ویکیپیدیا

تاوگۆزی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
گەڕاندنەوەی 2 دەستکاری لەلایەن 95.170.216.36 (لێدوان): زیادکردنی دەقی بێسەرچاوە. (تو)
تاگ: پووچەڵکردنەوە
بەسەرداچوونەوە، ویکیسازی، تاگی خاوێنکردن ، تاگی بێسەرچاوە
ھێڵی ١:
{{بێسەرچاوە}}
"تاوگۆزی" ناوی ھۆز[عەشیرەت]ێکی گەورەی [کورد]ە، یەکێکیشە لە هۆزەکانی ئێلی جاف، لە هەردوو کوردستانی ڕۆژهەڵات و باشوور ▼
{{خاوێنکردن}}
ناوچەکەیان کەپێی دەوترێت "ناوچەی تاوگۆزی" دەکەوێتە سەر سنووری ھەردوو ڕۆژهەڵات و باشووری کوردستان، لە ڕۆهەڵات دەکەوێتە بەر هەردوو شارستانی [جوانڕۆ] بەخشی کڵاش - شەروێنە، و [سەلاسی باوەجانی] بەخشی ناوەندیی تازاوە لە [پارێزگای کرماشان]، دراوسێیە لەگەڵ ھۆزەکانی [[باوەجانی]] و [[قوبادی]] و [[ئیمامی]] و [[کڵاشی]] و گوندی [[مزران]].هەرچی لە باشووریشە ناوچەکەیان دەکەوێتە سنووری [ناحیەی بەمۆ] لە پارێزگای [هەڵەبجە]و قەزای [دەربەندیخان]ی سەر بە پارێزگای [سلێمانی] و ناحیەی سیروان لە پارێزگای [ھەڵەبجە]، لەگەڵ ھۆزەکانی [[شەمێرانی]] و [[باوایی]] و [[شەرەفبەیانی]] و [[نەورۆڵی]] و [[ھارونی]] و [[گڵێجاڵی]] ھاوسنوورن. شایانی باسە شاعیری بەناوبانگی کورد [[مەولەوی]] لەم ھۆزەیە، و گۆڕەکەی لە گوندی سەرشاتەی سەرووە لە ناوچەکەیان لە باشووری [[کوردستان]]. ھۆزی تاوگۆزی خاوەنی نزیکەی ۳٥ گوندە، نزیکەی ٢٠ گوند لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ۱٥ گوندیش لە باشووری کوردستان، ئەمەش ناوی گوندەکان: لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان: ١- ملەڕەش ٢- قەڵاجێ ٣- دۆڵی گوێزی ٤- لاپیرسا ٥- بڕی مەلا عەلی ٦- دۆڵەتا ٧- بانی لوان ئەو حەوت گوندەی سەرەوە دەکەونە دەڤەری: (تاوگۆزی تاوگۆز). ٨- بەشی ناوخاس ٩- ئالیخانی ١٠- ھۆزی ستە ١١- ھەماجگە (ئاوایی بەشی حەمەجان). ١٢- ملەکەوە ١٣- پوینە (ئاوایی دەسێردی لە کوێستان، ناکەوێتە دۆڵی دەرە