فەقێ ئەحمەدی دارەشمانە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
Cat-a-lot: سڕینەوە لە پۆل:سەرکردە کوردەکان
چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان
ھێڵی ١:
{{خاوێنکردن}}
{{کەسایەتی
میر ئه‌حمه‌د کوری کاکه‌میر کوری میر ئه‌بدال ی یه‌که‌م کوری میر شه‌مسه‌دین ی میری جزیرا بۆتان ناسراو به‌ فه‌قئ ئه‌حمه‌دی داره‌شمانه‌، باپیره‌ گه‌وره‌ی بابانه‌کان و
| ناو = فەقێ ئەحمەدی دارەشمانە
میراوده‌لی یه‌کانی پشده‌ری و فه‌یزولله‌به‌گی یه‌کانی بۆکان.
| وێنە =
| قەبارەی وێنە = 250px
| شوێنی لەدایکبوون = [[پشدەر]]، [[عێراق]]
| ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٦١٠-١٦٥٠
| ڕێکەوتی مردن = ١٦٥٠، لە تەمەنی ٥٠ ساڵیدا
| شوێنی مردن = [[دارەشمانە]]، [[باشوری کوردستان]]، [[عێراق]]
| شوێنی گۆڕ = [[گۆڕستانی دارەشمانە]]
| نەتەوە = [[کورد]]
| ساڵانی چالاکی = ١٦٣٠-١٦٥٠
| بەرانبەرەکان = [[سەفەوی]]
| ئایین = ئیسلامی سوننە
| پێشوو = [[کاکەشێخ]]
| جێگر = [[سلێمان بەبە]] <br /> [[خان بوداخ]] <br /> [[تەیموورخان بەگ]]
| باوک = [[کاکەشێخ]]
}}
 
 
باوکی ئه‌م میره‌ قاره‌مان و میژوییه‌ی کورد، میرئه‌بدالی یه‌که‌م له‌ سه‌ده‌کانی ناوه‌راست به‌هوی ململانیی ده‌سلات و کیشه‌ی ناو خۆی بنه‌ماله‌که‌یان له‌ته‌مه‌نی
 
جوانی دا له‌ میرشه‌مسه‌دینی باوکی که‌ میری بۆتان ده‌بیت ، یاخی ده‌بیت و په‌نا ده‌باته‌ به‌ر شآێ سه‌فه‌وییه‌کانی ئه‌وکاتی ئیران . له‌و سه‌رده‌مه‌دا میر نشینی
 
بۆتان که‌ گه‌وره‌ترین میر نشینی کورد بوو سه‌ر به‌ خه‌لافه‌تی ءوسمانییه‌کان بوو.
میر ئەحمەد کوری کاکەشێخی کوری میر ئەبداڵی یەکەم کوری میر شەمسەدین ی میری جزیرا بۆتان ناسراو بە فەقئ ئەحمەدی دارەشمانە، باپیرە گەورەی بابانەکان و
ئه‌و رۆژگاره‌ش دوژمنایه‌تی قول له‌ نیوان ئیران و ءوسمانییه‌کان داهه‌بوو ، شای ئیران پیشوازییه‌کی گه‌رم له‌ میر ئه‌بدال ده‌کات ، به‌مه‌به‌ستی ئاژاوه‌ نانه‌وه‌وه‌و
میراودەلی یەکانی پشدەری و فەیزوللەبەگی یەکانی بۆکان.
به‌تفاق و کۆمه‌گی زۆره‌وه‌ ده‌ینیریته‌ سنوری قه‌له‌م ره‌وی میر نشینی بۆتان و ناوچه‌ی موکریان ی پیشکه‌ش ده‌کات ..
