زڕزانست: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب ناوی نوێ
No edit summary
ھێڵی ١:
'''زڕزانست''' ({{بە ئینگلیزی|Pseudoscience}}) بریتییە لە لێدوان، باوەڕ یان ئەو چالاکییانەی وا بانگەشەیان بۆ دەکرێت کە زانستی و ڕاستیین بەبێ ئەوەی ھاوتا و پەسەندکراوبێتپەسەندکراو بێت لەگەڵ پەیرەوی[[پەیڕەوی زانستی]].<ref name="SEP section SciPse"/>
 
زڕزانست بەمانە جیا دەکرێتەوە: زیادەڕۆیزیادەڕۆیی لە بانگەشەکانی دا،بانگەشەکانیدا، بنەمای دژبەیەک یان گومان لێنەکراو، بەندبوونی لەسەر لایەنگرییەکی توند لەجیاتیلە جیاتیی ھەوڵی کاریگەرانە بۆ سەلماندنی خۆی، نەبوونی کراوەیی و سنگ فراوانی بۆ ھەڵسەنگاندن لەلایەن شارەزای بوارە جیاجیاکان، نەبوونی چالاکیەکی سیستەماتیک لە کاتی داڕشتن و بەرەوپێشبەرەو پێش بردنی بیردۆزەکان وە پشت پێ بەستن و سووربوونێکی بەردەوام لەسەر بیرۆدزەکان تەنانەت دوای ڕەت کردنەوەیان بە شێوازی [[تاقیکردنەوە]]. دەستەواژەی زڕزانست وەک ئاماژەیەکی کەم نرخ بەکاردێت<ref>{{harvp|Shermer|١٩٩٧}}</ref> چونکە پێشنیارکەر و نیشاندەری زانستە بە نادروستی یان تەنانەت ھەڵخڵەتێنەریش. ئەوانەی مامەڵە دەکەن بە زڕزانست و بەکاریدەھێنبەکاری دەھێنن ناکۆکن لەگەڵ ئەو دەستەواژانەدا.
 
دیارکردنی سنورێک لە نێوان زانست و زڕزانست دازڕزانستدا کاریگەرییەکی فەلسەفی و زانستی ھەیە.<ref name="Freitsch">{{cite journal|last1=Frietsch|first1=Ute|name-list-format=vanc|title=The boundaries of science / pseudoscience|journal=European History Online (EGO)|date=7 April 2015|url=http://ieg-ego.eu/en/threads/crossroads/knowledge-spaces/ute-frietsch-the-boundaries-of-science-pseudoscience|access-date=15 April 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170415202501/http://ieg-ego.eu/en/threads/crossroads/knowledge-spaces/ute-frietsch-the-boundaries-of-science-pseudoscience|archivedate=15 April 2017|df=}}</ref> جیاکردنەوەی [[بوارەکانی زانست]] لە زڕزانست بەھەمان شێوە کاریگەریکاریگەریی کرداریشی ھەیە وەک: چاودێری تەندروستی، گەواھی دانی شارەزایان، سیاستەیسیاستی ژینگەیی و زانستی پەروەردەکردن. وە بەھەمان شێوە دیاریکردنی جیاوازی لە نێوان بیردۆزی زانستی و باوەڕی زڕزانست جێی بایەخ و پێویستین لەم بابەتانەدا: ئەستێرە خوێندنەوە (بە واتای فاڵ)، پزیشکیی جێگرەوە، باوەڕی ناسرووشتی یان جادوو، باوەڕی ئایینی و زانستی دروستکردن (بە واتای باوەڕھێنان بە دروست کردنی گەردوون لەلایەن کەسێکەوە).<ref name="SEP section SciPse">{{citation |chapter-url = http://plato.stanford.edu/entries/pseudo-science |chapter = Science and Pseudoscience |at= Section 2: The "science" of pseudoscience |title = Stanford Encyclopedia of Philosophy |year = ٢٠٠٨ |first = Sven Ove |last = Hansson | name-list-format = vanc |ref = harv}}</ref>
 
زڕزانست دەتوانێت دەرئەنجامی نەرێنی ھەبێت لە ژیان و جیھانی ڕاستی دا. وەک ئەو بانگەشە و لێکۆڵینەوە زانستیە نادروستانەی چالاکەوانانی دژە کوتان بەکاری دەھێنن بۆ خرۆشاندنی پرسیارگەلێک دەربارەی سەلامەتی کوتانەکان. بەھەمان شێوە، ئەو دەرمانانەی لەسەر ھاوڕەگەزبازەکان بەکاردەھێنرێت کە ھیچ پێکھاتەیەکی پزیشکیی چالاکی تێدا نییە بە بانگەشەی ئەوەی چارەسەرە بۆ نەخۆشی ترسناک و کوشندە.