[[File:AlapahaRiver2002.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:AlapahaRiver2002.jpg|alt=|وێنۆک|تەواوی ئاوی سەر زەوی ڕووباری ئەلاپاها لە [[فلۆریدا]] دەچێتەوە ناو [[چاڵی قوچەکی|چاڵێکی قوچەکی]] کە لەوێش دەگاتەوە چینێکی ئاوهەڵگڕئاوھەڵگڕ.]] ▼'''ئاوی ژێر زەوی''' ئەو ئاوەیە کەوا لەژێر ڕووکەشی زەوی بوونی هەیەھەیە لەنێو کونە بۆشە خۆڵیەکان و لەنێو جێگا شکاوەکانی بەرددا. هەرکاتێکھەرکاتێک ئاوی سەر زەوی دەچێتە نێو قووڵایی خاکەکە ئەوا بە ئاوی ژێر زەوی پێناسە دەکرێت. ئەو ئاوەشی کە دەچێتە ژێر زەوی ڕاستەوخۆ کون و کەلێنە بۆشەکان پڕدەکاتەوە. ماددەی یەک-نەکگرتوو (وەک خۆڵ) یان هەرھەر تەنێک بە ''چینی ئاوهەڵگرئاوھەڵگر'' یان ''ئاوە کۆگای ژێرزەوی''<ref>{{Cite book|title= فەرهەنگیفەرھەنگی زەویناسی|last=|first=د. ئیبڕاهیم ئیبڕاھیم محیدین، باب ڕەسول عیسا و کەیوان ڕەزا|publisher=کتێبخانەی کتێبیاران|year=٢٠٠٩|isbn=|location=سلێمانی|pages=٦}}</ref> بانگدەکرێت هەرکاتێھەرکاتێ توانای درووستکردنی بڕە ئاوێکی هەبێتھەبێت. ▼
کاتێ ئاویش دەچێتە ژێر زەوی دەکرێ بەسەر سێ چین دابەش بکرێت کە بریتین لە "ناوچەی نەخوساو - Unsaturated Zone" کە تیایداتێیدا ئەو ناوچەیە کە هیچھیچ ئاوێک لە نێو کەلێنەکانی بەدی ناکرێت، "ناوچەی خوساو - Saturated/Phreatic Zone" کە تیایداتێیدا خوساوە یان تێرە لە ئاو. هێلیھێلی جیاکەرەوەی نێوان هەردووھەردوو ناوچەکەش پێیدەگوترێ "Water Table - [[ئاستی وەستانی ئاو]]". [[پڕبوونەوەی چینی ئاوهەڵگڕئاوھەڵگڕ]] ئەو پڕۆسەیە کەوا چینە پڕ ئاوەکانی ژێر زەوی دووبارە پڕ دەبنەوە لە ئاو. پێچەوانەی ئەمەش بریتیە لە دەرهێنانەوەیدەرھێنانەوەی ئاو بۆ مەبەستەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازی، یاخود بەشێوەیەکی سروشتی لەڕێگای [[کانی]]<nowiki/>ەکانەوە. ئەو زانستەی کە لە بوون و پەیدا بوون و شێوە و دابەش بوونی [[ئاو]] ئەکۆڵێتەوە پێیدەگوترێ [[ئاوناسی]]. ▼▲[[File:AlapahaRiver2002.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:AlapahaRiver2002.jpg|alt=|وێنۆک|تەواوی ئاوی سەر زەوی ڕووباری ئەلاپاها لە [[فلۆریدا]] دەچێتەوە ناو [[چاڵی قوچەکی|چاڵێکی قوچەکی]] کە لەوێش دەگاتەوە چینێکی ئاوهەڵگڕ.]]
▲'''ئاوی ژێر زەوی''' ئەو ئاوەیە کەوا لەژێر ڕووکەشی زەوی بوونی هەیە لەنێو کونە بۆشە خۆڵیەکان و لەنێو جێگا شکاوەکانی بەرددا. هەرکاتێک ئاوی سەر زەوی دەچێتە نێو قووڵایی خاکەکە ئەوا بە ئاوی ژێر زەوی پێناسە دەکرێت. ئەو ئاوەشی کە دەچێتە ژێر زەوی ڕاستەوخۆ کون و کەلێنە بۆشەکان پڕدەکاتەوە. ماددەی یەک-نەکگرتوو (وەک خۆڵ) یان هەر تەنێک بە ''چینی ئاوهەڵگر'' یان ''ئاوە کۆگای ژێرزەوی''<ref>{{Cite book|title=فەرهەنگی زەویناسی|last=|first=د.ئیبڕاهیم محیدین، باب ڕەسول عیسا و کەیوان ڕەزا|publisher=کتێبخانەی کتێبیاران|year=٢٠٠٩|isbn=|location=سلێمانی|pages=٦}}</ref> بانگدەکرێت هەرکاتێ توانای درووستکردنی بڕە ئاوێکی هەبێت.