 
میرئه‌بدال جاری یه‌که‌م بنکه‌ی ده‌سه‌لاتی خۆی له‌ ورمئ داده‌مه‌زرینئ پاش چه‌ند سالیک که‌ ده‌سلاتی فراوان ده‌بیت بنکه‌ی ده‌سه‌لاتی ده‌گوازیته‌وه‌ گوندی
باوکی ئەم میرە قارەمان و میژوییەی کورد، میرئەبدالی یەکەم لە سەدەکانی ناوەراست بەھوی ململانیی دەسلات و کیشەی ناو خۆی بنەمالەکەیان لەتەمەنی
مه‌رگه‌ * پاش چه‌ند سالیک له‌ دسه‌لات داریه‌تی میر ئه‌بدال له‌ موکریان هه‌ولی کۆجی دوایی باوکی پی ده‌گات .بی پرسی شای ئیران ده‌گه‌ریته‌وه‌ بۆتان و خۆی
جوانی دا لە میرشەمسەدینی باوکی کە میری بۆتان دەبیت ، یاخی دەبیت و پەنا دەباتە بەر شآێ سەفەوییەکانی ئەوکاتی ئیران . لەو سەردەمەدا میر نشینی
ده‌کاته‌ جینشینی باوکی و ده‌بیته‌ میری بۆتان ،ده‌سه‌لاتی مو کریانیش به‌ هه‌ردو کوره‌که‌ی کاکه‌میر و بابه‌شێخ ده‌سپیریت.
بۆتان کە گەورەترین میر نشینی کورد بوو سەر بە خەلافەتی ءوسمانییەکان بوو.
کاکه‌میر براگه‌وره‌ وبابه‌ شیخ برا بجوک ،بۆ ماوه‌ی جه‌ند سالیک به‌ دسه‌لات داری ده‌مینه‌وه‌ له‌ ناوجه‌که‌دا بلام سه‌رئه‌نجام شای ئیران پیلانیان له‌ دژ ده‌گیریو به‌ ده‌ستی جه‌ند که‌س له‌ده‌ست و پیوه‌نده‌کانی خۆیان زۆر نامردانه‌ جوته‌ برا ده‌کوژن و سه‌روه‌ت وسامانیان به‌ تالان ده‌به‌ن.
ئەو رۆژگارەش دوژمنایەتی قول لە نیوان ئیران و ءوسمانییەکان داھەبوو ، شای ئیران پیشوازییەکی گەرم لە میر ئەبدال دەکات ، بەمەبەستی ئاژاوە نانەوەوەو
ئیستا گۆری هه‌ردو برای جوانه‌مه‌رگ له‌گندی مه‌رگه‌ی نزیک به‌نداوی دوکان شوینه‌واریان ماوه‌، وه‌ به‌یت و مه‌قامیکی کۆنی کوردی بۆ ئه‌م روداوه‌ دانراوه‌و ده‌ستاو ده‌ست تا ئیستاش له‌ لایه‌ن مه‌قام بیژانی ناوجه‌که‌وه‌ ده‌گوتریته‌وه‌.ژنی کاکه‌ میر له‌ کاتی کاره‌ساته‌که‌دا مندالی له‌ سک دا ده‌بیت بۆ خۆ ساردنه‌وه‌ ده‌جیته‌ گوندی
بەتفاق و کۆمەگی زۆرەوە دەینیریتە سنوری قەلەم رەوی میر نشینی بۆتان و ناوچەی موکریان ی پیشکەش دەکات ..
خدران له‌ مالی کویخا خدر خۆی ده‌شاریته‌وه‌، پاش ماوه‌یه‌ک کوریکی ده‌بیت ناوی ده‌نیت ئه‌حمه‌د پاشجه‌ند سالیک که‌ که‌میک گه‌وره‌ ده‌بیت دایکی ده‌ینیریته‌ لای
میرئەبدال جاری یەکەم بنکەی دەسەلاتی خۆی لە ورمئ دادەمەزرینئ پاش چەند سالیک کە دەسلاتی فراوان دەبیت بنکەی دەسەلاتی دەگوازیتەوە گوندی
مه‌لای گوند بۆ خویندن ،ئیتر ده‌بیت .به‌فه‌قئ ئه‌حمه‌د.
