، تەرازوێکیته‌رازوێكی سپرینگدار بەکاربه‌كار ھێندراوەهێندراوه‌ بۆ پێوانی ھێزیهێزی پاڵدان و ھێزیهێزی ڕاکێشانیڕاكێشانی تەنێکته‌نێك. لەله‌ ھەرهه‌ر کامیانداكامیاندا ئێمەئێمه‌ سودمان لەله‌ ئاڕاستەدارێکئاڕاسته‌دارێك وەرگرتوەوه‌رگرتوه‌ کەكه‌ درێژی ئاڕاستەدارەکەئاڕاسته‌داره‌كه‌ بڕی ھێزەکەهێزه‌كه‌ نیشان دەداتده‌دات. ھەرچەندەهه‌رچه‌نده‌ درێژی ئەمئه‌م ئاڕاستەدارەئاڕاسته‌داره‌ گەورەترگه‌وره‌تر بێـت، واتای ئەوەئه‌وه‌ دەگێنیده‌گێنی کەكه‌ بڕی ھێزەکەهێزه‌كه‌ گەورەترەگه‌وره‌تره‌.
[[پەڕگە:نیشاندانی هێزی.png|چەپڕاست|وێنۆک|وێنەی ٣ - سود ل‏‏‏ە‏‏‏له‌ ئاڕاست‏‏‏ە‏‏‏دارێكئاڕاسته‌دارێك و‏‏‏ە‏‏‏رگیراو‏‏‏ە‏‏‏وه‌رگیراوه‌ بۆ نیشاندانی هێزی (الف) ڕاكێشان و (ب) پاڵدانی ت‏‏‏ە‏‏‏نێكته‌نێك.]]
 
== سەرچاوەکان ==
Line ٤٢ ⟶ ٣٩:
{{تووڵی دەروازە|فیزیک}}
 
== پەراوێزەکان ==
[[پۆل:چەمکە فیزیکییەکان]]
{{پەراوێز}}
[[پۆل:میکانیکی کلاسیکی]]
{{تووڵی دەروازە|فیزیک}}
[[پۆل:میکانیک]]
 
{{فیزیک-کۆلکە}}
[[پەڕگە:Newtons laws in latin.jpg|وێنۆک|چەپ|200px|یاساکانی یەکەم و دووهەمی نیوتن، بە لاتین، لە یەکەم دەرچوونی [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتی]]دا، ساڵی ١٦٨٧.]]
'''یاساکانی جووڵەی نیوتن''' یان '''بنەماکانی جووڵەی نیوتن''' ({{بە ئینگلیزی|''Newton's laws of motion''}}) سێ [[یاسای فیزیکی]]ن کە بناغەی [[میکانیکی کلاسیک]] پێکدێنن. یاساکان ئەمانەن:
 
# '''[[یاسای یەکەمی نیوتن]]''':ھەر [[تەنی فیزیکی]] یان لە وچاندایە یان بە خێرایی‌یەکی نەگۆڕەوە لە جووڵەدایە ئەگەر ھاتوو ھێزێکی دەرەکی کاری تێنەکات.
# '''یاسای دووەمی نیوتن''': [[تاودانی زەوی]] راستەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ [[ھێز (فیزیک)|ھێز]] و پێچەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ [[بارستە|بارستایەوە]] دەکاتە (=بارست جار لەز)؛ '''<math> F = m a </math>'''.
# '''یاسای سێھەمی نیوتن''': ھەموو ھێزێکی کار کاردانەوەی ھەیە بە دوو ئاراستەی جیاواز.<ref>Engneering mechanics , dynamics, J.L.meriam and L.G.kraige,p6</ref>
 
ئەم یاساگەلە پەیوەندی نێوان ئەو ھێزانەی کە لە سەر تەنێک کار دەکەن و جووڵەی ئەو تەنە وەسف دەکەن و یەکەمجار لەلایەن [[ئیساک نیوتن]]ەوە ساڵی ١٦٨٧ لە پەڕتووکی [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەی سروشتی]]دا کۆکراونەتەوە. نیوتن بۆ ڕاڤە و تاوتوێکردنی جووڵەی زۆر شت و سیستەمی فیزیکی کەڵکی لێیان وەردەگرت. وەکوو نموونە، لە بەرگی سێھەمی پەڕتووکەکەدا، نیوتن نیشانیدا کە ئەم سێ یاسایە ھاوڕێ لەگەڵ [[یاسای ڕاکێشانی گەردوونی]]یەکەی، [[یاساکانی کێپلێر بۆ جووڵەی ھەسارەیی]] دەدەن بە دەستەوە.
 