بەشێوەیەکی گشتی، ئاوی ژێر زەوی بەو ئاوە دەگوترێ کە بەنێو چینە ئاوهەڵگرەکانەوەئاوھەڵگرەکانەوە دەڕوات، بەڵام لەڕووی تەکنیکیەوە، دەستەواژەکە دەکرێ بەکاربهێنرێبەکاربھێنرێ بۆ [[تەڕی خۆڵ]]، [[خۆڵی بەستوو]]، ئاوی جێگیر لەنێو ئەو کەڤرانەی کەوا ئاستنی دەڵاندنیان نزمە. دەگوترێ کە ئاوی ژێرزەوی کاریگەری لەسەر جوڵەی [[لێکترازاو (زەویناسی)|لێکترازاو]]<nowiki/>ەکانیش دەکات لەڕێگای درووستکردنی چەوری. ئاوی ژێرزەوی تەنهاتەنھا لە ژێر رووی خاکی زەویدا نییە. بەشێک لە ڕووکەشی هەسارەیھەسارەی [[ئازار (مانگ)|مارس]] بەهۆیبەھۆی ئاوی ژێرزەویەوە بە جۆرێک کاریگەر بوو. هەروەهاھەروەھا بەڵگەی بوونی ئاوی شل لە ژێر رووی زەوی [[ھورمز]]<nowiki/>یشدا بوونی هەیەھەیە.<ref>{{cite book|author=Richard Greenburg|title=The Ocean Moon: Search for an Alien Biosphere|publisher=Springer Praxis Books|year= 2005٢٠٠٥}}</ref> .▼▲کاتێ ئاویش دەچێتە ژێر زەوی دەکرێ بەسەر سێ چین دابەش بکرێت کە بریتین لە "ناوچەی نەخوساو - Unsaturated Zone" کە تیایدا ئەو ناوچەیە کە هیچ ئاوێک لە نێو کەلێنەکانی بەدی ناکرێت، "ناوچەی خوساو - Saturated/Phreatic Zone" کە تیایدا خوساوە یان تێرە لە ئاو. هێلی جیاکەرەوەی نێوان هەردوو ناوچەکەش پێیدەگوترێ "Water Table - [[ئاستی وەستانی ئاو]]". [[پڕبوونەوەی چینی ئاوهەڵگڕ]] ئەو پڕۆسەیە کەوا چینە پڕ ئاوەکانی ژێر زەوی دووبارە پڕ دەبنەوە لە ئاو. پێچەوانەی ئەمەش بریتیە لە دەرهێنانەوەی ئاو بۆ مەبەستەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازی، یاخود بەشێوەیەکی سروشتی لەڕێگای [[کانی]]<nowiki/>ەکانەوە. ئەو زانستەی کە لە بوون و پەیدا بوون و شێوە و دابەش بوونی [[ئاو]] ئەکۆڵێتەوە پێیدەگوترێ [[ئاوناسی]].
