ڕەزا شا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە بنەڕەتدا خەڵکی [[ئاڵاشت]] لە ناوچەی [[سوادکۆ]] پارێزگای [[پارێزگای مازەندەران|مازەندەران]]ە، لە [[تاران]] ژیاوە. بووەتە سەرباز لە لەشکری قۆزاقی تایبەت لە دەوڵەتی [[قاجارقاجاڕەکان|قاجاڕ]]، لە بەر لێھاتوویی سەرکردایەتی ئەم لەشکرەی پێدراوە، ساڵی ١٩٢١ بووەتە وەزیری جەنگ لە دەوڵەتی قاجار. لە ١٩٢٣ پۆستی سەرۆکوەزیرانی لە لایەن شا [[ئەحمەدشا|ئەحمەدمیرزای قاجار]] پێدراوە. ساڵی ١٩٢٥ دەسەڵاتی بێھێزی قاجار‌ەکانی بنبڕ کرد و بە پشت بەستن بە سەرکردە سەربازیەکان خۆی کرد بە شای [[ئێران]].

پرۆسەی چاکسازی لە [[ئێران]] دەستپێکرد بۆ گۆرینی رووالەتی [[ئێران]] بەرەو دەوڵەتێکی ھاوچەرخ لە سەر شێوەی کەمالیەکانی [[تورکیا]]. لە دەسەڵاتدا دیکتاتۆر بوو. ھەمیشە لە کێشەدا بوو لەگەڵ مەرجەعە ئایینیەکان کە دژی چاکسازیەکانی دەوەستان. ساڵی ١٩٣٤ ناوی (ئێران)ی کرد بە ناوی ڕەسمیی نیونەتەوەیی لە زمانانی ئەورووپاییدا (وڵاتی فارس). [[ئێران]] بە واتای خاکی ئاریەکان دێت. توانی دەسەڵاتی دەوڵەت بگەڕینیتەوە بۆ ھەرێمە دوورەکانی عەرەبنشینی [[خوزستانپارێزگای خووزستان]] و [[لوڕستان]] و [[بلوچستانپارێزگای سێستان و بەلۆچستان|بەلۆچستان]] . [[ھیتلەر]] و [[ئەتاتورک]] دوو نموونە بوون کە ڕەزا شا دەیویست چاویان لێ بکا بۆ بنیاتنانی دەوڵەتێکی عیلمانی بەھێز و نەتەوەیی، پارتێکی دامەزراند کە رەوتێکی شۆفینی ھەبوو بە ناوی (ئێرانی نوێ). کە [[ھیتلەر]] جەنگی راگەیاند، ڕەزا شا دەیویست لایەنگری ئەڵمانەکان بێت. بۆیە ئینگلیز و سۆڤیات لە ترسی پەرەسەندنی ھەر مەترسیەکی نازیەکان، ئێرانیان داگیر کرد و ڕەزا شا لە ١٩٤١ لە سەر دەسەڵات لادرا و ژیانی لە تاراوگەی جۆھانسبیرگ (خوارووی ئەفریقیا) تا مردنی لە ١٩٤٤ بە سەر برد<ref>http://encyc.reefnet.gov.sy/?page=entry&id=٢٦٢٩٣٨ {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140410020455/http://encyc.reefnet.gov.sy/?page=entry&id=%D9%A2%D9%A6%D9%A2%D9%A9%D9%A3%D9%A8 |date=١٠ی نیسانی ٢٠١٤ }}</ref>. ‌