تاکەکەسێتی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''تاکەکەسێتی''' هەڵوێستێکیھەڵوێستێکی سیاسی، فەلسەفەی سیاسی، بیرۆکەیەكبیرۆکەیەک یان دیدگەیەکی کۆمەڵایەتییە کە پێ دادەگرێت لەسەر بەهایبەھای ڕەوشتی تاکەکەسیی و بەرز ڕای دەگرێت.<ref name="britannica.com">[https://www.britannica.com/topic/individualism "Individualism" on Encyclopædia Britannica Online]</ref><ref>[[Ellen Meiksins Wood]]. ''Mind and Politics: An Approach to the Meaning of Liberal and Socialist Individualism''. [[University of California Press]]. 1972. {{ISBN|0-520-02029-4}}. p. 6</ref> لایەنگرانی تاکەکەسێتی پشتگیری ئامانج و ویستی کەسەکان دەکەن بۆیە سەربەخۆیی و پشت بەخۆبەستنی تاکەکەس بەلایانەوە نرخدارە<ref name="thefreedictionary.com">[http://www.thefreedictionary.com/individualism "individualism" on The Free Dictionary]</ref> وە بانگەشەی ئەوە دەکات کە بەرژەوەندییە تاکەکەسییەکان دەبێت لەسەروو بەرژەوەندییەکانی دەوەڵەت و دەستە کۆمەڵایەتییەکانەوە بێت،<ref name="thefreedictionary.com"/> کە لە هەمانھەمان کات دا دژێتی دەکات لە دەست تێ وەردانی دەرەکی لە بەرژەوەندی تاکەکەس لەلایەن کۆمەڵگە و دامەزراوەکانەوە وەكوەک حکومەت.<ref name="thefreedictionary.com"/> تاکەکەسێتی زۆربەی جار پێناسەدەکرێت بە پێچەوانەوە و دژی تاکڕەوەیی، دیکتاتۆری و دەستە کۆمەڵایەتییە هاوبەشەکانھاوبەشەکان دادەنرێت.<ref>{{cite journal |title=Individualism vs. Collectivism: Our Future, Our Choice |url=https://www.theobjectivestandard.com/issues/2012-spring/individualism-collectivism/ |journal=The Objective Standard |volume=7٧ |number=1١ |first=Craig |last=Biddle}}</ref><ref name="Hayek 1994 17, 37–48">{{cite book|last=Hayek|first=F.A.|title=The Road to Serfdom|year=1994١٩٩٤|publisher=The University of Chicago Press|location=United States of America|isbn=0-226-32061-8|pages=17١٧, 37–48٣٧–٤٨}}</ref>

بیرۆکەی تاکەکەسێتی تاکەکەس بە خاڵی چەق دادەنێت<ref name="britannica.com"/> بۆیە یەکەم هەنگاویھەنگاوی دەست پێ دەکات بە " گریمانەیەکی بنچینەی کە مرۆڤ خۆی سەرەکیترین و گرنگترین خاڵە لە خەباتی ئازادبوون دا."<ref name="ReferenceA"/> ئازادڕوەکان (لیبڕاڵییەکان)، بوونگەراییەکان و دژە دەسەڵاتەکان نموونەی ئەو جوڵانەوانەن کە مرۆڤ بە یەکەی ناوەندیی شیکارکردن دادەنێنن.<ref name="ReferenceA"/> بۆیە تاکەکەسێتی بریتییە لە " مافی تاکەکەس بۆ ئازادی و خۆ دۆزینەوە."<ref>[[Ellen Meiksins Wood]]. ''Mind and Politics: An Approach to the Meaning of Liberal and Socialist Individualism''. [[University of California Press]]. 1972. {{ISBN|0-520-02029-4}} pp. 6–7</ref>