مه‌رگه‌مەرگە * پاش چه‌ندچەند سالیک له‌لە دسه‌لاتدسەلات داریه‌تیداریەتی میر ئه‌بدالئەبدال له‌لە موکریان هه‌ولیھەولی کۆجی دوایی باوکی پی ده‌گاتدەگات .بی پرسی شای ئیران ده‌گه‌ریته‌وه‌دەگەریتەوە بۆتان و خۆی
فه‌قی ئه‌حمه‌د له‌ ته‌مه‌نی جوارده‌ سالی دا ده‌ بیت نازانیت کوری کییه‌ ، تارۆژیک له‌گه‌ل فه‌قییه‌ک شه‌ری ده‌بیتو فه‌قیکه‌ پیی ده‌لیت بیژوو که‌س نازانی کوری کییت .فه‌قی ئه‌حمه‌د به‌ نیگه‌رانییه‌وه‌ ده‌گه‌ریته‌وه‌ لای دایکی و دوای لی ده‌کات بۆی رون بکاته‌وه‌ که‌ ئه‌و کی یه‌و کوری کی یه‌ .
دەکاتە جینشینی باوکی و دەبیتە میری بۆتان ،دەسەلاتی مو کریانیش بە ھەردو کورەکەی کاکەمیر و بابەشێخ دەسپیریت.
دایکیشی بۆ جاری یه‌که‌م روداوه‌که‌ی بۆ ده‌گیریته‌وه‌و پیی ده‌لی که‌ تۆ له‌ نه‌وه‌ی میری بۆتانی..
کاکەمیر براگەورە وبابە شیخ برا بجوک ،بۆ ماوەی جەند سالیک بە دسەلات داری دەمینەوە لە ناوجەکەدا بلام سەرئەنجام شای ئیران پیلانیان لە دژ دەگیریو بە دەستی جەند کەس لەدەست و پیوەندەکانی خۆیان زۆر نامردانە جوتە برا دەکوژن و سەروەت وسامانیان بە تالان دەبەن.
ئیستا گۆری ھەردو برای جوانەمەرگ لەگندی مەرگەی نزیک بەنداوی دوکان شوینەواریان ماوە، وە بەیت و مەقامیکی کۆنی کوردی بۆ ئەم روداوە دانراوەو دەستاو دەست تا ئیستاش لە لایەن مەقام بیژانی ناوجەکەوە دەگوتریتەوە.ژنی کاکە میر لە کاتی کارەساتەکەدا مندالی لە سک دا دەبیت بۆ خۆ ساردنەوە دەجیتە گوندی [[خدران]] لە مالی کویخا خدر خۆی دەشاریتەوە، پاش ماوەیەک کوریکی دەبیت ناوی دەنیت ئەحمەد پاشجەند سالیک کە کەمیک گەورە دەبیت دایکی دەینیریتە لای مەلای گوند بۆ خویندن ،ئیتر دەبیت .بەفەقئ ئەحمەد.
 
'''فەقی ئەحمەد''' لە تەمەنی جواردە سالی دا دە بیت نازانیت کوری کییە ، تارۆژیک لەگەل فەقییەک شەری دەبیتو فەقیکە پیی دەلیت بیژوو کەس نازانی کوری کییت .فەقی ئەحمەد بە نیگەرانییەوە دەگەریتەوە لای دایکی و دوای لی دەکات بۆی رون بکاتەوە کە ئەو کی یەو کوری کی یە .
دایکیشی بۆ جاری یه‌که‌میەکەم روداوه‌که‌یروداوەکەی بۆ ده‌گیریته‌وه‌ودەگیریتەوەو پیی ده‌لیدەلی که‌کە تۆ له‌لە نه‌وه‌ینەوەی میری بۆتانی..