ئاوی ژێر زەوی هەرزانتر،ھەرزانتر، شیاوتر بۆ کار و پارێزراوترە لە پیسبوونی ئاو بە بەراورد بە ئاوی سەر زەوی. هەربۆیەشھەربۆیەش بە زۆری بۆ دابینکردنی ئاو بۆ دانیشتووان بەکاردێت. بۆ نموونە، ئاوی ژێر زەوی گەورەترین سەرچاوەی ئاوی بەکارهێنراوەبەکارھێنراوە لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]<nowiki/>دا، و ساڵانە [[کالیفۆرنیا|ویلایەتی کالیفۆرنیا]] زۆرترین ئاوی ژێر زەوی دەپاڵێوێت. ▼▲بەشێوەیەکی گشتی، ئاوی ژێر زەوی بەو ئاوە دەگوترێ کە بەنێو چینە ئاوهەڵگرەکانەوە دەڕوات، بەڵام لەڕووی تەکنیکیەوە، دەستەواژەکە دەکرێ بەکاربهێنرێ بۆ [[تەڕی خۆڵ]]، [[خۆڵی بەستوو]]، ئاوی جێگیر لەنێو ئەو کەڤرانەی کەوا ئاستنی دەڵاندنیان نزمە. دەگوترێ کە ئاوی ژێرزەوی کاریگەری لەسەر جوڵەی [[لێکترازاو (زەویناسی)|لێکترازاو]]<nowiki/>ەکانیش دەکات لەڕێگای درووستکردنی چەوری. ئاوی ژێرزەوی تەنها لە ژێر رووی خاکی زەویدا نییە. بەشێک لە ڕووکەشی هەسارەی [[ئازار (مانگ)|مارس]] بەهۆی ئاوی ژێرزەویەوە بە جۆرێک کاریگەر بوو. هەروەها بەڵگەی بوونی ئاوی شل لە ژێر رووی زەوی [[ھورمز]]<nowiki/>یشدا بوونی هەیە<ref>{{cite book|author=Richard Greenburg|title=The Ocean Moon: Search for an Alien Biosphere|publisher=Springer Praxis Books|year=2005}}</ref>.
ئاوی پیسبوو پاککردنەوەی قوڕسترە لە پاککردنەوەی ئاوی نێو کانی و ڕووبارەکان. پیسبوونی ئاوی ژێرزەوی بەزۆری بەهۆیبەھۆی فڕێدانی پاشماوەکانە لە ئەنجامی کردارە پیشەسازیەکاندا. سەرچاوە سەرەکیەکانی ئەو پاشماوانە بریتین لە پاشماوە کیمیاییە پیشەسازیەکان، زبڵی خاکی، زیاد بەکارهێنانیبەکارھێنانی پەینی کیمیایی لە کشتوکاڵدا و چەندانی تر. ▼▲ئاوی ژێر زەوی هەرزانتر، شیاوتر بۆ کار و پارێزراوترە لە پیسبوونی ئاو بە بەراورد بە ئاوی سەر زەوی. هەربۆیەش بە زۆری بۆ دابینکردنی ئاو بۆ دانیشتووان بەکاردێت. بۆ نموونە، ئاوی ژێر زەوی گەورەترین سەرچاوەی ئاوی بەکارهێنراوە لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]<nowiki/>دا، و ساڵانە [[کالیفۆرنیا|ویلایەتی کالیفۆرنیا]] زۆرترین ئاوی ژێر زەوی دەپاڵێوێت.
▲ئاوی پیسبوو پاککردنەوەی قوڕسترە لە پاککردنەوەی ئاوی نێو کانی و ڕووبارەکان. پیسبوونی ئاوی ژێرزەوی بەزۆری بەهۆی فڕێدانی پاشماوەکانە لە ئەنجامی کردارە پیشەسازیەکاندا. سەرچاوە سەرەکیەکانی ئەو پاشماوانە بریتین لە پاشماوە کیمیاییە پیشەسازیەکان، زبڵی خاکی، زیاد بەکارهێنانی پەینی کیمیایی لە کشتوکاڵدا و چەندانی تر.
== ئاوە کۆگای ژێرزەوی ==
[[File:High_plains_fresh_groundwater_usage_2000High plains fresh groundwater usage 2000.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:High_plains_fresh_groundwater_usage_2000High plains fresh groundwater usage 2000.svg|alt=|وێنۆک|ڕێژەی دەرهێنانی ئاوی ژێر زەوی لە بەشێک لە ویلایەتەکانی ئەمەریکا]]
ئاوە کۆگای ژێرزەوی بریتیە لە چینێکی کوندار کەوا ئاو لە خۆدەگرێت و دەیگوازێتەوە. هەرکاتێھەرکاتێ ئاو ڕاستەوخۆ لەنێوان ڕووی زەوی و ناوچەی خوساودا گوزەر بکات، ئەوا بەو ئاوە کۆگایە دەگوترێ "ئاوە کۆگای نا سنووردار - Unconfined aquifer". تا چەند بەشەکانی ئەو ئاوە کۆگا ناسنووردارە قووڵتڕ بێ ئەوەندە زیار خوساوترە، بەوپێیەی کە هێزیھێزی کێشکردنی زەوی وا لە ئاوەکە دەکات بەرەو خوارەوە بڕوات.