== سەرەتایەک ==
بە شێوەیەکی گشتی جوڵەی تەنێک لە دوو ڕوانگەی جیاوازەوە تاوتوێ دەکرێت. بە واتایەکی تر دەتوانین بڵێین کە میکانیکی کلاسیکی دابەش دەبێ بەسەر دوو لقی گشتی دا، کاینێماتیک (سینێماتیک) و داینامیک (جوڵەزانی). لە لقی کاینێماتیک بە بێ ڕەچاوکردنی ھیچ ھۆکارێک، جوڵەی تەنەکە تاوتوێ دەکرێ. کەواتە لەم لقەدا جوڵە تەنھا لە ڕوانگەیەکی ھەندەسیەوە شی دەکرێتەوە. (ئێمە لە بەشی دووەم و سێیەم دا فێری کاینێماتیکی جوڵەی تەنێک بوین لە یەک، دوو وە سێ دوری دا).
بەڵام لە لقی داینامیک دا، ھۆکارەکانی جوڵە باسیان لێوە دەکرێت. ھەر تەن یا تەنۆلکەیەک لەگەڵ گشت ئەو کاریگەریانەی کە دەوروبەری دەیخاتە سەری شی دەکرێتەوە. بۆ نمونە چۆن دەکرێ بەلەمێک کەشتیەکی دەریایی زۆر گەورتر لەدوای خۆی ڕابکێشێ؟ بۆچی لێخوڕینی ئوتومبیلێک لە سەر جادەیەکی قیر ئاسانترە لە لێخوڕینی ھەمان ئوتومبیل لە ناو قوڕدا؟ بۆ گێشتن بە وەڵامی ئەم جۆرە پرسیارانەو ھاوشێوەکانی، ئێمە پێویستیمان بە فێر بونی داینامیک ھەیە کە گشت ئەو ھێزە دەرەکیانەی کە کاریگەری دەخەنە سەر جوڵەی تەنێک لە بەرچاو بگیرێن.
بۆ ئەوەی باشتر لە بنەماکانی داینامیک تێبگەین، لەم بەشەدا مەبەستمانە دوو واتای تری فیزیایی (بارستایی و ھێز) باس کەین. ئەم بنەمایانە بۆ یەکمجار لە ساڵانی (١٦٤٢ز) بۆ (١٧٢٧ز) بە ھۆی زانای بەناوبانگی فیزیایی "ئیسحاق نیوتن " داندراون. لەم ڕۆژگارەدا ئێمە پێیان دەڵێین یاساکانی جوڵەی نیوتن. لە یاسای یەکەمدا نیوتن دەڵێ "ئەگەر کۆی گشتی ھەموو ھێزە کاریگەرەکان لە سەر تەنێک یەکسان بێ بە سفر، کەواتە ئەم تەنە لە بارێکی نەگۆڕدا دەمێنێتەوە-بە وەستاوی یاخود بە گوڕێکی نەگۆڕ". لە یاسای دوەەمدا دەڵێ "ھێز ڕاستەوانە لەگەڵ تاودانی تەنەکە دەگۆڕێ بە مەرجێک کۆی ھێزە کاریگەرەکان لە سەر تەنەکە یەکسان نەبێ بە سفر". وە لە سێیەم یاسادا دەڵێ: "ئەگەر تەنێک ھێزێک بخاتە سەر تەنی دووەم، بە ھەمان بڕ بەڵام بە پێچەوانەی ئاڕاستە، تەنی دووەم ھێزێکیتر دەخاتوە سەر تەنی یەکەم ".
نیوتن ئەم یاسایانەی لە خۆیەوە دەست نەکەوت، بەڵکو پشتی بەست بەو تاقیکردنەوانەی کە زاناکانی پێش ئەو ھەستابوون بە ئەنجامدانیان، بەتایبەت، زانا گالیلە (ئەم زانایە لە ھەمان ساڵی لەدایک بوونی نیوتن دا کۆچی دوایی کردوە). ئەم یاسایانە بە تەواوی بنچینەیین وە لە ھیچ بنەمایەکیتر وەرنەگیراوون. ئەم یاسایانە بناغەی میکانیکی کلاسیکین (کە پێشی دەگوترێ میکانیکی نیوتنی). بە ھۆی ئەم یاسایانەوە ئێمە باشتر لە جوڵە تێدەگەین. لە ڕاستی دا ئەم یاسایانە گشتگرن، تەنھا کاتێک کە خێرایی تەنەکە لە خێرایی تیشکی خۆرەوە نزیک دەبێتەوە ئەم یاسایانە گۆڕانکاریان بەسەر دا دێ و ئیش بە بنەماکانی میکانیکی کوانتەمی دەکرێ (لەم کتێبەدا درفەتی باس کردنی ئەم بابەتەمان نیە).
یاساکانی نیوتن زۆر ئاسانن بۆ تێگێشتن، چونکە خوێندکار (قوتابی) پێش ئەوەی ئەم بابەتە بخوێنێت، پێشتر لە ژیانی ڕۆژانەی دا ڕوبەڕوی چەندین جوڵەی وەک (ھاویشتنی تۆپێک، پاڵدانی ئوتومبیلێک و... ھتد.) بۆتەوە.<ref>{{Cite book|title=University physics (Vol. 9|last=Young, H. D. , Freedman, R. A. , Sandin, T. R. , & Ford, A. L.|first=|publisher=Addison-Wesley|year=١٩٩٦|isbn=|location=Reading, MA|pages=}}</ref>
 
