ڕێنێ دێکارت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
هیوا (لێدوان | بەشدارییەکان) No edit summary تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری |
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) شائەمراز، پێویست بەو یائانەی کۆتایی بەشەکان ناکات. |
||
ھێڵی ٣:
| قەبارەی وێنە = 250px
| ناوی کاتی لەدایکبوون =ڕێنە دێکارت
| شوێنی لەدایکبوون =فەڕەنسا
| ڕێکەوتی لەدایکبوون =
| ڕێکەوتی مردن =
| شوێنی مردن =[[ستۆکھۆڵم]]، [[سوید]]
| ھۆکاری مردن =
ھێڵی ٣٨:
| ئیمزا =Firma_Descartes.svg
| ماڵپەڕ =
| پەراوێزەکان =}}
'''ڕێنە دێکارت''' (بە
▲'''ڕێنە دێکارت''' ( بەفەرەنسی ''ʁəne dekaʁt'' ) (لەدایکبوون [[١٥٩٦]]- کۆچی‌دوایی [[١٦٥٠]]) [[فەیلەسووف]]، [[بیرکار]] و شارەزای [[فیزیک]] و [[نووسەر]]ی خەڵکی [[فەڕەنسا]] بوو کە زۆرتری تەمەنی لە [[وڵاتە یەکگرتووکانی نێزرلاند]] ([[ھۆڵەندا]]) ڕابوارد. نازناوی «''باوکی فەلسەفەی نوێی''» پێ‌درا و زۆرینەی گەشەی [[فەلسەفەی ڕۆژئاوایی]] کە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆشدا دەیبینین، درێژەی نووسراوەکان و بیرەوەریەکانی ئەوە. بە تایبەت کتێبی «''ڕامانگەلێک لە فەلسەفەی ئەولادا''» ئێستاکەش وەک بەشی سەرەکی خوێندن لە [[زانکۆ]]کانی [[فەلسەفە]] بەکاردێت. کاریگەریی دێکارت لەسەر [[بیرکاری]] و [[ماتماتیک]] بە ڕوونی دیارە؛ [[سیستەمی پۆتانەکان|سیستەمی پۆتانەکانی دێکارت]] (بە [[ئینگلیزی]]: ''Cartesian coordinate system'' - بە [[فارسی]]: ''سیستم مختصات دکارتی'') ڕێگە دەدات شێوە ھەندەسییەکان لەسەر [[ھاوکێشە]] جەبرییەکان بەیان بکرێن. دێکارت وەک باوکی [[ئەندازەی شیکارانە]] ناسراوە. ھەروا دێکارت بە یەکێک لە ئەندامانی [[شۆڕشی زانستیی]] دەزانن.
لە زۆربەی بابەتەکاندا، ڕوانگەی دێکارت جیاوازبوو لە پێشینیانی خۆی. لە «''ئارەزووی ڕۆح''» لە نووسراوەیەکی نوێی پێشوو، ئەوەی ئەمڕۆ بە ناوی ھەست و سۆز دەیناسین، ئەوندە بەرز ڕوانیویەتی کە خۆی لە سەربابەتی دا دەڵی: «وەک ئەوەی پێش ئەمە کەسی دیکە ھیچی لەسەر نەوتووە». زۆرێک لە بەشەکانی [[فەلسەفەی دێکارت]] کەڵکی لە [[سیستەمی فەلسەفی ئەرەستوو]] وەرگرتووە و بە شێوەیەک، زیندوو کردنەوەی [[ستۆیسیزم]]ی سەدەی ١٦ی زایینی و [[فەیلەسووف]]انی وەک [[سەنت ئاگۆستین]] بووە. لە [[فەلسەفەی سرووشتیی]]دا لەگەل خوێندنگاکانی ئەو سەردەم لەسەر دوو خاڵی گەورە جیاوازی ھەبوو: یەکەم دژ بە شیکردنوەی [[ماتێریاڵ]] بوو بە [[مادە]] و [[شێوە]]، دووھەم: دژی ھەرجۆرە داخوازییەکی کۆتایی بوو؛ چ ئیلاھی چ سرووشتی. لە [[ئایینناسی]]دا لەسەر تاک‌بوونی دەسەڵاتداری [[خودا]] بۆ کردەوەی خولقاندن سوور بوو
==
دێکارەت دەورێکی زۆری بوو لە باوکردنی [[فەلسەفەی عەقڵانییەت]] لە سەدەی ١٧دا. دواتر [[بارووچ سپینۆزا]] و [[گاتفرید لایبنیز]] پشتیوانییان لێکرد. و بە توندی لە لایەن پشتیوانانی [[فەلسەفەی ئەزموون]] ڕەخنەیان لێگیرا. ئەم سێ کەساییەتیە ھەروا کە لە [[فەلسەفە]]دا خاوەن ڕوانگە بوون لە [[ماتماتیک]]دا پێش دەڕۆشتن و دێکارت لەگەڵ [[لایبنیز]] ھاوکاری یەکیان دەکرد لە زانستی [[بیرکاری]]
=== نوسراوە
* [[وتارێک لەسەر شێواز]] ناوی تەواوی کتێبەکە: وتارێک دەربارەی شێوازی ئەنجامدانی
وتە زۆر بەناوبانگەکەی دێکارت ئەمە بوو: «'''من بیر دەکەمەوە، کەواتە ھەم'''» ([[فەڕەنسی]] : ''Je pense, donc je suis'' - [[ئینگلیزی]]: ''I think, therefore I am; or I am thinking, therefore I exist'').▼
▲وتە زۆر بەناوبانگەکەی دێکارت ئەمە بوو: «'''من بیر دەکەمەوە، کەواتە ھەم'''» ([[فەڕەنسی]]
== سەرچاوەکان ==
[
{{دەروازە|ژیاننامە|ماتماتیک}}
{{ژیاننامە-کۆلکە}}
[[پۆل:نووسەران بە زمانی لاتینیی سەدەی ١٧یەم]]
[[پۆل:فەڕەنسییە کاتۆلیکەکان]]
| |||