بەشی دوھەم،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،
به‌شی دوهه‌م،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،،
پاش ئه‌وه‌یئەوەی فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد ئه‌وئەو زانیارییه‌زانیارییە له‌لە دایکی وه‌رده‌گریوەردەگری به‌بە ته‌نیاتەنیا سواره‌سوارە ریگای بۆتان ده‌گریته‌دەگریتە به‌روبەرو پاش چه‌ندچەند مه‌نزلمەنزل ده‌گاته‌دەگاتە لای میر زیندین ی میری بۆتان
که‌پاشکەپاش مردنی میر ئه‌بدالئەبدال بووه‌ته‌بووەتە جینشینی براکه‌یبراکەی ، فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد لای میر زیندین که‌کە ده‌کاته‌دەکاتە مامی باوکی نیسته‌نیستە جی ده‌یدەی و ده‌ستدەست به‌بە مه‌شقیمەشقی سه‌ربازسەرباز ده‌کاتدەکات .دوای جه‌ندجەند سلی له‌لە مه‌شقمەشق کردن وه‌کوەک پاله‌وانیپالەوانی جزیرا بۆتان ده‌ناسریتدەناسریت و میر ده‌یکاته‌دەیکاتە سه‌رسەر لشکر.
له‌وسه‌رلەوسەر ده‌مه‌دادەمەدا شه‌رشەر له‌نیوانلەنیوان خه‌لافه‌تیخەلافەتی ءوسمانییه‌کانءوسمانییەکان و روسیای قه‌یسه‌ریقەیسەری دا روده‌داترودەدات و روسه‌کانروسەکان به‌شێكبەشێک ڵه‌ڵە ناوجه‌یناوجەی قه‌فقاسیاقەفقاسیا داگیر ده‌که‌ندەکەن و سوپای ءوسمانی تیک ده‌شکینن،دەشکینن، خه‌للیفه‌خەللیفە دوا له‌لە میری بۆتان ده‌کاتدەکات دکات که‌کە قه‌فقاسیاقەفقاسیا له‌ده‌ستلەدەست روسه‌کانروسەکان ئازاد بکات.
میر لەشکریکی ھەزار کەسی بە سەرکردەیی فەقئ ئەحمەد دەنریتە مەیدانی جەنگ و لاموەی جەند رۆژدا تەواوی قەفقاسیا ئازاد دەکەنەوەو لەشکری روسەکان
میر له‌شکریکی هه‌زار که‌سی به‌ سه‌رکرده‌یی فه‌قئ ئه‌حمه‌د ده‌نریته‌ مه‌یدانی جه‌نگ و لاموه‌ی جه‌ند رۆژدا ته‌واوی قه‌فقاسیا ئازاد ده‌که‌نه‌وه‌و له‌شکری روسه‌کان
به‌سه‌رکرده‌ییبەسەرکردەیی >> كه‌یخانکەیخان>> کچی قه‌یسه‌ریقەیسەری روس ته‌کتەک ده‌شکینندەشکینن و ، وه‌وە که‌یخانکەیخان به‌بە دیلی ده‌که‌ویته‌دەکەویتە ده‌ستیدەستی فه‌قئفەقئ ئه‌حمه‌دئەحمەد . هه‌ردووھەردوو سه‌رسەر له‌شکرلەشکر به‌بە یه‌کترییەکتری سه‌رسەر سام ده‌بندەبن و سار ئه‌نجامئەنجام فه‌قئفەقئ ئه‌حمه‌دئەحمەد که‌یخانکەیخان ازاد ده‌کاتدەکات و ده‌یکاتدەیکات به‌بە هاوسه‌ریھاوسەری خۆی .هه‌ھە والی ئه‌وئەو سه‌رکه‌وتنه‌سەرکەوتنە به‌بە خه‌لیفه‌خەلیفە ده‌گاتدەگات و له‌لە دوای فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد ده‌نیریدەنیری بۆ ئه‌سته‌مبولئەستەمبول و خه‌لاتیخەلاتی .