بەڵام نزیکە). ئەو شەش گوندەی سەرەوەش (لە ھەشتەمەوە تا شازدەیەم) دەکەونە ناوچەی دۆڵی دەرە. ١٤- گەزەنە (ئاوایی بەشی ئەلیوەیس). ١٥- دڕێمی ١٦- بانینار (ئاوایی بەشی مەحموود). ١٧- ئەشکێ (ئاوایی ھۆزی کوێخا). ١٨- بناوەچ (ئاوایی دەسێردی لە گەرمەسێر). ١٩- خازنۆک (ئاوایی ڕەجەوی). ٢٠- شێخ سێڵە (ئاوایی شێخ سێڵە گەورەدێیە، زۆربەی دانیشتووەکانی لە دەسێردی و ھۆزی کوێخا و دڕێمی پێک دێن). ئەم حەوت گوندەش (لە چواردەوە تا بیست دەکەونە گەرمەسێر). لە باشووری کوردستان: ٢١- [[گمە]] ٢٢- پشتە ٢٣- قەڵپ ٢٤- مۆرتکە ٢٥- بانی بۆڵان ٢٦- زارێن ٢٧- کانی ژەنان ٢٨- سەرشاتەی خواروو ٢٩- سەرشاتەی سەروو ٣٠- پشتقەڵا ٣١- گورگەچیا (ئەم گوندە دەکەوێتە دەڤەری شارەزوور) ۳۲-بێمارۆک ۳۳-بەشی عەلی ۳٤-گەڕاو ۳٥-دێ سوتک یان دێ سوتاو(ئەوگوندەیە کەکتێبخانەکەی مەولەوی تێدا سوتا).
▲ "'''تاوگۆزی" ''' ناوی ھۆز[عەشیرەت]ێکیھۆزێکی گەورەی [کورد]ە،کوردە، یەکێکیشە لە هۆزەکانیھۆزەکانی ئێلی جاف، لە هەردووھەردوو کوردستانی ڕۆژهەڵاتڕۆژھەڵات و باشوور .
ناوچەکەیان کە پێی دەوترێت "ناوچەی تاوگۆزی" دەکەوێتە سەر سنووری ھەردوو ڕۆژھەڵات و باشووری کوردستان، لە ڕۆھەڵات دەکەوێتە بەر ھەردوو شارستانی [[جوانڕۆ]] بەخشی کڵاش - شەروێنە، و [[سەلاسی باوەجانی]] بەخشی ناوەندیی تازاوە لە [[پارێزگای کرماشان]]، دراوسێیە لەگەڵ ھۆزەکانی [[باوەجانی]]، [[قوبادی]]، [[ئیمامی]]، [[کڵاشی]] و [[مزران|گوندی مزران]]. ھەرچی لە باشووریشە ناوچەکەیان دەکەوێتە سنووری [[ناحیەی بەمۆ]] لە پارێزگای ھەڵەبجە و [[قەزای دەربەندیخان]]ی سەر بە پارێزگای سلێمانی و ناحیەی سیروان لە پارێزگای ھەڵەبجە، لەگەڵ ھۆزەکانی [[شەمێرانی]]، [[باوایی]]، [[شەرەفبەیانی]]، [[نەورۆڵی]]، [[ھارونی]] و [[گڵێجاڵی]] ھاوسنوورن. شاعیری بەناوبانگی کورد،[[مەولەوی]] لەم ھۆزەیە، و گۆڕەکەی لە [[گوندی سەرشاتەی سەروو]]ە لە ناوچەکەیان لە باشووری [[کوردستان]].
 