== ھێز و کارلێککردن ==
لە بەکار ھێنانەکانی زمانی ڕۆژانەمان دا، مەبەستمان لە ووشەی ھێز، بریتیە لە ڕاکێشان و پاڵپێوەنانی تەنێک. دەتوانین بە شێوەیەکیتر پێناسەی ھێز بکەینەوە: "ھێز واتا کارلێک کردنی دوو تەن یا خود کارلێکی نێوان تەنێک و دەوروبەری". ھەر وەک لەم وێنەی یەکدا نیشان دراوە، ھێز ھێندێکی ئاڕاستەبڕە. تۆ دەتوانیت بە ھەر ئاڕاستەیەک کە دەتھەوێ تەنەکە ڕابکێشیت یا پاڵی پێوەنێیت.
 
[[پەڕگە:هێزی پاڵ دان و ڕاکێشان.png|وێنۆک|چەپ| وێنەی ١- چەند شێوەیەکی هێز]]
 
ئـەگەر ھـاتوو ھـێزێک لە ئەنجامی بـەریەک کـەوتنی دوو تەن بەدەست بێت، بۆ نمونە پاڵدان و ڕاکێشانی تەنێک، پێی دەگوترێ "ھێزی لێکەوت". لە وێنەی (٢-الف، ب، ج) دا سێ شێوەی گشتی لە ھێزی لێکەوت نیشان دراوە. ھێزی ئەستونی <math>\vec{n}</math>(بڕوانە وێنەی ٢-الف) بریتیە لەو ھێزەی کە لە لایەن ئەو ڕوەی کە تەنەکە لەسەری وەستاوە دەخرێتەی سەر تەنەکە. بە پێچەوانەوە، ھێزی لێکخشاندن تەریبە لەگەڵ ڕوەکە و بە پێچەوانەی جوڵەی تەنەکەیە (وێنەی ٢-ب). لەلایەکی تر ئەگەر تەنێک لە لایەن گوریسێک، پەتکێک، دەزوێک... ھتد. ھێزی ڕاکێشانی بخرێتە سەر پێی دەگوترێ ھێزی گرژی (وێنەی ٢-ج). کاتێک کە سەگەکەت بە ھۆی پەتکێکەوە ڕادەکێشیت، ئەوە ھێزی گرژی پەتەکەیە کە کار دەکاتە سەر گەردنی سەگەکەت.
 
