فەرموودە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب گەڕاندنەوەی دەستکارییەکانی Iboshow (لێدوان) بۆ دوایین پێداچوونەوەی InternetArchiveBot
شائەمراز
ھێڵی ١:
{{ئیسلام}}
 
'''فەرموودە'''، بریتییە لەوتەکانی پێغەمبەر [[محەمەد]] (د. خ) لەگەڵ کردارو ئەو رووداوانەی بێدەنگ بوە لەسەری و سیفەت و ژیاننامە و ھەواڵی ،ھەواڵی، یاخود بەوە دەوترێ کە دەدرێتە پاڵ پێغەمبەر لە ووتە و کردار و ڕووداوەکانی کە بێدەنگ بوەە لێ، یان خووڕەوشت و ھەڵسووکەوتی.
 
== زانستی فەرمودە ==
نەتەوەی ئیسلامی لە دوای قورئان گرنگییان داوە بە فەرموودەکانی پیغەمبەر بەوەی سوننەتی پێغەمبەر بووە بە پایەی دووەم لە [[ئیسلام]]دا، و زانایان هەرھەر لە ساڵەکانی سەرەتای هاتنیھاتنی ئیسلامەوە و بە درێژایی سەردەم و ماوەکان ئیشیان لەسەر زانستی فەرموودە کردووە ئیشکردنێکی بەردەوام و یەکلایی.
 
هەندێکھەندێک جار فەرموودەکانیان لەبەرکردووە یان نووسیویانەتەوە یان هانیھانی خەڵکیان داوە بۆ لەبەرکردنی، یان پۆڵێن و دابەشیان کردوون یان بنەما و بنەڕەتییان داناوە لە قبوڵکردنی فەرموودەکان، لەبەرئەوە زانستی فەرموودە چەندین دانراو و بابەتی زۆری لەسەر دانراوە.
 
== کتێبەکانی فەرموودە ==
=== لای سوننە ===
[[سوننە]] حەوت کتێبییان هەیەھەیە کە بە شێوەیەکی گشتی پشتی پێ ئەبەستن لە فەرموودەدا وەک لەو خشتەیەی خوارەوەدا خراونەتە ڕوو، هەروەهاھەروەھا چەندین کتێب تریان هەیەھەیە هاوکاتھاوکات لەکەڵ کۆمەڵێک موسنەد وەک موسنەدی ئیمام ئەحمەد کە پشتیان پێ ئەبەستن لە فەرموودەدا.
{| class="wikitable"
|-
ھێڵی ١٨:
|-
|[[سەحیحی بوخاری]]
|[[بوخاری]] (870٨٧٠)
|7167٧١٦٧ فەرموودە
|-
|[[سەحیحی موسلیم]]
|[[موسلیم]] (875٨٧٥)
|5505٥٥٠٥ فەرموودە
|-
|[[سونەنی ئەبوداوود]]
|[[ئەبوداوود]] (888٨٨٨)
|5274٥٢٧٤ فەرموودە
|-
|[[سونەنی ترمزی]]
|[[ترمزی]] (892٨٩٢)
|3956٣٩٥٦ فەرموودە
|-
|[[سونەنی نەسائی]]
|[[نەسائی]] (915٩١٥)
|5754٥٧٥٤ فەرموودە
|-
|[[سونەنی ئیبن ماجە]]
|[[ئیبن ماجە]] (886٨٨٦)
|4341٤٣٤١ فەرموودە
|-
|[[سونەنی دار قتنی]]
|[[ دار قتنی]] (995٩٩٥)
|4733٤٧٣٣ فەرموودە
|-
|[[سونەنی بیهقیبیھقی]]
|[[بیهقیبیھقی]] (1066١٠٦٦)
|21601٢١٦٠١ فەرموودە
|}
===لای شیعە===
کتێبەکانی فەرموودەی [[شیعە]] جیاوازە لەوانەی [[سوننە]]، و فەرموودەکان لای شیعە بە تەنها ناگەڕێنەوە بۆ پێغەمبەر (د.خ) بەڵکو ئەشگەڕێندرێنەوە بۆ دوانزە ئیمامەکە، لەبەرئەوە هاوەڵی ئیمامەکانیان جێگەیەکی تایبەتییان هەیە لای شیعە و بە باشتریان ئەزانن لە هەندێک [[هاوەڵەکان]]. هۆی ئەمەش ئەوەیە کە شیعە وای دەبینن کە دوانزە ئیمامەکە سوننەتی پێغەمبەرییان لەبەر بووە.
===لای ئیبازی===
هەروەها [[ئیبازی|ئیبازییەکان]] موسنەدێکییان هەیە کە بە پلەی یەکەم پشتی پی ئەبەستن ئەویش موسنەدی ڕەبیع کوری حەبیبە، هەروەها پشت ئەبەستن بە [[سەحیحی بوخاری]] و کتێبی فەرموودەکانی تری سوننە.
 
