٠ (ژمارە): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

یۆنانییەکان یاساخیان کردبو،کردبوو، ھیچ ماتماتیکناسێک جورئەتی باسکردنی نەبونەبوو. لای ئەرستۆ، سفر و فەزای بەتاڵ زۆر پەیوەست بون پێکەوە، ئەرستۆئەرستوو چونکە دژی ئاسمانێک بوبوو کە بەتاڵ بێت بۆیە دژی سفر بوبوو. شارستانیەتی ماییەکان لە مەکسیکۆ سفریان وەک ھێمایەک بۆ ھیچێتی بەکارھێنا. دوایی، یەکەم ماتماتیکناس، کە پەتلیمۆس بو،بوو، لە ئەسکەندەرییەی میسر، لە سەدەی دوی زاینیدا وەک فەلەکناسێکی بلیمەت ھاتە سەرتەخت و لە ژێر کاریگەری شارستانیەتی گەورەی بابلییەکاندا ئاشنایەتی لەگەڵ چەمکی سفردا پەیدا کرد و سفری بەکارھێنا بۆ جیاکردنەوەی ٧٥ لە ٧٠٥ پەتلیمۆس بە دامەزرێنەری مۆدلی جیومەترییانەی چەقە خۆری ھەژماردەکرێت و سیستەمەکەی ھەتا سەدەی شازدە برەوی ھەبو،ھەبوو، ئەویش کە کۆپەرنیکۆس ھات و سیستەمەکەی ھەڵوەشاند.

لە سەدەی ھەوتەمدا بوبوو کە ماتماتیکناسێکی گەورەی ھندی ناوی براھماگوپتا بوبوو سفری وەک ژمارە بەکارھێنا و گوتی کۆی ژمارەیەکی پۆزەتیڤ و سفر دەکاتە ژمارەکی پۆزەتیڤ، کۆی سفر و سفر دەکاتە سفر. ئەم شتانە لە رۆژگاری ئێستادا زۆر ئاسایین، بەڵام لە قۆناخی پەرەسەندنی زانستدا جۆرە شۆڕشێک بونبوون لە بواری بیرکردنەوەی مرۆڤدا. براھماگوپتا توانی سیستەمی ھیندۆھیند و عەربی دابمەزرێنێت، کە بۆ یەکەم جار ژمارەی سفریشی لەخۆگرتبولەخۆگرتبوو. لە ڕاستیدا ئەمە وەک شۆرشێکی ماتماتیکی لە ڕێگای بەغدادوە، کە پایتەختی زانست بوبوو لە سەردەمی موعتەسەم بیللادا و لە بە ھۆی ئاینیی ئیسلامەوە گواسترایەوە بۆ ئەوروپا، ئەویش کاتێک کە فیبۆناچی، کە ناوە ڕاستییەکەی لیۆناردۆی پیزایی بو،بوو، وەک نوێنەری بازرگانانی ئیتالیا ڕویکردە مەغریب بۆ بازرگانی و لەوێ فێری عەرەبییەکی زۆر نایاب بو،بوو، سەرەنجام گەڕایەوە و لە ساڵی ١٢٠٢ دا (پەڕتوکیپەڕتووکی ژماردن) بڵاوکردەوە کە سیستەمی ژمارەیی ھیند و عەربی لە خۆگرتبوخۆگرتبوو. ئیتر لێرە بەدواوە، ژمارەکانی ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ٠ جێگایان بە ژمارە ناقۆڵاکانی رۆمانی لێژکرد و بوەبووە سیستەمی زاڵ و باو.

لە سەدەی دوازدەدا، ماتماتیکناسێکی تری ھیندی، کە ناوی ڤاسکارا بو، گوتی ئەگەر ھەر ژمارەیەک دابەشی سفر بکرێت ئەوا دەکاتە [[ناکۆتا]]. ئەمەش بۆ خۆێ گۆڕانێکی نوێی تر بوبوو لەمەڕ سفر و پەیوەندی بە ناکۆتاوە، بۆچی دەکاتە ناکۆتا. گومانی تێدا نییە ئەگەر ژمارەیەک دابەشی ژمارەیەکی ئێجگار بچکۆلە بکەین ئەوا ژمارەیەکی زۆر گەورەمان بۆ دەردەچێت. خۆ ئەگەر ژێرە زیاتر بچوک بکەینەوە ئەوە ئەنجامەکە گەورەتردەبێتگەورەتر دەبێت ھەتا دەگەینە ژمارەیەک کە زۆر نزیک دەبێت لە ناکۆتاوە. چەمکی ناکۆتا یەکێکی ترە لە چەمکە ھەرە ئەفسوناوییەکانی تری ماتماتیک.

ئێستا سفر لە ھەموھەموو بوارێکدا ڕۆڵی خۆی ھەیە، [[پلەی گەرما،گەرما]]، سەعاتی سفر و چەندەھای تر. ئەمڕۆ ماتماتیماتماتیک بە بێ بونیبوونی سفر ناتوانێت پێش بکەوێت.