فراکتاڵ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''فراکتالفراکتاڵ''' ({{بە ئینگلیزی|fractal}}) پێکھاتەیەکی [[ئەندازە]]یییە، کە لە گەورەکردنەوە و دووبارەکردنەوەی شێوە ئەندازەییەکانی لێکچووی شێوە بنەڕەتییەکە پەیدا دەبێت. بە دەستەواژەیەکی تر فراکتالفراکتاڵ بە پێکھاتەیەک دەوترێت کە ھەر بەشێکی ھاوشێوەی شێوە گشتییەکەیە. فراکتالفراکتاڵ لە دوور و لە نزیکەوە یەکسان دەبینرێت، بەم تایبەتمەندییەی فراکتالفراکتاڵ دەڵێن خۆھاوشێوەیی (self-similar). فراکتالەکان یەکێک لە ئامرازە گرینگەکانی گرافیکی کۆمپیوتەرین. وشەی فراکتالفراکتاڵ لە ساڵی ١٩٧٦ لەلایەن ماتماتیکزانی فەڕانسەوی [[بێنۆیت ماندێلبۆرت]] ھاتە ناو دونیای بیرکارییەوە.

وشەی فراکتالفراکتاڵ fractal لە وشەی لاتینی fractus یان fractum بە واتای شکاو وەرگیراوە و یەکێک لە تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی فراکتالفراکتاڵ -بەشبوون- وەسف دەکات. وشەی فراکتالفراکتاڵ بە واتای بەردێک دێت کە بەشێوەیەکی ناڕێک شکابێت.

[[ھێڵ (ئەندازە)|ھێڵ]]، چەمکێکی یەک [[ڕەھەند]]ییە، [[ڕووتەخت]]، خاوەنی دوو ڕەھەندە و [[بۆشایی]]، سێ ڕەھەندی ھەیە. بەپێچەوانەی ھەموو ئەمانە ڕەھەندی فراکتالفراکتاڵ ژمارەیەکی [[ژمارەی تەواو|تەواو]] نییە. بۆ نموونە فراکتالێکفراکتاڵێک دەتوانێت ١٫٢ ڕەھەندی بێت، واتە لەھێڵ ئاڵۆزترە و لە ڕووتەخت سادەترە. ڕەھەندی فراکتالەکانفراکتاڵەکان لەڕێگەی فورموولە [[لۆگاریتم]]ییەکانەوە دەدۆزرێتەوە.