تاکەکەسیی پەیوەستە بە هونەر،ھونەر، بۆهیمیبۆھیمی و شێوازەکانی ژیانەوە کە ئامدەگییەکەی هەیەھەیە بەرەو خۆ دروست کردن و تاقیکردنەوەی ئەو شتانەی ناپەسەندن بەپێی کلتوور یان بۆچوون و هەڵسووکەوتەھەڵسووکەوتە باوەکان.<ref>"The leading intellectual trait of the era was the recovery, to a certain degree, of the secular and humane philosophy of Greece and Rome. Another humanist trend which cannot be ignored was the rebirth of individualism, which, developed by Greece and Rome to a remarkable degree, had been suppressed by the rise of a caste system in the later Roman Empire, by the Church and by feudalism in the Middle Ages.[http://www.historyguide.org/intellect/humanism.html "The history guide: Lectures on Modern European Intellectual History"]</ref><ref>"Anthropocentricity and individualism...Humanism and Italian art were similar in giving paramount attention to human experience, both in its everyday immediacy and in its positive or negative extremes...The human-centredness of Renaissance art, moreover, was not just a generalized endorsement of earthly experience. Like the humanists, Italian artists stressed the autonomy and dignity of the individual."[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/275932/humanism/11824/Anthropocentricity-and-individualism "Humanism" on Encyclopædia Britannica]</ref>

== تاکەکەس ==

تاکەکەس بریتییە لە کەسێكکەسێک یان شتێکی دیاری کراوە لە کۆمەڵەیەكکۆمەڵەیەک دا. لە سەدەی پانزدەهەمپانزدەھەم و پێشتر و تەنانەت لەم سەردەمەش دا لە بوارەکانی ئامارزانی و دەرەوەی سروشت (مێتافیزیكمێتافیزیک) دا، تاکەکەس با واتای "دابەش نەکراو" دێت، بە شێوەیەکی باو وەكوەک تاکە شتێكشتێک و هەندێكھەندێک جار وەكوەک "کەس"یش پێناسە دەکرێت. لە سەدەی حەڤدەهەمحەڤدەھەم بە دواوە تاکەکەسی نیشانەیە بۆ جودایی و دابەش بوون.<ref name="Claeys">{{cite journal|author=Claeys, Gregory |authorlink=Gregory Claeys |title="Individualism," "Socialism," and "Social Science": Further Notes on a Process of Conceptual Formation, 1800–1850 |journal=Journal of the History of Ideas |year=1986١٩٨٦ |volume=47٤٧ |issue=1١ |pages=81–93٨١–٩٣ |doi=10.2307/2709596|jstor=2709596|publisher=University of Pennsylvania Press}}</ref> تاکەکەسێتی بە واتای کەسێكکەسێک جیاواز بێت لە چواردەورەکەی بە کەسایەتییەکی شاز و دانسقە بەوەی کە خاوەنی چەند پێویستی، ئامانج و ئارەزووەیەکی تایبەت بە خۆیەتی بە بەراورد بە کەسانی تر.<ref name="Swart">{{cite journal|author=Swart, Koenraad W. |author-link=Koenraad W. Swart |title="Individualism" in the Mid-Nineteenth Century (1826–1860) |journal=Journal of the History of Ideas |year=1962١٩٦٢ |volume=23٢٣ |issue=1١ |pages=77–90٧٧–٩٠ |doi=10.2307/2708058|jstor=2708058|publisher=University of Pennsylvania Press}}</ref>

== تاکەکەس و کۆمەڵگە ==

تاکەکەسێتی باوەڕی وایە کەسەکان کە بەشێکن لە کۆمەڵگە دەتوانن هەوڵھەوڵ بدەن فێربن و بگەرێن کە بەرژەوەندییەکانیان چییە بەپێی بیروبۆچوون و پێشینەی کەسیی خۆیان، بەبێ دانانی بەرهەوەندیبەرھەوەندی پێشینەیی بۆیان بەپێی پێکهاتەیپێکھاتەی کۆمەڵگەیی. کەسی لایەنگر و پەیڕەوکاری تاکەکەسێتی پابەندی یەكیەک فەلسەفەی دیاریکراو ناکات بەڵکو تێکەڵەیەكتێکەڵەیەک لە چەند جۆر و شێوازێكشێوازێک دادەهێنێتدادەھێنێت بۆ خۆی بەپێی بەرژەوەندی تاکەکەسیی و چەند ڕووانگەیەكڕووانگەیەک کە خۆی بە بەسوودی دەبینێت.

جان جاک رۆسۆ، دەڵێت کە چەمکی "ویستی گشتی"یەکەی لە "ڕێکەوتنی کۆمەڵایەتی" دا تەنهاتەنھا کۆکراوەیەکی سادەی ویست نییە بەڵکو درێژەپێدەر، پەرەپێدەر و پشتگیریکەری بەرژەوەندییەکانی تاکەکەسن (ئەو بەربەستانەی یاسا دەیان چەسپێنێت سوودبەخشن بۆ تاکەکەس، لە بینینی ڕۆسۆوە رێز نەگرتن لە یاسا پێویستییە و شێوەیەکە لە شێوەکانی ڕەت کردنەوەی نەزانی و هەستیھەستی کەسێكکەسێک و پشت بەستن بە سەربەخۆی مێشكیمێشکی خودی کەسەکە.)

