گنوو: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[پەڕگە:The GNU logo.png|alt=لوگوی گنوگنوو |وێنۆک|لۆگۆی گنوگنوو]]

'''گنوگنوو''' ({{بە ئینگلیزی|GNU}}) (<small>گۆکردن: </small>{{چەپ بۆ ڕاست|{{IPAc-en|audio=En-gnu.ogg|ɡ|n|uː}}}}<ref>{{cite web | url = https://www.gnu.org/ |title = What is GNU? |work = The GNU Operating System | date = September 4, 2009 | publisher = [[Free Software Foundation]] |accessdate=October 9, 2009 | quote =The name ‘GNU’ is a [[recursive acronym]] for ‘GNU's Not Unix‘; it is pronounced ''g-noo'', as one syllable with no vowel sound between the ''g'' and the ''n''.}}</ref>) سیستمی کارپێکردنی گنۆگنووو لە ساڵی ١٩٨٣ بە ئامانجی درووست کردنی سیستمێکی کارپێکردنی بە تەواوی ئازاد بە دەست [[ریچارد ستۆڵمن]] دروست بوو. گنۆگنووو(GNU) کورت کراوەیەکی پێچەوانەییە کە لە یەکەمین پیتی ووشەکانی (GNU's Not Unix) بە مانای گنۆگنووو یونیکس نیە وەرگێڕاوە. ھەروەھا گنۆگنووو ناوی جۆرێک قۆچی وەحشیە کە لە [[ئەفریقا]] ژیان دەکات. لۆگۆی گنۆگنووو بە دیزاینی سەری قۆچی وەحشی، بە دەست (Etienne Suvasa) دیزاین کرا وە لە [[وێب]] سایتەکانی گنۆگنووو و بابەتەکانی دامەزراوەی پڕۆگرامە ئازادەکان بکاردێت. پڕۆژەی گنۆگنووو لە ساڵی ١٩٨٤ بە ئامانجی پشتگیرو دروست کردنی پڕۆگرامی ئازاد بۆ سیستمی کارپێکردنی گنۆگنووو دامەزرا. دامەزراوەی پڕۆگرامە ئازادەکان لە ساڵی ١٩٨٥ بە ئامانجی سەرخستن و پشتگیری لە جۆڵەی پڕۆگرامی ئازاد وە بە تایبەت پڕۆژەی گنۆگنووو دەست بە کار بوو. لە ئەمڕۆدا گرنگترین و بەناوبانگترین سیستمی کارپێکردنێک کە لە پڕۆگرامەکانی پڕۆژەی گنۆگنووو و ڕگەپێدەری (GNU GPL)بەکاردێنێت، لینوکسە کە ناووکی [[لینوکس]] بەکاردەھێنێت وە بە شێوەی دابەشکراوی لینوکس دەخرێتە بەردەست کە ھەندێک کەس بە گنۆگنووو/لینوکس ناوی دەبەن. ناووکی سەرەکی سیستمی کارپێکردنی گنۆ،گنووو، گنۆگنووو ھێرد (GNU Hurd) ە کە ھێشتا لە حاڵەتی پەرەپێدانایە تا دەگاتە ئاستی جێگیر و بەکارھێنەرو  بەکارھێنانی زۆری نیە.

لە دەیەی ١٩٧٠ تا سەرەتاکانی دەیەی ١٩٨٠، پڕۆگرامەرانی کۆمپیوتەرھەموو ئەو کۆدەی  کە دەیانووسی لە گەڵ کەسانی کە بەشداریان پێ دەکرد. ھەر کەس کۆدی بەرنامەی خۆی دەخستە بەردەست پڕۆگرامەرانی دیکە. وە بە بەشداری کردنی پڕۆگرام کارێکی ئاسای بوو. بەڵام لە سەرتای ١٩٨٠ وە ھەموو شتێک بە ھێواشی گۆڕا. کۆمپانیاکانی پڕۆگرامی لەمەبەدوا کۆدی پڕۆگرامەکانیان نەدەخستە بەردەست کەسانی کە وە پڕۆگرامەرەکان نەیاندەتوانی پڕۆگرامی کەسانی کە بگۆڕن وە پەرەی پێ بدەن وە باشی بکەن. لە مە بە دوا بە بەشداری کردنی پڕۆگرام بە تاوان حیساب دەبوو. لەم ساڵانەدا ڕیچارد ستاڵیمەن کە لە تاقیگەی ھۆشی دەستکردی دەزگای تەکنۆلۆجیای ماساچۆست (MIT) ئیشی دەکرد. ئەو باوەڕی وا بوو کە پڕۆگرام دەبێت بە بەردەوام ئازاد بێت ھەمووان توانای دەستکاری و پەرە پێدانیان تیدا ھەبێت. یەکەمین ھەنگاو بۆ ھەبوونی کۆمپیوتەرێکی ئازاد، بوونی سیستمێکی کارپێکردنی ئازادە وە پڕۆگرامی ئازادی لە سەر بێت؛ بۆیە ڕیچارد ستاڵیمەن پڕۆژەی گنۆیگنوووی دەست پێ کرد. لەماوەی ساڵەکانی ١٩٨٤ تا١٩٨٥ ئەو کامپایلەری جی سی سی و ئیمەکسی نووسی وە بڵاوی کردەوە. بەم شێوەیە یەکەمین کەرەستەکانی پێویست بۆ دیزاین و دروستکردنی سیستمی کارپێکردن دەستەبەر بوو. لەو کاتەوە تا ئێستە کەسانی زۆر بە شێوەی خۆبەخشانە بۆ پەرەپێدانی بەشەکانی جیاوازی ئەم سیستمە ھاوکاریان کردوە وە بەشە جیاوازەکانیان پەرە پێداوە. تا ساڵی ١٩٩٠ تەواوی بەشەکانی سیستمی کارپێکردنەکە جگە لە ناووکی ئامادە بوو. کە لە ساڵی ١٩٩١ لینوس تروڤاڵدز ناووکێکی بە ناو لینوکس دروست کرد کە بە تێکەڵ بوونی پڕۆگرامەکانی گنۆگنووو لە گەڵ لینوکس سیستمی کار پێکردنکە کامڵ بوو.