ھزر: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

{{ئامادەکردن}}[[پەڕگە:The Thinker close.jpg|thumb|200px|[[ھزرڤانەکە|''ھزرڤانەکە'']] درووستبوو بە دەستی [[ڕۆدەن]] (١٨٤٠-١٩١٧)، لە باخی [[مۆزی ڕۆدەن]].|alt=]]<nowiki/><nowiki/><nowiki/>

'''ھزر'''، کە '''ئەندێشە''' یا '''فکر''' یا بڕێ جار '''بیر'''یشی پێ ئەوترێ، چالاکیی ئاگادارانەی [[زەین]]<nowiki/>ە،<ref>{{Cite book|title=[[فەرھەنگی زانستگای کوردستان]]|last=مەردۆخ ڕۆحانی|first=ماجد|publisher=پەخشانگای زانستگای کوردستان|year=٢٠١٨|isbn=|location=سنە|pages=٢٩٤١}}</ref> یان بەرھەمی وەھا چالاکییەکە.<ref>{{Cite book|title=[[فەرھەنگی فارسی-کوردیی زانستگای کوردستان]]|last=مەردۆخ ڕۆحانی|first=ماجد|publisher=زانستگای کوردستان|year=٢٠٠٦|isbn=|location=سنە|pages=١٧٥٨}}</ref> ھەوڵی مێشکە بۆ پێگەیشتن و تێگەیشن و چارەسەریی مەسەلەیەک.<ref>{{Cite book|title=[[فەرھەنگی ڕیشەی وشەی کوردی]]|last=عەلی|first=نانەوازادە|publisher=پەخشانگای ھەمسەدا|year=٢٠١٧|isbn=|location=تاران|pages=٦٣٦}}</ref> ئەمانە مانای وشەکە بوون لە فەرھەنگەکاندا، بەڵام ڕا و بۆچوونی لێکۆڵەران لەسەر پێناسەی ھزر و ھزرین (یان ھاوماناکانی تری وەکوو تێفکرین، ئەندێشان و، بیرکردنەوە) یەک ناگرێتەوە. ھەندێکیان کە لایەنگری پێداگری [[ژیریی دەستکرد]]<nowiki/>ن بڕوایان وایە کە ئەوەی مێشکی مرۆڤ بتوانێ بیکا، کۆمپیوتریش دەرەقەتی دێ. یانی کۆمپیوتریش ئەتوانێ تێ بفکرێ، بەو مەرجەی کە سەرەتا تێفکرینی پێ بناسێنی. ئەو خاڵەی کە دەنگی زۆرینەی لێکۆڵەرانی تێدا یەکانگیر ئەبێ ئەویەئەوەیە کە تێھزرین یان تێفکرین تەنیا تاقە چالاکییەک نییە لە زەیندا، بەڵکوو لە ژمارەیەک پێکھێنە (component) درووست بووە و ھەر جار کە مرۆڤ تێ ئەفکرێ یەک یا چەن دانە لەم پێکھێنانە چالاک ئەبنەوە. بەتایبەت ھەمووان لەسەر ئەوە کۆکن کە گرینگترینی ئەو پێکھێنانە [[چارەسەریی پرسە]] (Problem solving).<ref>{{Cite web|url=http://ensani.ir/fa/article/download/110101|title=رابطه زبان و تفکر '''(فارسی)'''|last=|first=|date=|website=ensani.ir|publisher=|access-date=}}</ref> تێھزرین یا تێفکرین لە لێھاتوویییەکانی زەینی مرۆڤە و ئەو کاتە خۆی دەر ئەخا کە مرۆڤ خۆی لەگەڵ پرسێک یا کێشەیەکدا ڕووبەرووڕووبەڕوو ئەبینێتەوە کە ئەبێ وەڵامی باتەوە یا چارەی بۆ بدۆزێتەوە، یا بەگشتی گرێیەک لە ژینیدا پەیدا بووە کە ئەبێ بیکاتەوە. لە وەھا کاتێکدایە کە ھەوڵ و تێکۆشانێک بۆ چارەسەری لە مێشکدا دەست پێ ئەکات کە تێھزرین یا تێفکرینی ناوە.