چینی سەرەوەی ئەو ئاوە کۆگا ناسنووردارە پێیدەگوترێ ''ئاستی وەستانی ئاو'' یان ''ڕووکەشی فریاتی''. لە ژێر ئاستی وەستانی ئاویشدا، تەواوی کون و کەلێنەکان بە ئاو خوساون بۆیە پێیدەگوترێ ''ناوچەی خوساو'' یان ن''اوچەی فریاتی''.
ئەو بنەچینەی ئاستی کونداری و دەڵاندنی نزمە پێیدەگوترێ "''aquitard'' - ڕاگرە چین". ئەو بنەچینەی کەوا کونداری یەکجار کەمە کە ئاستی دەڵاندنی بچووکتریشە بۆ هاتووچۆیھاتووچۆی ئاو پێیدەگوترێ "''aquiclude'' - ڕاگرە چین".
''کۆتا ئاوی سنووردار'' "''confined aquifer"'' ئەو کۆگا ئاوەی ژێرزەویەیە کەوا بە ڕاگرە چینێک "ئەکویتارد یان ئەکویکلود" داپۆشراوە و هاتووچۆیھاتووچۆی ئاوی کەمترە بەهۆیبەھۆی نزمی ئاستی دەڵاندن. ئەگەر هاتووھاتوو کۆگا ئاوێکی سنووردار ئاوەکەی وەک چۆن لەسەرچاوەکەیەوە بەرەو خوارەوە دێت ئاوا بەردەوام بێ، ئەوکاتە ئاوەکە پاڵەپۆستۆیەکی زیاتری دێتە سەر لەگەڵ هاتووچۆیەکەیداھاتووچۆیەکەیدا. ئەمەش دەبێتە هۆیھۆی درووستبوونی [[کۆگا ئاوی ئیرتیوازی|بیری ئیرتیوازی]] کەوا بەبێ هەڵهێنجانھەڵھێنجان گوزەر دەکات بەڕادەیەک بەرز دەبێتەوە دەگاتە سەرووی ئاستی وەستانی ئاویش.
سیفەتەکانی ئاوەی کۆگای ژێرزەوی لەگەڵ پێکهاتەیپێکھاتەی زەویناسی، شێوازی چین و بەرز و نزمیدا گۆڕانکاریان بەسەردا دێت. بەشێوەیەکی گشتی، ئاوە کۆگا بەرهەمدارەکانبەرھەمدارەکان لە پێکهاتەپێکھاتە نیشتووەکاندا باوترە.
بڕی ئاو لە کۆگا ئاوێکی ژێرزەویدا لەڕێگای پێوانەکردنی ئاستەکانی ئاو لەنێو بیرە ناوخۆییەکان دەکرێت، یان لەڕێگای پشکنینی تۆمارە زەویناسیەکان
== خولی ئاو ==
[[File:Groundwater_flowGroundwater flow.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Groundwater_flowGroundwater flow.svg|alt=|وێنۆک|نەخشەیەکی تایبەت بە چینەکانی ئاو.]]
[[File:Shipot.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Shipot.jpg|alt=|وێنۆک|درزلۆ، سەرچاوەی یەکەمی ئاوی خواردنەوە لە گوندێکی [[ئوکراینا|ئوکڕاینا]].]]
ئاوی ژێرزەوی نزیکەی ٪٢٠ی [[ئاوی سازگار]]<nowiki/>ی جیهانجیھان پێکدەهێنێت،پێکدەھێنێت، کەوا دەکاتە نزیکەی ٠.٦١٪ی٠٫٦١٪ی تەواوی ئاوی جیهان،جیھان، بە زەریا و بەستەڵەکەکانیشەوە. ئاوە بەستووەکانی بەستەڵەکەکانیش دەکرێ وەک سەرچاوەیەکی ئاوی پاک سوودیان لێوەربگیرێت لە حاڵەتی کەمبوونی ئاوی ڕووی زەوی یاخود هاتنیھاتنی وشکەساڵی.
