فڕاندنی بووک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''فڕاندنی بووكبووک''' یان هاوسەرگیریھاوسەرگیری زۆرەملێ بریتییە لە کردەی فڕاندنی ئافرەتێكئافرەتێک لەلایەن پیاوێكەوەپیاوێکەوە کە دەیەوێت هاوسەگریریھاوسەگریری لەگەڵ دا بکات<ref>{{Cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/world/politics/bridenapping-ndash-a-growing-hidden-crime-2367811.html|title='Bridenapping': a growing hidden crime|date=2011-10-09|website=The Independent|language=en|access-date=2019-07-25}}</ref> و ئەم مامەڵەیە بەدرێژایی مێژوو بوونی هەبووەھەبووە و بەردەوامە لە ڕوودان لە وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست، ناوچەی قاوقاس و چەند بەشێكیبەشێکی ئەفریقادا.

لەزۆرێكلەزۆرێک لە وڵاتەکان دا، فڕاندنی بووكبووک بە تاوانێكیتاوانێکی سێكسیسێکسی دادەنرێت وەكوەک لەوەی بەشێوەیکی درووستی هاوسەگیریھاوسەگیری دابنرێت. هەندێكھەندێک جۆری کردەکە دەکرێت وەكوەک درێژکراوەی زنجیرەیی تەماشابکرێت لە نێوان هاوسەرگیریھاوسەرگیری زۆرەملێ و هاوسەرگیریھاوسەرگیری ڕێکخراودا.

هەرچەندەھەرچەندە دیاردەکەش دژی یاسا بێت بەڵام سەپاندن و جێبەجێکردنی یاساکان شێواو و ناڕێکە لە چەند ناوچەیەكناوچەیەک دا و دیاردەکە لە ناوچە جیاوازەکانی جیهانجیھان دا ڕوودەدات بەڵام بە ڕێژەیەکی بەرچاو لە قاوقاس و ناوەڕاستی ئاسیادا بەدی دەکرێت. زۆرجار فڕاندنی بووكبووک جۆرێکە لە هاوسەگیریھاوسەگیری منداڵان و لەوانەشە پەیوەندی هەبێتھەبێت بە بڕی مارەیی و پەنا ببرێت بۆ کردەیی فڕاندنەکە بەهۆیبەھۆی نەبوونی توانا یان نەویستنی بەخشینی ئەو بڕە.

فڕاندنی بووكبووک جیاوازە لە فڕاندنی ئافرەتان، فڕاندنی بووكبووک تەنهاتەنھا یەكیەک ئافرەت دەفڕێندرێت لەلایەن یەكیەک پیاوەوە (یان لەلایەن پیاوەکە و چەند خزم و هاوڕێیەکیەوەھاوڕێیەکیەوە) و هێشتاھێشتا کردەیەکی بەربڵاوە بەڵام فڕاندنی ئافرەتان بریتییە لە فڕاندنی ئافرەتان بە کۆمەڵ و ژمارەی گەورە لەلایەن پیاوانەوە بەتایبەتی لە کاتی جەنگ دا ئەم دیاردەیە زۆر بەربڵاو دەبێت.

== سەرچاوە و هۆکاریھۆکاری دیاردەکە ==

هەرچەندەھەرچەندە پاڵنەر و هۆکارەکانیھۆکارەکانی فڕاندنی بووكبووک لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی تر دەگۆردرێت بەڵام ئەو کلتوورانەی کە خاوەنی دابونەریتی هاوسەرگیریھاوسەرگیری زۆرەملێن بەشێوەیەکی گشتی ئەو کۆمەڵگایانەن کە پیاوسالارن و پیاو بە سەردەستە و گەورەی خێزان دادەنرێت لەگەڵ بوونی پەیوەندییەکی پتەو بە شەرم و شەرمەزاری لەسەر بابەتی سێكسیسێکسی و دووگیانی ئافرەتان لەدەرەوەی هاوسەرگیریھاوسەرگیری دا.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/04/30/world/asia/abduction-often-violent-a-kyrgyz-wedding-rite.html|title=Abduction, Often Violent, a Kyrgyz Wedding Rite|last=Smith|first=Craig S.|date=2005-04-30|work=The New York Times|access-date=2019-07-25|language=en-US|issn=0362-4331}}</ref>

لە زۆربەی بارەکان دا، کە پیاوان پەنا دەبەنە بەر ئەم کردەیە هۆکارەکەیھۆکارەکەی دەگەرێتەوە بۆ نزمی باری کۆمەڵایەتی، هەژاری،ھەژاری، نەخۆشی، کەسایەتی لاواز یان تاوانباری. زۆرجار پیاوان بێ بەش دەبن لە دۆزینەوەی هاوسەرێكھاوسەرێک بە ڕێگەیەکی درووست و یاسایی بەهۆیبەھۆی بەرزی و زۆری مارەیی و تێچووی هاوسەرگیریھاوسەرگیری لەلایەن خێزانی ئافرەتەکەوە.