[[پەڕگە:چوار شێو‏‏‏ە‏‏‏ی س‏‏‏ە‏‏‏ر‏‏‏ە‏‏‏كی هێز.png|وێنۆک|چەپ|وێنەی ٢ - چوار شێو‏‏‏ە‏‏‏ی س‏‏‏ە‏‏‏ر‏‏‏ە‏‏‏كی هێز]]
 
لەگەڵ ئەمەشدا، جۆرێکی تری ھێزمان ھەیە کەپێی دەگوترێ "ھێزی دور مەودا". لەم جۆر ھێزەدا ھیچ لێکەوتێک نیە لە نێوان دوو تەنەکەدا. بۆ نمونە دوو تـەن کە بارستاییان ھەبێ یەکتری ڕادەکێشن (ھەر وەک لە وێنەی ٤-٢-ە دا دیارە، کاتێک کە تەنێک لە ھەوادا بەردەدرێت لە لایەن زەویەوە ڕادەکێشرێتە خوارەوە. ئەم شێوەیە پێ دەگوترێ ھێزی کێش کردن). ھەروەھا دوو موگناتیس کە لەیەکتر نزیک دەکرێنەوە پێش ئەوەی بەریەک بکەون کارلێک دەکەن (بابەتی کارەبا و موگناتیس لە سنوری ئەم کتێبەدا ناگونجێت بۆیە باسی لێوە ناکەین).
 
[[پەڕگە:بڕی چەند هێزێکی گشتی.png|وێنۆک|چەپ]]
 
بۆ نیشاندانی ئاڕاستەبڕی ھێز <math>\vec{F}</math>، سود لە ئاڕاستەدارێک وەردەگرین کە نەکەکەی ئاڕاستەی ھێزەکە، و درێژی ئاڕاستەدارەکە، ئاماژەیە لە بڕی ھێزەکە. لە سیستەمی نێودەوڵەتی یەکەدا SI، یەکەی ستاندەری ھێز بریتیە لە (نیوتن) کە بە کورتکراوی دەنوسرێت N. لە خشتەی (١)دا ئێمە نرخی چەند ھێزێکی دیاریکراومان ھێناوەتەوە.
 
ئەو ئامێرەی کە بڕی ھێزی پێدەپێورێ، پێی دەگوترێ تەرازوی سپرینگدار کە لە سپرینگێک و ڕاستەیەکی پلەکراو پێک ھاتوە. ئێمە دەتوانین بە سود وەرگرتن لەم ئامێرە کێشی نەزانراوی ھەر تەنێک بدۆزینەوە. ئێمە دەتوانین ھاوشێوەی ئەم ئامێرە سود لە ئامێری تر وەرگرین.
 
ھەر وەک وێنەی (٣) دەریخستوە، تەرازوێکی سپرینگدار بەکار ھێندراوە بۆ پێوانی ھێزی پاڵدان و ھێزی ڕاکێشانی تەنێک. لە ھەر کامیاندا ئێمە سودمان لە ئاڕاستەدارێک وەرگرتوە کە درێژی ئاڕاستەدارەکە بڕی ھێزەکە نیشان دەدات. ھەرچەندە درێژی ئەم ئاڕاستەدارە گەورەتر بێـت، واتای ئەوە دەگێنی کە بڕی ھێزەکە گەورەترە.
[[پەڕگە:نیشاندانی هێزی.png|چاپ|وێنۆک|وێنەی ٣ - سود ل‏‏‏ە‏‏‏ ئاڕاست‏‏‏ە‏‏‏دارێك و‏‏‏ە‏‏‏رگیراو‏‏‏ە‏‏‏ بۆ نیشاندانی هێزی (الف) ڕاكێشان و (ب) پاڵدانی ت‏‏‏ە‏‏‏نێك.]]
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
{{تووڵی دەروازە|فیزیک}}
 
[[پۆل:چەمکە فیزیکییەکان]]