=== لای شیعە ===
کتێبەکانی فەرموودەی [[شیعە]] جیاوازە لەوانەی [[سوننە]]، و فەرموودەکان لای شیعە بە تەنهاتەنھا ناگەڕێنەوە بۆ پێغەمبەر (د. خ) بەڵکو ئەشگەڕێندرێنەوە بۆ دوانزە ئیمامەکە، لەبەرئەوە هاوەڵیھاوەڵی ئیمامەکانیان جێگەیەکی تایبەتییان هەیەھەیە لای شیعە و بە باشتریان ئەزانن لە هەندێکھەندێک [[هاوەڵەکانھاوەڵەکان]]. هۆیھۆی ئەمەش ئەوەیە کە شیعە وای دەبینن کە دوانزە ئیمامەکە سوننەتی پێغەمبەرییان لەبەر بووە.
 
=== لای ئیبازی ===
==فەرمودەی قودسی==
هەروەهاھەروەھا [[ئیبازی|ئیبازییەکان]] موسنەدێکییان هەیەھەیە کە بە پلەی یەکەم پشتی پی ئەبەستن ئەویش موسنەدی ڕەبیع کوری حەبیبە، هەروەهاھەروەھا پشت ئەبەستن بە [[سەحیحی بوخاری]] و کتێبی فەرموودەکانی تری سوننە.
 
== فەرمودەی قودسی ==
بەو ووتە و فەرمایشتانە دەووترێت کەوا پێغەمبەری [[محەمەد]] دەیداتە پاڵ پەروەردگار، ھەروەھا بۆیە بە فەرمودە ناوبراوە چونکە پێغەمبەر دەیگێڕێتەوە لەخواوەندەوە ھەروەک چۆن فەرمودە دەگێڕدرێتەوە، زانایانیش سەبارەت بەفەرمودەی قودسی دوو ڕایان ھەیە:
# فەرمودەی قودسی وتەی پەروەردگارە پێغەمبەر بەتەنیا گێڕانەوەی لەسەرە.
# وتەکانی وەک فەرمودەکانی پێغەمبەری وایە بەڵام واتا و ماناکەی لەلایەن خواوەیە خراوەتە نێو دڵی پیغەمبەرەکەی.
 
=== جیاوازی نێوان فەرمودەی قودسی و قورئان ===
# فەرمودە قودسیەکان دەستەواژەکانی لەلایەن پێغەمبەر محەمەدەوەیە (د. خ) بەپێی ڕای ھەندێک، بەڵام واتاکەی لەلایەن خواوەیە لەرێگەی خەو یا خستنە نێو دڵ یاخود نیگایەکی دیار و ئاشکرا.
 
بەڵام [[قورئان]] دەستەواژە و واتاکەی لەلایەن خواوەیە بەنیگایەکی دیارو ئاشکرا، بەواتایەکی دیکە لەحاڵی بێداریدا [[خوا لە ئیسلامدا|خوا]] بۆی دابەزاندووە نەک لەخەودا یاخود خستبێتیە نێو دڵیەوە.
# ھەروەھا گێڕانەوەی فەرموودە قودسیەکان گونجاوە گێڕانەوەی بەچەشنێ واتا بگەیەنێ، بەڵام [[قورئان]] یاساغە بەچەشنی واتا بگێڕدرێتەوە.
# فەرمودە قودسیەکان خوێندنەوەیان لەکاتی [[نوێژ]]دا ناخوێنرێتەوە بەڵام قورئانی پیرۆز دەخوێنرێتەوە لەنوێژ و بەندایەتی پێوە دەکرێ.
 