== گوندەکان ==
ئەگەرچی گوندەکانی ناوچەی تاوگۆزی بە شێوەیەکی بەرچاو ئاوەدانن و تاوگۆزییەکان زۆرێکیان گوندنشینن، بەڵام ژمارەیەکی زۆریشیان بە شار و شارۆچکەکانی کوردستاندا بڵاون و نیشتەجێن، لە ڕۆژهەڵات زۆربەی تاوگۆزییەکانی دانیشتووی شارەکانی: کرماشان، جوانڕۆ و تازاوەی سەلاس، لە باشووریش لە شارەکانی: هەڵەبجە، سلێمانی، دەربەندیخان، سیروان، هەڵەبجەی تازە و هەولێر وبنەسڵاوەو کەسنەزان وکەلار، بەڵام بە شێوەیەکی فراوان لە زەڕایەن کە زۆربەی دانیشتووانی ئەو شارۆچکەیە تاوگۆزین.▼
ھۆزی تاوگۆزی خاوەنی نزیکەی ٣٥ گوندە، و نزیکەی ٢٠ گوند لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ١٥ گوندیش لە باشووری کوردستان.
 
=== ڕۆژھەڵاتی کوردستان ===
لەمەڕ جوگرافیای سروشتیەوە دەوڵەمەندە و خاوەنی سەرجەم ڕەگەزەگانی جوگرافیایە وەک چیا، زنجیرەچیا، گرد، چەم و دۆڵ، دەشت، کانی و دەریاچە، ڕووبار، دورگە و ڕووەک و گژوگیای سروشتی ، چیای بێزەل و سورمەر و زنجیرەچیاکانی زەواڵی و خۆشک و بەمۆ بەسنوری ڕۆژهەڵاتی دەڤەرەکەدا و هتد..و لوتکەچیاکانی سورمەر و دووبرا دەکەونە ئەم ناوچەیەوە.▼
ئەم حەوت گوندەی خوارەوە دەکەونە دەڤەری تاوگۆزی تاوگۆز:
ڕووبارەکانی زمکان، کاسمان و سیروان بە ناوچەی تاوگۆزیدا تێپەڕ دەبن و هەر لە ناوچەی تاوگۆزیدا یەک دەگرن لە[دورگەی ملەهاڵە] کەپێشتر پێی وتراوە (شەتەکە) کەناوی هەردوو گوندی سەرشاتەکان لەو ناوەوە وەرگیراوە بۆ پێکهێنانی دەریاچەی دەربەندیخان.▼
* [[ملەڕەش]]
هەروەها خاوەنی چەندین هاوینەهەوارە وەک: هاوینەهەواری پوینە، هووکانی و تاریکە، لە ڕۆژهەڵات، لە باشووری: بێمارۆک، پشتقەڵا و..هتد.▼
* [[قەڵاجێ]]
لەڕوی ئابوریشە دەڤەرێکی باشە بۆ لەوەڕداری و بەخێوکردنی ئاژەڵ و کشتوکاڵ کردن و بەدەست هێنانی بەرهەمە خۆڕسکە وەرزیەکانی ساڵ جگە لە بەرهەمی بنێشت و ڕاوەماسی و زۆری تر .▼
* [[دۆڵی گوێزی]]
وە [مەرزی پشتە] حاڵی حازر لە هەوڵی ئەوەدان بکرێت بە نێو دەوڵەتی دەکەوێتە ئەم سنورەوە.▼
* [[لاپیرسا]]
لەڕوی نیشتمانپەروەری و گیانفیدای نیشتمان خاوەنی سەدان شەهیدە بۆ ئازادی و ڕزگاری گەلی کورد لە ژێر دەستەیی و ستەمی وڵاتە دراوسێکانی...▼
* [[بڕی مەلا عەلی]]
* [[دۆڵەتا]]
* [[بانی لوان]]
 
ئەم شەش گوندەی خوارەوە دەکەونە ناوچەی دۆڵی دەرە:
* [[بەشی ناوخاس]]
* [[ئالیخانی]]
* [[ھۆزی ستە]]
* [[ھەماجگە]] (ئاوایی بەشی حەمەجان)
* [[ملەکەوە]]
* [[پوینە]] (ئاوایی دەسێردی لە کوێستان، ناکەوێتە دۆڵی دەرە، بەڵام نزیکە) ئەم حەوت گوندەی خوارەوە دەکەونە گەرمەسێر:
* [[گەزەنە]] (ئاوایی بەشی ئەلیوەیس)
* [[دڕێمی]]
* [[بانینار]] (ئاوایی بەشی مەحموود)
* [[ئەشکێ]] (ئاوایی ھۆزی کوێخا)
* [[بناوەچ]] (ئاوایی دەسێردی لە گەرمەسێر)
* [[خازنۆک]] (ئاوایی ڕەجەوی)
* [[شێخ سێڵە]] (ئاوایی شێخ سێڵە گەورەدێیە، زۆربەی دانیشتووەکانی لە دەسێردی و ھۆزی کوێخا و دڕێمی پێک دێن)
 
=== باشووری کوردستان ===
* [[گمە]]
* [[پشتە]]
* [[قەڵپ]]
* [[مۆرتکە]]
* [[بانی بۆڵان]]
* [[زارێن]]
* [[کانی ژەنان]]
* [[سەرشاتەی خواروو]]
* [[سەرشاتەی سەروو]]
* [[پشتقەڵا]]
* [[گورگەچیا]] (ئەم گوندە دەکەوێتە دەڤەری شارەزوور)
* [[بێمارۆک]]
* [[بەشی عەلی]]
* [[گەڕاو]]
* [[دێ سوتک]] یان [[دێ سوتاو]] (ئەو گوندەیە کە کتێبخانەکەی مەولەوی تێدا سوتا).
 
