ئاوەزمەندی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
maineditsummary #IABot (v1.5.3) |
This article was translated by I Believe in Science & Ideas beyond borders & Beit al Hikma 2.0 تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد |
||
ھێڵی ٧:
ھەندێجار ئاوەزمەندی بە واتای دارابوونی [[مەعریفەت|مەعریفەتی]] تەواو سەبارەت بە گشت وردەکارییەکانی بارودۆخێکی تایبەت دێتەوە.
==بیردۆزەکان==
===ماکس وێبەر===
زانای دەروونناسی ئەڵمانی ماکس وێبەر ڕوونکردنەوەیەکی پێشنیار کرد لەسەر کردەی کۆمەڵایەتی بۆ جیاکردنەوەی چوار شێوازی جیاوازی نموونەکانی کردەی کۆمەڵایەتی.
نموونەی یەکەم: کردەی مێشکی مەبەستدار یان نرخدار، کە پێشبینی هەڵسووکەوتەکانی مرۆڤ دەبەستێتەوە بە هەڵسووکەوتی مرۆڤەکانی دی یان بوونەوەر و شتەکانی تر لە ژینگەکەی دا. ئەو پێشبینییەی تاکەکەسیش ڕێگەیەکە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی و وێبەر هەوڵدانی تاك بۆ ئامانجەکانی بە ژیرانە و رێك ناو دەبات.
نموونەی دووەم: کردەی مێشکی ڕەها، لێرەدا کردارەکان بەرێوەدەچن بە هۆکارە بنچینەیەکانی تاکەکەس و کە هەندێك لەو هۆکارانە ڕەوشتی، جوانی، ئایینی و چەندەها پاڵنەری ترن.
نموونەی سێیەم: ئەمەیان هەستییە و دیاریدەکرێت لەسەر کاریگەری، هەست و سۆز لەلای کەسێك.<ref>Eagleton, M. (ed) (2003) ''A Concise Companion to Feminist Theory'', Oxford: Blackwell Publishing.</ref> <ref>Simons, H. and Hawkins, D. (1949), "Some Conditions in Macro-Economic Stability", ''Econometrica'', 1949.</ref>
وێبەر پێشی وایە زۆر کەم و نەبینراوە کە تەنیا یەکێك لەم جۆرانە بوونیان هەبێت بەڵکو سروشتی و ئاساییە چەند جۆرێك تێکەڵ و لێکدراو بن پێکەوە. لەمەوە دەردەکەوێت کە جۆری یەکەم و دووەم گرنترینن و زۆر گفتوگۆ دەکەرێت کە جۆری سێیەم وچوارەم لق و بەشێك بن لە جۆری یەکەم و دووەم.<ref>Etzioni, A. (1988), [https://www.gwu.edu/~ccps/etzioni/A186.pdf "Normative-Affective Factors: Toward a New Decision-Making Model"], ''Journal of Economic Psychology'', Vol. 9, pp. 125–150.</ref>
===دەرووناسی===
لە دەروونناسی ژیرانەدا، دەروونناسەکان و زانایان بەرگری دەکەن لە کۆمەڵێك لایەنی جیاوازی ژیرێتی مرۆڤ. لە هەمووشیان گرنگتر بۆچوونی فلیپ جۆنسن لایرد و رۆس م. ژ. بایرنە کە پێیان وایە مرۆڤەکان خۆیان لە بنەمادا ژیرن بەڵام هەڵە بەسەریان دا ڕوودەدات لە کاتی کرداری دا ئەمەش بە واتای ئەوە دێت کە مرۆڤەکان توانا و لێهاتوویان هەیە ژیر بن بەڵام کردارەکانیان سنووردار کراوە بە چەند هۆکارێکی جیاوازەوە.<ref>Sturm, Thomas (2012). The “rationality wars” in psychology: Where they are and where they could go. ''Inquiry'', 55, 66-81.</ref>
لەگەڵ ئەوەدا، هەمیشە گفتوگۆ دەکرێت دەربارەی ئەوەی کە زۆربەی هەڵسەنگاندنەکانی ژیرێتی کێشە و ناتەواویان تێدایە لەڕووی ناوەڕۆك و ڕێکارییەوە. ئەمەش بۆتە کێشە و ململانێ لە زانستی دەروونناسی دا کە ئایا لێكۆڵەران دەبێت تەنها یاسا نەگۆرەکانی ژیربێژی، بیردۆزی ئەگەرەکان و ئامارەکان یان بیردۆزی هەڵبژاردەی ژیربێژیانە بەکاربێنن. دژەکانی ئەم تێڕوانینە وەك گێرد گێجێنزەر زیاتر بیرۆکەی ژیریی سنووردارکراوی پێ پەسەندترە بەتایبەتی بۆ کردەکان کە نادڵنیاییەکی بەرزی هەیە.<ref>Byrne, R.M.J. & Johnson-Laird, P.N. (2009). 'If' and the problems of conditional reasoning. ''Trends in Cognitive Sciences'', 13, 282–287</ref>
===ڕیچارد براند===
ڕیچارد براند هەستا بە دووبارە پێناسەکردنەوەی ژیرێتی و پێی وابوو کە یەکێك بە ژیر دادەنرێت ئەگەر بۆچوونەکانی توانییان تێپەڕ ببن لە (هەسەنگاندنی وریای دەروونی).
هەندێك لە فەیلەسوفەکان (دیارترینیان ئـــ . ج. گرالین) باوەڕیان وایە کە ژیرێتی دەبێت سەربەخۆیانە دروست ببێت و بەدەر بێت لە هەر هەست و سۆزێكی تاکەکەسی یان هەر جۆرە غەریزەیەك. هەر رێکارێکی هەڵسەنگاندن و شیکارکردن کە دەکرێت بە ژیرانە ناوببرێت دەبێت تا ڕادەیەکی زۆر بابەتی و ژیربێژیانە بێت. ئەگەر رێکارەکە ئەم داواکاریانەی تێدا نەبوو ئەوا شیکاری و هەڵسەنگاندنەکە بە ناژیرانە دادەنرێت لەبەر هۆکاری بوونی بۆچوونی نابابەتی، کاریگەرلێکراو و پێشینەیی. نموونە لەسەر ئەمە بریتییە لەوەی کە کەسێك ئەگەر زۆر کەمیش بێت، کاریگەری کراوەتە سەر لەرێی هەستە کەسییەکانی، سۆزەکانی، غەریزەکانی یان چەند یاسا و نەریتێكی دیاریکراوی کلتووری.
بە دڵنیایەوە باشترین و نایابترین شێوازی ژیری سەربەخۆ و بێ کاریگەری دەرەکی مرۆڤ نییە و بەڵکو بە هەڵبژاردن و بڕیارەکانی ئامێرە زیرەکەکان (کۆمپیتەر و زیرەکی دەستکرد) دادنەرێت.
==بیردۆزی و کرداری==
کانت جیاوازی دەکات لە نێوان ژیربێژی بیردۆزیانە و ژیربێژی کردارییانە.
مرۆڤەکان خۆیان زگماکانە ژیربێژیانە بیرناکەنەوە بەڵام ئایا دەتوانن ژیرانە هەڵسوکەوت بکەن یان نا بەندە لەسەر ئەوەی کە ژیری بیردۆزی یان کرداری جێبەجێ دەکەن لەسەر بۆچوونەکانی پێیان پەسەندە و کردارەکانی ژیانی ڕۆژانەیەن کە پێی هەڵدەستن.
==سەرچاوەکان==
{{سەرچاوەکان}}
[[پۆل:فەلسەفەی زەین]]
| |||