=== جیاوازی نێوان فەرمودەکانی پێغەمبەر لەگەڵ فەرمودەی قودسیدا ===
فەرمودەی قودسی ماناکەی لەلایەن خوداوەیە بەچەشنی کەوا پێغەمبەر [[محەمەد]] دەیداتە پاڵ پەروەدگار.
 
بەڵام فەرمودەی پێغەمبەر بەوچەشنە نییە و تێیدایە بەراوبۆچونی پێغەمبەر گوتراوە یاخود لەمیانەی وردبوونەوە لەراستیەکانی گەردوونەوە سەری گرتوە ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کەوتەی خوا نییە، ھەروەھا لەنێو فەرمودەکانی پێغەمبەریشدا ھەیە لەرێگەی نیگاوە بەپێغەمبەر راگەیەندراوە و پێغەمبەری خوا بەوتەی خۆی روونی کردوەتەوە ھەرچەندە ئەم بەشەیان لەلایەن خواوەیە وەک ئەوەی خستبێتیە دڵی یان فێری کردبێت بەڵام بەوتەی پێغەمبەر دەربڕاوە بۆیە دەدرێتە پاڵ پێغەمبەر، بەھەردوو جۆرەکەشیان دەگوترێت فەرمودەی پێغەمبەر بەھۆی ناوەکەیەوە کەلەسەری گیرساوەتەوە.
 
== گێرانەوەی فەرموودە ==
زۆر لە کەساییەتییەکان زیاتر لە ١٠٠٠ فەرموودەی پێغەمبەرییان گێڕاوەتەوە، لە هاوەڵەکانیھاوەڵەکانی پێغەمبەر ئەوانەی زیاتر لە ١٠٠٠ فەرموودەیان گێڕاوەتەوە، ئەمانەی خوارەوەن؛
* ئەبوھورەیرە
*ئەبوهورەیرە
* عەبدوڵڵا کوڕی [[عومەر کوڕی خەتتاب]]
* ئەنەس کوڕی مالیک
* عائیشە کچی [[ئەبووبەکر]]
* عەبدوڵڵا کوڕی عەبباس
* جابر کوڕی عەبدوڵڵا
* ئەبووسەعیدی خدری
 
ئەوانەی لە شوێنکەوتووەکان بە زۆر گێرانەوەی فەرموودە ناسراون، ئەمانەی خوارەوەن؛
* ئیمام ئیبن شەهابشەھاب زەهریزەھری
* ئیمام [[ئەحمەد کوڕی حەنبەل]]
* ئیمام [[مالیک کوڕی ئەنەس]]
* ئیمام [[بوخاری]]
* ئیمامی [[موسلیم]]
* ئیمامی [[ئەبوداوود]]
* ئیمامی [[ترمزی]]
* ئیمامی [[نەسائی]]
* ئیمامی [[ئیبن ماجە]]
 
== سەرچاوەکان ==
* [https://web.archive.org/web/20161030095127/http://kurdi.azadi.no/articles.php?cat_id=9 سەنتەری سەڵاحەدین]
* [https://web.archive.org/web/20150630004524/http://www.hadisarsivi.com/ سایتی لێکۆڵینەوەی فەرموودە]
* [http://hadith.al-islam.com فەرموودەی پیرۆز]
* [http://www.sultan.org سایتی لێکۆڵینەوەی فەرموودە]
* [http://www.islamport.com فەرهەنگێکیفەرھەنگێکی تەواو بۆ لێکۆڵینەوەی فەرموودە]
* [https://web.archive.org/web/20081216005458/http://alalbany.net/albany_mawsoa.php فەرهەنگیفەرھەنگی فەرموودەی ئەلکترۆنی]
* [http://www.dorar.net/hadith.php بۆ گەڕان بە دوای فەرموودە]
* [http://www.sonnaonline.com/ فەرموودەی پێغەمبەر]