ئاوی ژێر زەوی بەشێوەیەکی سروشتی بەهۆیبەھۆی ئاوەکانی سەر ڕووی زەویەوە دێتە کایەوە، کە ئەوانیش بەهۆیبەھۆی بارانبارین، ڕووبار و کانیەکانەوە پڕدەبنەوە.
<br />
[[File:Reflective_carpet_trapping_soil_vaporReflective carpet trapping soil vapor.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Reflective_carpet_trapping_soil_vaporReflective carpet trapping soil vapor.JPG|alt=|وێنۆک|فەرشێکی تایبەت بە گۆڕینەوەی هەڵم بە ئاو.]]
توێژینەوە نوێکان ئەوەیان دەرخستووە کەوا [[هەڵمینھەڵمین]]<nowiki/>ی ئاوی ژێر زەوی ڕۆڵێکی دیاری هەیەھەیە لە خولی ئاوی نێوخۆیی، بە تایبەت لە ناوچە کەم ئاوەکان.<ref>{{cite thesis|title=Assessment of groundwater evaporation through groundwater model with spatio-temporally variable fluxes|first=SM Tanvir|last=Hassan|type=MSc|publisher=International Institute for Geo-Information Science and Earth Observation|location=[[Enschede]], [[Netherlands]]|date=March 2008|url=http://www.itc.nl/library/papers_2008/msc/wrem/tanvir.pdf}}</ref>. زاناکان لە سعودیە پلانێکیان پێشکەشکردووە بە مەبەستی گەڕاندنەوەی و بەکارهێنانەوەیبەکارھێنانەوەی ئەو ئاوەی کە دەبێتە هەڵمھەڵم بۆ ئاودانی دانەوێڵە. لە وێنەکەی سەرەوەدا، جۆرە ئامێرێکی چوارگۆشەی پەنجا سانتیمەتر دەبینرێت کەوا لە قوچەکی پلاستیکی درووستکراوە و خراوەتە ناوچەیەکی بیابانی بێ سەوزایی بۆ پێنچ مانگ بەبێ هیچھیچ باران و ئاودانێک. ئەو ئامێرە توانیویەتی بڕە ئاوێکی باش بگەڕێنێتەوە لە باری هەڵمیداھەڵمیدا.
== کێشەکان ==
=== تێڕوانین ===
بەشێک کێشەی تایبەت لە بەکارهێنانیبەکارھێنانی ئاوی ژێر زەویدا دێتە ئاراوە لە تەواوی جیهانجیھان. هەروەکھەروەک چۆن ئاوی ڕووبارەکان زۆر بەکاردەهێنرێتبەکاردەھێنرێت و پیسدەکرێت، کۆگا ئاوەکانی ژێرزەویش بەهەمانبەھەمان شێوە رووبەرووی ئەم دۆخە دەبنەوە. تاکە جیاوازیان ئەوەیە کە کۆگا ئاوەکانی ژێرزەوی بە چاو نابینرێن.
دەکرێ بڵێین کێشەکان خۆیان لە چوار جۆری سەرەکیدا دەدۆزنەوە:
# سیستەمەکانی پاراستنی بیناکان لە لافاو کەوا بەشێوەیەکی نەویستراوە دەبنە هۆیھۆی دابەزینی ئاستی پڕبوونەوەی کۆگا ئاوەکانی ژێرزەوی.
# بەردەوام دەرهێنانیدەرھێنانی ئاوی زۆر کە دەبێتە هۆیھۆی داڕمانی خاکی زەوی و زیان گەیاندن بە باڵەخانەکانی نزیکی.
# تێکەڵبوونی ئاوە کۆگایەکی ئاوی سازگار بە ئاوە کۆگایەکی ئاوی سوێر.
# تێکەڵبوونیی ئاو بە خۆڵی پێکهاتووپێکھاتوو لە سەلفەیت.
لەگەڵ گوزەرکردنی ئاو، ئاوەکە تێکەڵی خوێی تواوە دەبێتە کە سەرەکیترینیان بریتیە لە [[سۆدیۆم کلۆراید]]. کاتێ ئەو ئاوە دەگاتە پڕۆسەی بە هەڵمھەڵم بوونیش ،بوونیش، ئەو خوێیانە بەجێ دەمێنن.
