ویکیپیدیا

قوبادی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
خاوێنکردن، تاگی بێسەرچاوە، تاگی ویکیسازی
تاگی خاوێنکردن ، شائەمراز
ھێڵی ١:
{{ویکیسازی}}
{{خاوێنکردن}}
{{بێبەستەر}}
'''عەشیرەتی قوبادی''' ئەم عەشیرەتە یەکێکە لە عەشیرەتە گەورە و گرنگەکانی جافی جوانڕۆ و چەندین تیرە و خێڵ و بنەماڵەی جیا جیا دەگرێتە خۆ. ڕۆڵەکانی قوبادی بەگشتی خەڵکانێکی تێگەیشتوو و ئازا و بە ئینساف و ھەقپەروەر و ڕەسەنن و، چەند سەرۆکێکی لێھاتوو و ناسراویان تێدا ھەڵگەوتووە وەک: قوباد بەگ ؛بەگ؛ خانای قوبادی ؛قوبادی؛ سەید احمد بەگ ؛بەگ؛ موئمین بەگ ؛بەگ؛ امیر خان بەگ ؛بەگ؛ یارحسین بەگ ؛بەگ؛ خانلەر بەگ ؛بەگ؛ کەیخسرەو بەگ.
زێدی قوبادییەکان دەکەوێتە نێوان، زێدی ڕۆستەم بەگیی جوانڕۆییەکانەوە (لە باکووری ڕۆژھەڵاتەوە)، زێدی وەڵەبەگی لە باشووری ڕۆژئاواوە، زێدی قەڵخانی لە باشوورەوە، ناوچەی ئەزگڵە و زێدی باوەجانی و سنووری عێراق لە ڕۆژئاواوە.
لە ھاویناندا دەچوونە ناوچەکانی ڕووباری ئاب و ناراو و بەنیگەز و بازان و ملە ترشکە، لە زستانانیشدا کۆچیان بۆ ناوچەکانی گاڕێ و ئەزگڵە و گاوارە و قەیتول و دەربەندە ھۆڵ دەکرد.
 
== ناوی قوبادی ==
ناوی قوبادی لە (قوباد بەگی) قوبادی باپیرە گەورە و دامەزرێنەر و یەکەم سەرۆکی عەشیرەتی قوبادی سەرچاوەی گرتووە و قوباد بەگ کۆڕەزایی سەید ئەحمد بەگی گەورەی جافە و کوڕی ئەمیر خان ە خانای قوبادی ئەڵێت:
نەوەی ئەمیر خان، بەچەی بێ باکم
بێ فەرش، بێ باڵین ئوفتادەی خاکم.
 
Line ٢٥ ⟶ ٢٦:
== قوبادی لە مێژوودا ==
لە مێژووی کورددا بەتایبەت لەبەشی جاف و ھۆزایەتیدا قوبادی پایەیەکی بەرزی بۆخۆی دروستکردووە بەھۆی ئەوڕۆڵە گرنگەی لەچەندین سەدەی ڕابردوودا لە بوارەکانی ئەدەبی و کلتوری و مێژوویەکی پاک کە پێشکەش بە میلەتی کورد کردووە، ڕۆڵەیەکی ئەدیب و فەیلەسوف و زانایەکی بەتوانای پێشکەش بە کوردستان و گەلەکەی کردووە ئەویش شاعیری پایەبەرز خانای قوبادیە. ئەم شاعیرە قەڵەم بە بڕشت و بە توانایە چەندین شیعری لە بوارەکانی نیشتیمان پەروەری و پاراستی زمانی کوردی داناوە و لەوسەردەمە سەخت و دژوارەدا کە میلەتی کورد تێیدا تێپەڕیوە لە سایەیی حوکمی سەفەوی و عوسمانیەکاندا. لە ھەموو سەرچاوە مێژووەکاندا لەباسی ئەدەبی و ھۆزایەتیدا ناوی قوبادی جێگەی بەرزە و ئەم ناوە ئاشنایە لەنێو میلەتی کورددا.
 