 
دیداره‌که‌دادیدارەکەدا فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد داوا له‌لە سولتان ده‌کاتدەکات مۆله‌تیمۆلەتی پیبدات بۆ ئه‌وه‌یئەوەی تۆله‌یتۆلەی باوک و مامی له‌لە سه‌فه‌ویه‌کانسەفەویەکان بکاته‌وه‌بکاتەوە به‌بە شوینی له‌دایکلەدایک بونی شاد ببیته‌وه‌ببیتەوە. خه‌لیفه‌خەلیفە داواکه‌یداواکەی قبول ده‌کاتدەکات و به‌بە خه‌لاتخەلات و به‌راته‌وه‌بەراتەوە به‌رییبەریی ده‌کاته‌وه‌دەکاتەوە . فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد کاتی گه‌یشته‌وه‌گەیشتەوە بۆتان له‌شکریکیلەشکریکی پۆشته‌وپۆشتەو پر چه‌کیچەکی ئاماده‌ئامادە کردو
به‌ره‌وبەرەو شوینی له‌لە دایک بونی به‌ریبەری که‌وتکەوت . له‌ولەو سه‌رده‌مه‌داسەردەمەدا شای سه‌فه‌ویه‌کانسەفەویەکان سه‌رۆکسەرۆک هۆیزیکیھۆیزیکی سه‌کریسەکری به‌جه‌ندبەجەند هه‌زارھەزار سواریکه‌وه‌سواریکەوە له‌لە هه‌ریمه‌که‌ھەریمەکە جیگیر کردبوو
کاتی له‌شکریلەشکری بۆتان به‌سه‌رکرده‌ییبەسەرکردەیی فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دوئەحمەدو که‌یخانکەیخان ی هاوسه‌ریھاوسەری گه‌یشتنگەیشتن شه‌رشەر ده‌ستیدەستی پیکردو له‌لە ماوه‌یماوەی جه‌ندجەند رۆژدا له‌شکریلەشکری سه‌کرانیانسەکرانیان تیکشکاندو هه‌مووھەموو هه‌ریمکه‌یانھەریمکەیان لی پاک کردنه‌وه‌کردنەوە له‌ملەم شه‌ره‌داشەرەدا به‌بە سه‌دانسەدان له‌لە شه‌رکه‌رانیشەرکەرانی سه‌کرسەکر کوژران فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد له‌لە تۆله‌یتۆلەی باوک و مامی قلاتیکی له‌لە که‌له‌کەلە سه‌ریسەری سه‌کرانسەکران
دروست کرد ، ئیستاش ئاسه‌واریئاسەواری ئه‌وئەو قه‌لایه‌قەلایە له‌لە ناوجه‌یناوجەی پشده‌رپشدەر ماوه‌وماوەو که‌وتۆته‌کەوتۆتە سه‌رسەر زیی بجوک وه‌وە به‌بە قلای سه‌ره‌سەرە سه‌کرانسەکران ناسراوه‌ناسراوە.پاش ئه‌مئەم سه‌رکه‌وتنه‌سەرکەوتنە فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد بنکه‌یبنکەی ده‌سه‌لاتیدەسەلاتی خۆی له‌لە گوندی داره‌شمانه‌دارەشمانە دامه‌زراندودامەزراندو سنوری ده‌سه‌لاتیدەسەلاتی به‌شیکیبەشیکی زۆری رۆژهه‌لاترۆژھەلات و باشوری کوردستانی ده‌گرته‌وه‌دەگرتەوە.سالانیکی زۆر
هه‌ردوھەردو و پاله‌وانپالەوان که‌یخانکەیخان و فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد به‌رگریبەرگری هیرشیھیرشی سه‌فه‌ویه‌کانیانسەفەویەکانیان کردو به‌سه‌ربەسەر برزی و خۆشه‌ویستیخۆشەویستی ژیان پاش مردنیان دوو کوریان له‌لە دوا به‌جیمانبەجیمان به‌بە ناوی
میر سولیمان و میر بوداخ پاش مردنی باوکیان ده‌سه‌لاتیاندەسەلاتیان له‌لە نیوان خۆیان دابه‌شدابەش کرد میر بوداخ هه‌رھەر له‌داره‌شمانه‌لەدارەشمانە مایه‌وه‌مایەوە و میر سولیمان بنکه‌یبنکەی ده‌سه‌لاتیدەسەلاتی برده‌بردە
قلاچۆلان . وه‌وە ئیستاش ‌ گۆری فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دوئەحمەدو که‌یخانکەیخان له‌لە گوندی داره‌شمانه‌یدارەشمانەی رۆژ هه‌لاتیھەلاتی قه‌لادزیقەلادزی ماون و له‌لایه‌نلەلایەن دانشتوانی ناوجه‌که‌وه‌ناوجەکەوە شانازیان پیوه‌پیوە ده‌کریتدەکریت.