▲ئەگەرچی گوندەکانی ناوچەی تاوگۆزی بە شێوەیەکی بەرچاو ئاوەدانن و تاوگۆزییەکان زۆرێکیان گوندنشینن، بەڵام ژمارەیەکی زۆریشیان بە شار و شارۆچکەکانی کوردستاندا بڵاون و نیشتەجێن،نیشتەجێن. لە ڕۆژهەڵاتڕۆژھەڵات زۆربەی تاوگۆزییەکانی دانیشتووی شارەکانی: کرماشان، جوانڕۆ و تازاوەی سەلاس، لە باشووریش لە شارەکانی: هەڵەبجە،ھەڵەبجە، سلێمانی، دەربەندیخان، سیروان، هەڵەبجەیھەڵەبجەی تازە و هەولێرلە وبنەسڵاوەوھەولێریش: بنەسڵاوە، کەسنەزان وکەلار،و کەلار، بەڵام بە شێوەیەکی فراوان لە زەڕایەن کە زۆربەی دانیشتووانی ئەو شارۆچکەیە تاوگۆزین.
 
▲لەمەڕ جوگرافیای سروشتیەوەسروشتییەوە دەوڵەمەندە و خاوەنی سەرجەم ڕەگەزەگانی جوگرافیایە وەک چیا، زنجیرەچیا، گرد، چەم و دۆڵ، دەشت، کانی و دەریاچە، ڕووبار، دورگە و ڕووەک و گژوگیای سروشتی ،سروشتی، چیای بێزەل و سورمەر و زنجیرەچیاکانی زەواڵی و خۆشک و بەمۆ بەسنوری ڕۆژهەڵاتیڕۆژھەڵاتی دەڤەرەکەدا و هتدھتد.. و لوتکەچیاکانی سورمەر و دووبرا دەکەونە ئەم ناوچەیەوە.
▲ڕووبارەکانی زمکان، کاسمان و سیروان بە ناوچەی تاوگۆزیدا تێپەڕ دەبن و هەرھەر لە ناوچەی تاوگۆزیدا یەک دەگرن لە[دورگەی ملەهاڵەملەھاڵە] کەپێشتر پێی وتراوە (شەتەکە) کەناوی هەردووھەردوو گوندی سەرشاتەکان لەو ناوەوە وەرگیراوە بۆ پێکهێنانیپێکھێنانی دەریاچەی دەربەندیخان.
▲هەروەهاھەروەھا خاوەنی چەندین هاوینەهەوارەھاوینەھەوارە وەک: هاوینەهەواریھاوینەھەواری پوینە، هووکانیھووکانی و تاریکە، لە ڕۆژهەڵات،ڕۆژھەڵات، لە باشووری: بێمارۆک، پشتقەڵا و..هتد ھتد.
▲لەڕوی ئابوریشە دەڤەرێکی باشە بۆ لەوەڕداری و بەخێوکردنی ئاژەڵ و کشتوکاڵ کردن و بەدەست هێنانیھێنانی بەرهەمەبەرھەمە خۆڕسکە وەرزیەکانی ساڵ جگە لە بەرهەمیبەرھەمی بنێشت و ڕاوەماسی و زۆری تر .
▲وە [مەرزی پشتە] حاڵی حازر لە هەوڵیھەوڵی ئەوەدان بکرێت بە نێو دەوڵەتی دەکەوێتە ئەم سنورەوە.
▲لەڕوی نیشتمانپەروەری و گیانفیدای نیشتمان خاوەنی سەدان شەهیدەشەھیدە بۆ ئازادی و ڕزگاری گەلی کورد لە ژێر دەستەیی و ستەمی وڵاتە دراوسێکانی...
 
{{جاف}}
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/تاوگۆزی»