== چەند دێڕێک لە مێژوو ==
لە سەردەمی (ئەمان اللە خان) والی سنە موئمین بەگی قوبادی سەرۆکی قوبادی و باوەجانی و ئەتوانین بڵێن سەرۆکی جاف بووە لەو سەردەمەدا، ئەمان اللە خان لەگەڵ محمد حسن خانی کوڕی دەبێتە کێشەیان محمد حسن خان پەنا ئەھێنێت بۆ موئمین بەگ و دێتە ناراو کە پایتەختی قوبادیە، موئمین بەگ لەو شەڕەی نێوان کوڕ و باوک پشتیوانی محمد حسن خان دەکات، محمد حسن خان کوڕێکی ئازاو توانا دەبێت و لەگەڵ باوکی لە شوێنێک بە ناوی تم تم بەناچاری سوپای کوڕ و باوک ئەدەن بەیەکدا و محمد حسن خان زۆر بە سوپاکەی باوکی ئەھێنێ و خەریکە ئەیشکێنێت، خزمەتکارێکی ئەمان اللە خان بەناوی میرزا لە بێ ئاگایی محمد حسن کەڵک وەردەگرێت و زەبرێکی قورسی لێدەوەشێنێت و بە برینداری باش کەمێک کۆچی دوایی دەکات، بەبیستنی ئەم ھەواڵە ئەمان اللە خان زۆر دڵتەنگ دەبێت، موئمین بەگیش دەگەڕێتەوە ناراو، ھەر لەو سەروبەندەدا ئەمان اللە خان کچێکی پاشای قاجار بۆ کوڕێکی بەناوی خوسرەو خان مارەدەکات محمد حسن خان لەبەر ئەم باسە کێشەی لەگەڵ باوکیدا ھەبوو، امان اللە خان ھەموو سەرۆک عەشیرەتەکان بانگێشت دەکات بە موئمیین بەگیشەوە و ئەچن بۆ تاران تا کچی پاشای قاجار بۆ کوڕەکەی بھێنێت، لەکاتی گەشتنی ئەمان اللە خان ڕمبازی و شمشێر بازی دەبێت کەسێک لەناو گۆڕەپاندا نمایش دەکات و توانای خۆی نیشانی ئامادەبوان دەدات، ئاماژە بۆ ئەو خەڵکە دەکات یەکێکیان بێنە بەرامبەری بەڵام کەس ئامادە نابێت، موئمین بەگ بێ ئەوەی ناوی خۆی ئاشکرا بکات ئەچێتە گۆڕەپان و لەگەڵ قولی شا ئەدەن بەیەکدا و بە لێدانێکی خێرا موئمین بەگ قولی شا دەکوژێت، پاشای قاجار داوای ئەو کەسە دەکات کە پاڵەوانەکەی کوشتووە و ئەمان اللە خان و سەرۆک عەشیرەتەکان بانگ دەکات و ئەوانیش ناوی موئمین بەگی پێنادەن، دەڵێن سوار چاکێک بووە لەنێو ئەم ھەموو سوارچاکەدا چۆن بتوانین بیدۆزینەوە، دوایی تەواو بونی ئاھەنگەکە بۆ ماوەی یەک مانگ شا ئەمان اللە خان و سوپاکەی لای خۆی ئەھێڵێتەوە باش ئەوەی بکوژی قولی شای ئاشکرا نابێت بەناچاری ڕێگە بە ئەمان اللە خان دەدات بگەڕێتەوە، پاش گەیشتنیان بە کوردستان واتە سنە ئەمان اللە خان دەزانێت موئمین بەگ بکوژی قولی شایە ئەمە وەک دەرفەتێک بەکارئەھێنێ تا وەک تۆڵە سەندنەوەیەک ئەم مەسەلەیە بجوڵێنێ دژی موئمین بەگ چونکە لەکاتی کێشەکەیدا لەگەڵ محمد حسن خانی کوڕی پشگیر نەکردووە لەبەر ئەمە بۆ ماوەی یەک ساڵ لای خۆی ئەیھێڵێتەوە، ڕۆژێک ئەمان اللە خان ئەڵێت بە موئمین بەگ پێمخۆشە لەبەرچاوی خۆم ڕم بازیەکم بۆ بکەی، ھەر ئەسپێکی بۆدێنن بەدڵی نابێت و داوای ئەسپەکەی خۆی دەکات و بۆی دێنن کە ناوی ئەسپە بۆلاش بووە لەکاتی مەشقەکەدا موئمین بەگ ئەسپەکەی غاردەدات و لەدەستی ئەمان اللە خان دەربازی دەبێت و دێتەوە ناراو لەوێشەوە دێتە سلێمان و لە بازیان کۆچی دوایی دەکات، باش مردنی خزم و برا و کەسەکانی و عەشیرەتی قوبادی دەبیستت کە کۆچی دواییکردووە دێن بەشوێنیدا و دەیبەنەوە ناراو لەوێ بەخاکی ئەسپێرن.
Line ٣٢ ⟶ ٣٤:
 
== تیرە و خێڵەکانی قوبادی ==
۱١ تیرەی بەگزادە، ۲٢ تیرەی میرکی، ۳٣ تیرەی قەلانی، ٤ تیرەی کۆرەی، ٥ تیرەی مەلازۆراوی، ٦ تیرەی بازانی، ۷٧ تیرەی مامەنان، ۸٨ تیرەی تەنگی ئەژدیھا، ۹٩ تیرەی نەیجانی، ۱۰١٠ تیرەی الیاخەی، ۱۱١١ خێڵی نەختە، ۱۲١٢ تیرەی زلانی، ۱۳١٣ خێڵی داود، ۱٤١٤ خێڵی فەیاد، ۱٥١٥ خێڵی وەیسە، ۱٦١٦ خێڵی بــاوا، ۱۷١٧ خێڵی ڕەمەزان، ۱۸١٨ خێڵی مەیتاو، ۱۹١٩ تیرەی پشماڵە، ۲۰٢٠ تیرەی کڵاشی، ۲۱٢١ تیرەی مەنوچەری، ۲۲٢٢ تیرەی حسن علی، ۲۳٢٣ تیرەی مستەفا بەگی، ۲٤٢٤ تیرەی سمایل ئاخە (ئیسماعیل ئاغایی) لە پێج خێڵ پێکدێن: ھۆخلوگی، ئاغلی بەگی، شاوەیس ئاخەی، مەسور ئاخەیی، عەلی ئاخەیی. لە ساداتی پیر خدری شاھۆن و پاشماوەی بنەماڵەی قوباد بەگن..
 