=== زیاد دەرهێنانیدەرھێنانی ئاو لە کۆگا ئاوەکان ===
[[File:MiddleSpring.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:MiddleSpring.JPG|alt=|وێنۆک|وێنەیەک کە نیشاندەدات چۆن دەرهێنانی ئاوی زیاد کاریگەری لەسەر خاک دەکات لە یوتا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]
ئاوی ژێرزەوی سامانێکی دەوڵەمەند و زۆر بەکارهاتووەبەکارھاتووە. بەڵام زۆر دەرهێنانیدەرھێنانی ئاوەکە بە ڕادەیەک کە زیاتر بێت لە توانای بەخشینی دەبێە هۆیھۆی درووستکردنی کێشە بۆ ژینگە و دانیشتووان. دیارترین نموونە بریتیە لە کەمبوونەوەی ئاستی ئاو بە ڕادەیەک کەوا بیرەکان پێیناگەن. لەبەرئەوەشە دەبێت بیرەکان بەشێوەیەکی قوڵتر دووبارە لێبدرێنەوە، ئەمەش لە چەندین شوێنی جیهانجیھان بەدی دەکرێت (بۆ نموونە کالیفۆرنیا، تێکساس و [[ھیندستان|هیندستانھیندستان]]). لە [[پەنجاب، ھیند|هەرێمیھەرێمی پونجاب]]<nowiki/>ی هیندستان،ھیندستان، ئاستی ئاوی ژێر زەوی ١٠ مەتر هاتۆتەھاتۆتە خوارەوە لەوەتەی ساڵی ١٩٧٩ەوە و ڕێژەی هاتەھاتە خوارەوەشی بەردەوام خێراتر دەبێت.<ref>{{cite web|url=http://blogs.ei.columbia.edu/water/2009/07/28/punjab-a-tale-of-prosperity-and-decline/|title=Punjab: A tale of prosperity and decline|date=|publisher=[[Columbia Water Center]]|accessdate=2009٢٠٠٩-09٠٩-11١١|author=Upmanu Lall}}</ref> نزمبوونەوەی ئاستی ئاویش دەبێتە هۆیھۆی دابەزین/داکشان یا تەپینی ڕووی زەوی و بەخوێبوونی ئاوەکە.
ئاوی ژێرزەوی لەڕووی ژینگەزانیشەوە گرینگە. گرینگی ئاوی ژێرزەوی لە سیتەمە ژینگەییەکاندا زۆربەی جارەکان پشتگوێ خراوە، تەنانەت لەلایەن زانایانی زیندەزان و ژینگەناس.
=== داڕمان ===
هۆیھۆی دابەزین/داکشان یا تەپینی ڕووی زەوی لە ئەنجامی دەرهێنانیدەرھێنانی ئاوێکی یەکجار زۆرەوە درووستدەبێ، کە دەبێتە هۆیھۆی بەتاڵبوونی بۆشاییەکانی ژێر ڕووی زەوی و هۆیھۆی داڕمانی زەویەکە. ئەمەش بەهۆیبەھۆی ئەوەیە، چونکە لە دۆخی هاوسەنگیدا،ھاوسەنگیدا، پەستانی ئاوی ژێر زەوی لەنێوان کونەکانی ئاوە کۆگاکاندا ڕاگری بەشێک لەو کێشەیە کە چینە نیشتووەکان هەیانەھەیانە.
=== پیسبوون ===
[[File:Limestone_building_with_pollutionLimestone building with pollution.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Limestone_building_with_pollutionLimestone building with pollution.jpg|alt=|وێنۆک|ژەنگهێنانی ئاسنی دووانە ئۆکسید بەهۆی پڕۆسەی ئۆکساندنەوە.]]
ئاوە پیسبووی ژێر زەوی درکپێکردن و پاککردنەوەی قوڕسترە بە بەراورد بە ئاوی کانی و ڕووبارەکان. پیسبوونی ئاوی ژێرزەوی لە ئەنجامی فڕێدانی زبڵ و خاشاکە بۆ نێو ئەو سەرچاوانەی سەر ڕووی زەوی. هۆکارەھۆکارە دیارەکانی تری پیسبوونی ئاو ئەمانەن:
# فڕێدانی زبڵ بۆ نێو ڕووبارەکان.
# تێکەڵبوون بە سەرچاوەی ئاوەڕۆکان.
مەترسی پیسبوونی ئاوی شارەکان بەوە کەمدەکرێتەوە کە بیرەکان لەو شوێنانە لێبدرێن کە گەیشتن بە ئاوە ژێرزەویەکە قووڵتر بێ و خاوەن خۆڵی نەدەڵێنن، لەپاڵ ئەمانەشدا تاقیکردنەوەی ووردورد بۆ کۆگا ئاوەکەی ژێرزەوی<ref name="hydrology">{{cite web|url=https://water.usgs.gov/edu/hydrology.html|title=What is hydrology and what do hydrologists do?|date=23 May 2013 <!-- 13:24:42 EDT -->|work=The USGS Water Science School|publisher=[[United States Geological Survey]]|accessdate=21 Jan 2014}}</ref>. ▼
▲مەترسی پیسبوونی ئاوی شارەکان بەوە کەمدەکرێتەوە کە بیرەکان لەو شوێنانە لێبدرێن کە گەیشتن بە ئاوە ژێرزەویەکە قووڵتر بێ و خاوەن خۆڵی نەدەڵێنن، لەپاڵ ئەمانەشدا تاقیکردنەوەی وورد بۆ کۆگا ئاوەکەی ژێرزەوی<ref name="hydrology">{{cite web|url=https://water.usgs.gov/edu/hydrology.html|title=What is hydrology and what do hydrologists do?|date=23 May 2013 <!-- 13:24:42 EDT -->|work=The USGS Water Science School|publisher=[[United States Geological Survey]]|accessdate=21 Jan 2014}}</ref>.
==== فلۆراید و زەڕنیخ ====
نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتووانی زەوی ئاو لە سەرچاوەکانی ژێر زەویەوە ئاو دەخۆنەوە. لەو ڕێژەیەشدا، نزیکەی٪١٠ی کە دەکاتە ٣٠٠ ملیۆنمیلیۆن کەس، ئەو سەرچاوانەی کە ئاوی لێ دەخۆنەوە بە تەواوەتی بە ماددە توخمە کیمیاییەکانی وەک زەڕنیخ و فلۆراید پیسبووە.<ref>Eawag (2015) Geogenic Contamination Handbook – Addressing Arsenic and Fluoride in Drinking Water. C.A. Johnson, A. Bretzler (Eds.), Swiss Federal Institute of Aquatic Science and Technology (Eawag), Duebendorf, Switzerland. (download: www.eawag.ch/en/research/humanwelfare/drinkingwater/wrq/geogenic-contamination-handbook/)</ref> ئەو توخمانەش بەزۆری لە سەرچاوە سروشتیەکانەوە پەیدا دەبن کەوا کەڤر و ماددە نیشتووەکان دەگرنەوە.
===== ڕێگا نوێکانی دیاریکردنی پیسبوونی ئاو =====
لە ساڵی ٢٠٠٨دا، پەیمانگای توێژینەوەی ئاوی سویسڕی، Eawag، ڕێگایەکی نوێیان داهێناداھێنا کە تیایداتێیدا نەخشەی تایبەت بەو ئاوانەی ژێرزەوی هەبێھەبێ لەگەڵ دووریان لە هەرھەر پیسبوونێکی نزیک لەخۆشیان.<ref>Amini, M. ; Mueller, K. ; Abbaspour, K.C. ; Rosenberg, T. ; Afyuni, M. ; Møller, M. ; Sarr, M. ; Johnson, C.A. (2008) Statistical modeling of global geogenic fluoride contamination in groundwaters. Environmental Science and Technology, 42(10), 3662–68, {{doi|10.1021/es071958y}}</ref><ref>Amini, M. ; Abbaspour, K.C. ; Berg, M. ; Winkel, L. ; Hug, S.J. ; Hoehn, E. ; Yang, H. ; Johnson, C.A. (2008). “Statistical modeling of global geogenic arsenic contamination in groundwater”. Environmental Science and Technology 42 (10), 3669–75. {{doi|10.1021/es702859e}}</ref><ref>Winkel, L. ; Berg, M. ; Amini, M. ; Hug, S.J. ; Johnson, C.A. Predicting groundwater arsenic contamination in Southeast Asia from surface parameters. Nature Geoscience, 1, 536–42 (2008). {{doi|10.1038/ngeo254}}</ref>. ئەمەش ڕێگایەکی نایابە بۆ ئەوەی بزانرێ کە کامە بیرە ئاو پێویستی بە پشکنینە.
== سەرچاوەکان ==
| 