میژووی دروست بوو نی میر نشینی بابان ده‌گه‌ریته‌وه‌دەگەریتەوە بۆ سه‌رده‌میسەردەمی ده‌سه‌لاتیدەسەلاتی ئه‌وئەو دوو برایه‌برایە میر سولیمان و میر بوداخ .. بابان زۆریک له‌لە میژوو نوسان له‌سه‌رلەسەر
ئه‌وئەو بۆجونه‌نبۆجونەن که‌کە ناوی بابان یاخود به‌به‌بەبە بۆ ئه‌وه‌ئەوە ده‌گه‌ریته‌وه‌دەگەریتەوە که‌کە له‌به‌رلەبەر ئه‌وه‌یئەوەی که‌یخانکەیخان کوردی باش نه‌زانیوه‌نەزانیوە کاتی بانگی کوره‌کانیکورەکانی کردوه‌کردوە گوتویه‌تیگوتویەتی ..به‌به‌مبەبەم سوله‌یمانسولەیمان
به‌به‌مبەبەم بوداخ .دوای نه‌مانینەمانی فه‌قیفەقی ئه‌حمه‌دئەحمەد به‌بە میرنشینه‌که‌یانمیرنشینەکەیان گوتوه‌،گوتوە، میر نشینی به‌بانبەبان . پاشان به‌به‌رده‌وامیبەبەردەوامی رۆژگار بوه‌ته‌بوەتە بابان. هه‌ردوھەردو برا سالانیکی زۆر به‌بە ته‌باییتەبایی
میر نشینه‌که‌یاننشینەکەیان به‌ریوه‌بەریوە ده‌به‌ندەبەن ،پاش نه‌مانینەمانی ئه‌وانئەوان میر برایم ی کوری میر سولیمان که‌کە به‌بە برایم پاشاش ناوده‌بریتناودەبریت و میر ئاوده‌لئاودەل ی کوری میر بوداخ ، جیگه‌یانجیگەیان ده‌گرنه‌وه‌دەگرنەوە . برایم پاشا شاری سله‌یمانیسلەیمانی به‌ناویبەناوی باوکیه‌وه‌باوکیەوە دروست ده‌کاتدەکات و ناوه‌ندیناوەندی ده‌سه‌لاتیدەسەلاتی ده‌گوازیته‌وه‌دەگوازیتەوە بۆ ئه‌ویئەوی . میر ئاوده‌لیشئاودەلیش ناوندی ده‌سه‌لاتیدەسەلاتی له‌لە دارشـمانه‌وه‌دارشـمانەوە ده‌گوازیتوه‌دەگوازیتوە بۆ گرد بوداخ و قه‌لاته‌قەلاتە دروست کراوه‌که‌یکراوەکەی باوکی ده‌کاته‌دەکاتە ناوه‌ندیناوەندی ده‌سه‌لات،دەسەلات، ئیستا گردبداخ بوه‌ته‌بوەتە گره‌کیکیگرەکیکی شاروجکه‌یشاروجکەی قه‌لادزیقەلادزی.
میرنشینی بابان و بۆتان له‌لە باشور و باکوری کوردوستان که‌کە له‌لایه‌نلەلایەن یه‌کیەک بنه‌ماله‌وه‌بنەمالەوە به‌ریوه‌بەریوە براون به‌دریژاییبەدریژایی ده‌سه‌لاتیاندەسەلاتیان پاریزگاریان له‌یه‌کتریلەیەکتری کردوه‌وکردوەو له‌همانلەھمان کاتیشذآ
بونه‌ته‌بونەتە سه‌رجاویسەرجاوی پیشکه‌وتنپیشکەوتن و شآڕستانی ناوجه‌که‌ناوجەکە ده‌سلاتیدەسلاتی هه‌ردوھەردو میر نشین تا ناوه‌راستیناوەراستی سه‌ده‌یسەدەی هه‌شته‌مھەشتەم قۆناخ قۆناخ به‌رده‌وامبەردەوام بوه‌بوە..