لە کۆمەڵگە کشتووکاڵی و پیاوسالارییەکان دا کە فڕاندنی بووكبووک و هاوسەرگیریھاوسەرگیری زۆرملێ باوترینە منداڵانیش کار بۆ خێزانەکانیان دەکەن. بۆیە لە کاتی هاوسەرگیریھاوسەرگیری ئافرەتێكئافرەتێک و بەجێهێشتنیبەجێھێشتنی خێزانەکەی بەشێوەی جیۆگرافی و ئابوورییانە و بوون بە ئەندام لە خێزانی زاوادا دەبێتە هۆیھۆی لە دەستدانی هێزیھێزی کار لە خێزانی ئافرەتەکە دا بۆیە خێزانەکە هەڵدەستنھەڵدەستن بە داواکردنی قەرەبووی دارایی. لەبەر ئەم هۆکارەھۆکارە خێزانی ئافرەتەکان نایانەوێ کچەکانیان لە تەمەنێکی گەنجی دا هاوسەرگیریھاوسەرگیری ئەنجام بدەن و ئەمەش دژی بەرژەوەندىبەرژەوەندی و خواستی پیاوانە کە دەیانەوێت لە تەمەنێکی لاوی دا هاوسەرگیریھاوسەرگیری ئەنجام بدەن و واتای پلە و پایەیەکی کۆمەڵایەتی باش دەگەیەنێت بۆ پیاوان و بەهەمانبەھەمان شێوەش بەرژەوەندی خێزانی پیاوانی تێدایە کە دەبێتە هۆیھۆی زیادکردنی دەستێکی کاری زیادە لە کێلگە کشتووکاڵی یان کارە بازرگانییەکانیان دا سەر بە خێزانی پیاوەکە.

بەپێی سیستەمی یاسای ناوچەکە کە ئافرەتەکەی تێدا دەژی، ڕەزامەندىڕەزامەندی ئافرەتەکە دەکرێت هیچھیچ کاریگەرییەکی نەبێت لەسەر ڕەوایی و یاسایی هاوسەرگیرییەکەھاوسەرگیرییەکە. بەدەر لە کێشەی هاوسەرگیریھاوسەرگیری زۆرملێ، دیاردەکە دەکرێت کاریگەری نەرێنی هەبێتھەبێت لەسەر ئافرەتە گەنجەکان و کۆمەڵگە. بۆ نموونە، فڕاندن پۆلێن کراوە بە یەکێكیەکێک لە هۆکارەکانیھۆکارەکانی کەمی ڕێژەی بەژداری کردنی کچان لە خوێندن دا لە ترسی ڕووبەروبوونەوەی فڕاندن.<ref>''See, e.g. , ''William Shepard Walsh, ''Curiosities of Popular Customs and of Rites, Ceremonies, Observances, and Miscellaneous Antiquities'', (J.B. Lippincott Co. , 1897), p. 654; John Lubbock, ''The Origin of Civilisation and the Primitive Condition of Man: Mental and Social Condition of Savages'', (Appleton, 1882), p. 122. Curtis Pesmen & Setiawan Djody, ''Your First Year of Marriage'' (Simon and Schuster, 1995) p. 37. ''Compare with'' Edward Westermarck, ''The History of Human Marriage'' (Allerton Book Co. , 1922), p. 277 (refuting the link between honeymoon and marriage by capture).</ref>

== لە کۆمەڵگە ڕۆمانییەکان دا ==

فڕاندنی بووكبووک وەكوەک کردەیەکی هاوسەرگیریھاوسەرگیری لە دابونەریتی چەند کۆمەڵگەیەکی ڕۆمانی دا تۆمار کراوە و بینراوە. لە کلتووری ڕۆمانی دا، کچان لە تەمەنی دوانزدە ساڵییەوە ئەگەری ئەوەیان هەیەھەیە بفڕێندرێن بەمەبەستی هاوسەرگیریھاوسەرگیری پێ کردنیان لەگەڵ کوڕانی هەرزەکارداھەرزەکاردا.[١٠٤] لەگەڵ بڵاوبوونەوەی دانیشتوانە ڕۆمانییەکان بە ئەوروپادا، ئەم کردەیە لە چەند بارودۆخێکی جیاوازدا لە ئێرلەندا، ئینگلتەرا، کۆماری چیك،چیک، هۆڵەنەدا،ھۆڵەنەدا، بولگاریا و سلۆڤاکیا تێبینی کراوە.[١٠٥] بەهەمانبەھەمان شێوە هۆکاریھۆکاری فڕاندنی کچان و هاوسەرگیریھاوسەرگیری زۆرملێ لەگەڵیاندا گەڕێندراوەتەوە بۆ خۆلادان و نەدانی مارەیی هاوسەرگیرییەکەھاوسەرگیرییەکە. بە نەریت کردن و ئاسایی تەماشاکردنی فڕاندنی بووكبووک وا لە ئافرەتە گەنجەکان دەکات ببنە قوربانی دەستی بازرگانیی مرۆڤ و کۆیلایەتی.

== سەرچاوەکان ==