عەلی مەردان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''عەلی مەردان'''، ھونەرمەندی پایەبەرز، مامۆستای [[مەقام|مەقامات]] و [[گۆرانی]] [[کوردی]]، ساڵی[[١٩٠٤]]<ref>بەوتەی خۆی لە وتووێژ لەگەڵ ڕادیوڕادیۆی بەغدا</ref> لە شاری [[کەرکووک]] لە گەڕەکی تەکیەی شێخ عەلی لە دایک بووە.

عەلی مەردان پاش ھەشت ساڵ تەکیە، شاری کەرکووکی بە جێھێشتووە و بە ماڵەوە چووە بۆ [[گوندی لەیلان]]. لەو گوندەدا [[تەموورە]] ژەنێکی بە توانا بە ناوی [[خدر بارام]] ناسیوە کە سوودێکی زۆری لێ وەرگرتوە بۆ مەقاماتی [[کوردی]]، بەڵام لە دوایدا کە دەچێت بۆ بەغدا، مەقاماتی [[کوردی]] و [[فارسی]] و [[عەرەبی]] لە مامۆستایانی تری [[فارس]] و [[عەرەب]] و [[کورد]]ەو<nowiki/>ەەوە فێر دەبێت و وەک شارەزایەک لە بواری مەقاماتی ناوچەکەدا جێگای خۆی ئەبینێتەوە.

ھەر لەم بارەوە مامۆستا دەڵێت: [[مەقام|مەقاماتی]] کوردی سەرچاوەیەکی کوردی دەوڵەمەندن بۆ [[ھونەر]]ی [[موزیک]] و [[گۆرانی]] گەلانی ناوچەکە. مامۆستا عەلی مەردان جگە لە دەنگە بەسۆز و ڕەسەنەکەی شارەزای ژەنینی چەن ئامێری مۆسیقا بووە کە خۆی ئامێری [[عود]]ی زیاتر لا پەسەند بووە. هەروەهاھەروەھا شارەزای زمان و ئەدەبی کوردی، عەرەبی، فارسی و [[تورکمانی]] بووە. شیعری زۆربەی شاعیرەکانی لە دەیان [[بەستە]]‌وو [[مەقام|مەقامات]] دا خوێندۆتەوە. [[عەلی مەردان]] [[مەقام زان]] و داھێنەری کورد، پاش نیو سەدە خزمەتی بێووچان بۆ [[ئاواز]] و گۆرانی کوردی، لە ڕۆژی هەینیھەینی ساڵی ۱۹۸۱کۆچی١٩٨١کۆچی دوای کردووە لەگۆرستانی شێخ محێدین نێژراوە لە دوا ووتەیدا داوا دەکات لە [[گردی سەیوان]] لە لای [[شاعیر]]ان و [[ھونەرمەند]]ان بینێژن تا ھیچ کات و زەمەنێک لە ھونەر و ھونەرمەندان دوور نەبێت.

مامۆستا عەلی مەردان (١٩٠٤ – ١٩٧٢) لە ماوەی ژیانیدا گەلێ [[گۆرانی]] و [[مەقامی]] ڕەسەنی تۆمارکردووە، ئاوازی ھەندێک لە گۆرانییەکانیشی ھێندە بەرزن،‌بەرزن، بەچەند زمانێکی دی وتراونەتەوە.

مامۆستا عەلی مەردان لە ساڵی ١٩٠٤ لە شاری [[کەرکووک]] لەدایک بووە و لە چاوپێکەوتنێکدا سەبارەت بە ژیانی تایبەتی خۆی دەڵێت:

"بۆ گوزەرانی ژیانم، بەپای پەتی و سەری کۆتەوە، جوتیاری و شوانی و گاوانیم کردووە. لە شاری بەغداد بووم بە ھاوڕێی [[مورتەزاخانی ئیسفەھانی]] و [[ئەسغەری ھەمەدانی]] و [[محەمەد سەعیدی سابڵاغی]] و زۆر شت لەوانەوە فێربووم، چل شەویش لەگەڵ [[سەید عەلی ئەسغەری کوردستانی]] یەکمان گرت و زۆر ھونەرمەندانە پێکەوە ژیاین. مامۆستا لە درێژەی قسەکانیدا دەڵێت: "یەکەم مەقامم، [[مەقامی ئای ئای]] بوو، ئەوەی لە ساڵی ١٩٣٩ ـدا لە ئێستگەی کوردی بە زمانی کوردی [[باجەڵانی]] بۆم تۆمارکرا‌تۆمارکرا.( ئەم قسەیە درۆیەکی شاخدارە جونکە عەلی مەردان لە ١٩٤١دا تێکەلی رادیۆی کوردیی بەغداد بووەو رادیۆکە لە ١٩٤٨دا دەستی بە تۆمارکردنی مووسیقاو گۆرانیی کرد/ بنۆرە؛ کەمال رەئووف محەممەد- مێژووی رادیۆی کوردیی بەغداد- بەرگ ١،جزمی١، جزمی ١-٣، هەولیرھەولیر ٢٠١٤).. مامۆستای گۆرانی [[مەقامی]] کوردی لە ساڵی ١٩٦٥ ـدا لە ئێستگەی ڕادیۆی [[تاران]] و [[کرماشان]]دا چەندین [[مەقام]] و گۆرانی تۆمارکردووە. دوا گۆرانی عەلی مەردان بەستەیەک بووە، ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٢ ـدا لە ئێستگەی کوردی بەغداد تۆماری کردووە.

== [[مەقام|مەقامە]]‌ بەناوبانگەکانی ==

* ڕەنجی بێوەرم‌بێوەرم (مەقامی بەیاتی شور)