== تاکەکەسێتی سیاسی ==

پشتگیریکەرانی تاکەکەسێتی بە بەردەوامی دودڵن سەبارەت بە پاراستنی سەربەخۆیی تاکەکەس لەو ئەرکانەی دامەزراوە کۆمەڵایەتییەکان (وەكوەک دەوڵەت یان ڕەوشتە ئایینیەکان) دەیسەپێنن. سوزان براون دەڵێت " ئازادڕەویی (لیبڕاڵیزم) و ئەنارکی (دژە دەسەڵاتداران) دوو فەلسەفەی سیاسیین لە بەشێوەیەکی سەرەکی بایەخ بە ئازادی تاکەکەسی دەدات بەڵام جیاوازن لە نێوانیان دا بوونی هەیەھەیە بە شێوەکی زۆر ئاشکرا. ئەنارکی (دژە دەسەڵاتداران) هاوبیرەھاوبیرە لەگەڵ ئازادڕەویی (لیبڕاڵیزم) لەسەر پابەندبوونێکی بناغەیی ئازادی تاکەکەسی بەڵام ڕەتی پەیوەندییە موڵکدارییە پێبرکێ ئاسای ئازادڕەوی (لیبڕاڵیزم) ڕەت دەکاتەوە."<ref>{{cite book|author=Gerald N. Izenberg|title=Impossible Individuality: Romanticism, Revolution, and the Origins of Modern Selfhood, 1787-1802|url=https://books.google.com/books?id=TQ60DyQi8mYC&pg=PA18|date=3 June 1992|publisher=Princeton University Press|isbn=1-4008-2066-9|pages=18١٨+}}</ref>

ئازادڕەوی مەدەنی بەشێکە لە بۆچوونی سیاسی کە پشتگیری ئازادی مەدەنی دەکات، یان پێ داگیری دەکات لە باڵادەستی مافە تاکەکەسییەکان و ئازادییە کەسیەکان بەرامبەر هەرھەر جۆرە دەسەڵاتێكدەسەڵاتێک (وەكوەک: دەوڵەت، رێکخراوێكرێکخراوێک یان ناریتە باوە سەپێنراوەکان لەرێی فشارەوە...هتد ھتد).<ref name="Cambridge">{{cite book |title=The Cambridge Dictionary of Philosophy |editor1-last= Audi |editor1-first=Robert |edition= 2nd |year= 1999١٩٩٩|publisher= Cambridge University Press|location=Cambridge |isbn=0-521-63136-X |page=424٤٢٤}}</ref> ئازادڕەوی مەدەنی بیرۆکەیەکی تەواو نییە، بەڵکو کۆمەڵەیەكکۆمەڵەیەک ڕوانينەڕوانینە لەسەر چەند کێشەیەكیکێشەیەکی ئازادی مەدەنی و مافی مەدەنی. لەبەر ئەمە، هەڵوێستیھەڵوێستی ئازادڕەوەی مەدەنی هاوتایەھاوتایە لەگەڵ چەندەهاچەندەھا فەلسەفەی تری سیاسی و تاکەکەسێتی مەدەنی لە هەردووھەردوو ڕاستڕەو و چەپڕەوەکانی سیاسەتی نوێ دا بوونی هەیەھەیە.<ref name="Jung's Individuation process">[http://soultherapynow.com/articles/individuation.html Jung's Individuation process] Retrieved on 2009-2-20</ref> بە بۆچوونی نووسەر و ڕۆشنبیر ئێلێن مێکسینس وود، " ڕێبازی تاکەکەسێتی هەیەھەیە ناڕێکە لەگەڵ تاکەکەسێتی جۆن لوكلوک دا وە تاکەکەسێتی هەیەھەیە کە دەکرێت بەشێكبەشێک بێت لە سۆشەلیزم (کۆمەڵایەتێتی)."<ref>[[Gilbert Simondon]]. ''L'individuation psychique et collective'' (Paris, Aubier, 1989; reprinted in 2007 with a preface by Bernard Stiegler)</ref>