== گوندەکانی ناوچەی قوبادی ==
 
== سەرەتا گوندەکانی ( گەرمەسێر ) ==
۱١ دەربەند دەھۆڵ، ۲٢ شاوەڵەد، ۳٣ داریزەنگەنە علیا، ٤ داریزەنگەنە سفلی، ٥ تق تق علی آقائی، ٦ دوڵە وشک، ۷٧ خوک آخلە، ۸٨ بانی چنور، ۹٩ کلارە میرکی، ۱۰١٠ ابدالان میرکی،۱۱میرکی، ١١ ئەسپەر، ۱۲١٢ کاک میرکی، ۱۳١٣ دەرە ژاڵە علیا، ۱٤١٤ دەرە ژاڵە سفلی، ۱٥١٥ قەلانی، ۱٦١٦ خراتە ی قەلانی، ۱۷١٧ ناحیەی- ئەزگڵە، ۱۸١٨ کۆرەی، ۱۹١٩ وەزیر ئاباد، ۲۰٢٠ سورمەر، ۲۱٢١ شێرپەڕ، ۲۲٢٢ قەیتول، ۲۳٢٣ خڕنوبان، ۲٤٢٤ زاڵە کۆسە، ۲٥٢٥ دەرە زۆرینەی بازان، ۲٦٢٦ گندم بان، ۲۷٢٧ تلەتوو، ۲۸٢٨ کەژە چەرمەڵە، ۲۹٢٩ ابداڵان خێڵی فەیاد، ۳۰٣٠ پشت گاڕێ ی خێڵی، فەیاد، ۳۱٣١ گووڵاڵە، ۲۳٢٣ باندار کوێخا عزیز، ۳۳٣٣ تازە دەبانە دارسمک، ۳٤٣٤ باندار کوێخا عیدللە، ۳٥٣٥ ھەنجیربوس، ۳٦٣٦ سید مراد خیل بابای ایل قبادی، ۳۷ئیمام٣٧ئیمام حسن.
 
گوندەکانی ( کوێستانی) )قوبادی:
 
۱١ زلان قبادی، ۲٢ بانی میران، ۳٣ پیل زلان قبادی، ٤ خێلی سیدعالی قبادی، ٥ سورە توو، ٦ چمەنزار، ۷٧ ھەسێرھەسێر، ، ۸٨ سیاران ی نھراب، ۹٩ کانی بلور نھراب، ۱۰١٠ بانی گلان نھراب، ۱۱١١ دێڕەش نھراب، ۱۲١٢ علی ئاقای نھراب، ۱۳١٣ تازە فولادی، ۱٤١٤ گوێزان فولادی، ۱٥١٥ دێڕەش فولادی، ۱٦١٦ چکول ابادی، ۱۷١٧ دە فتح اللە فولادی، ۱۸١٨ ملە زماونان فولادی، ۱۹١٩ شخسە فولادی، ۲۰٢٠ کانی سواران فولادی، ۲۱٢١ دێی دراز فولادی، ۲۲٢٢ قڵاگە فولادی، ۲۳٢٣ سنگ سیا فولادی (بەردە ڕەش)، ۲٤٢٤ پیرپوشین فولادی، ۲٥٢٥ سوال آباد فولادی، ۲٦٢٦ لاباخ میرکی، ۲۷٢٧ دھکدە حاجی کاکە باش، ۲۸٢٨ بر کوڕ بازان، ۲۹٢٩ کیکەنی زلان، ۳۰٣٠ خیل فیاد پوژنە و بازان کیکن.
 
== سەرچاوەکان ==
تاریخ جاف جوانرود نوسینی استاد ملا محیدین ساڵحی.
گوندەکانی ناوچەی قوبادی لە کوردستانی عێڕاق:
۱١ بەڕوێن. ۲٢ تۆوشکێ، ۳٣ کانی پاشا، ٤ کانی وەیسکێ، سنوری دەستکردی نێوان باشوور و ڕۆژھەڵاتی کوردستان کەوتووەتە نێوان ئەم چوار گوندەی باشوور و گوندەکانی ڕۆژھەڵات کە ٦۷٦٧ گوندە و یەکێک لە گوندەکانی ناوچەی قوبادی شارۆچکەی ( ازگڵە) )یە لە ئێستادا ناحیەیە..
گوندەکانی ناوچەی قوبادی ھەموویان لەیەک سنوری جوگورافی دانەەبڕاودان.....
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/قوبادی»