شەمسی تەورێزی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''شەمسی تەبرێزی ''' ناوی تەواوی شەمسەددین محمد کوڕی ملک دادی تەبرێزی لەدایکبووی (١١٨٥ز لە [[تەبرێز]]) وەفاتی (١٢٤٨ ز لە خوی[[خۆی]])، (٥٨٢-٦٤٥ ک) شەمس عارف و شاعر و سۆفێکی - سونی گەورەی موسڵمانە، بەئەسڵ بەخەڵکی تەبرێز دادەنرێت. ھەندێک کەس شەمس بە مامۆستای ڕۆحی [[مەولانای ڕۆمی]] دادەنێن بەڵام خۆی ئەوە ڕەتدەکاتەوە و دەڵێت ھەم ئەو مامۆستای من بوو ھەمیش من مامۆستای ئەو.

بەو پێیەی شەمسی تەبرێزی دەروێشێکی گەریدە بووە، سەفەری زۆرێک لە شارانی کردووە و سەردانی کردوون وەکووەکوو [[حەلەب]] و [[بەغدا]] و [[قۆنیا]] و [[دیمەشق]] و زۆرانی تر.. <div> شەمس و مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی چل رۆژیڕۆژی ڕەبەق لە شاری قۆنیادا و لە مزگەوت و سوختەخانە و ماڵی مەولانادا ئیعتیکافیان کرد، بۆ نوسینەوەینووسینەوەی [[چل ڕێساکەی عەشق]] دواتر شەمس لە قۆنیا خۆی بزر دەکات و دەرواتدەڕوات بۆ دیمەشق و لە مەولانا جیا دەبێتەوە، دواتریش ھەمدیسان دەگەڕێتەوە.<br/>

لەسەر شوێنی وەفاتی و چۆنیەتی وەفاتی ڕای زۆر و باسی زۆر ھەیە لە ڕایە سەرەکیەکان بەشێکیان دەڵێن لە قۆنیا کوژراوە و بەشێکیان دەڵێن لە شاری خویخۆی لە ئێران مردووە لە ساڵی ٦٤٥ کـ، یانیش ساڵی ٦٤٤ ک. گلکۆێکیگلکۆیەکی ھەیە لەشاری خوی،خۆی، و ناوی گلکۆکەشی چۆتە ناو بەشی شارستانیەتی جیھانی لە یونسکۆ.</div>

شەمسی تەبرێزی دەروێشێکی گەریدەگەڕیدە بووە، ئەو خەونێکی سەیری بینیوە لە تەمەنی دە ساڵیدا ئەویش دەچێت بۆ باوکی دەگێرێتەوە بەڵام ئەو بروابڕوا بە کوڕەکەی ناکات بۆیە ئەویش ماڵ جێدێڵێ و گەریدەییگەڕیدەیی ھەڵدەبژێرێت دەگوترێت کە شەمسی تەبرێزی ھیچ کات زیاتر لە شەوێک لە ھیچ جێگایەک نەماوەتەوە لە کاتی دەروێشایەتی خۆیدا. شەمس پارەی بە تەفسیری خەون و خوێندنەوەی دەست وەدەست دێنا، و بەم جۆرە بەشێکی ژیانی بەسەر برد.

شەمس بەیەکگەیشت لەگەڵ پیاوێک بەناوی مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی لە ساڵی ١٢٤٤ز، ئەم بەیەکگەیشتنە ڕێڕەوی ژیانی ھەردووکیانی گۆڕی لەوەی کە مەولانای لە زانایێکیزانایەکی ئایینی ئاسایی کرد بە شاعیر و کەسێکی نقومبووی نێو تەسەوف و عاتیفە و بابگبێژێک بۆ عەشق و خۆشەویستی خودا. بۆیە ڕۆیشتنی شەمس و جیابوونەوەی لە مەولانا دوای ٣ ساڵ کاریگەرێکی گەورەی کردە سەری و ئەو جیابوونەوەی بەکارەساتێکی دڵتەزێن وەسف دەکرد.

بەپێی سەرچاوەکان شەمس لە بارودۆخێکی سەیر و تەمومژاوی و نادیاردا بزر بوو. وەکوو پێشتر باسکرا ھەندێک دەڵێن کەلەسەرکە لەسەر دەستی قوتابیانی مەولانادا کوژراوە ئەویش بەھۆکاری ئیرەیی پێبردن بە پەیوەندی شەمس و مامۆستاکەیان و ھەر لە قۆنیا نێژراوە ھەندێکیش دەڵێن کە شەمسی تەبرێزی قۆنیایی بەجێھێشت و لە شاری خویخۆی وەفاتی کردووە و ھەر لەوێ نێژراوە و گلکۆشی لەوێیە.