پیسبوونی ژینگە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب ئارام بکر پەڕەی پیسبوونی ژینگه‌ی گواستەوە بۆ پیسبوونی ژینگە: چاکسازیی ڕێنووس
خاوێنکردن، شائەمراز، تاگی یەک سەرچاوە
ھێڵی ١:
{{یەک سەرچاوە}}
{{خاوێنکردن}}
'''پیسبوونی ژینگە''' (ئینگلیزی:{{بە ئینگلیزی|Environment Pollution}}) پیسبوونی ژینگە چەندین پێناسەی جۆراوجۆری لەسەردەمی ئێستادا هەیەھەیە زۆربەیان ناسراون لەوانە:
 
٭* هەمووھەموو گۆڕانکارییەکی فیزیایی و کیمیایی و بایۆلۆجییە کە سیفەت و پێکهاتەکانیپێکھاتەکانی ئاو و هەواھەوا و خاک بگۆڕێت و ببێتە هۆیھۆی زیانگەیاندن بە مرۆڤ و بوونەوەرەکانی تر.
* گۆڕانی چۆنایەتی و چەندایەتییە لە پێکھاتە زیندوو و نازیندووەکەی دەوروبەرە ڕژێم.
* دروستبوون و دەرھاویشتنی ھەر تەنێکی نوێ بۆ دەوروبەر بە ھۆی پێشکەوتنی پیشەسازییەوە بۆ سروشت کە گۆڕانکاری لە پێکھاتەی سروشدا بکات.
* ھەر گۆڕانکارییەکە لە ژینگەداببێتە ھۆی زیانپێگەیاندنی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆی بوونەوەران.
* زیادبوون یا کەمبوونی ھەریەک لە پێکھاتە سروشتییەکانە کە ببێتە ھۆی زیان گەیاندن بە زیندەوەران و چواردەوریان وە گۆڕانکاری لە سروشت و کاری ڕۆژانەیان بکات.
* بریتییە لە ڕوودانی گۆڕانکاری لە ژینگەی گیانداران بە ھۆی سروشت و چالاکی ڕۆژانەی مرۆڤەوە کە دەبێتە ھۆی دەرکەوتنی چەند مادەیەک کە ناگونجێ لەگەڵ ئەو شوێنەی کە گیاندارەکەی تێدا دەژی و لاسەنگی دەکات.
 
== مانای پیسبوون ==
٭ گۆڕانی چۆنایەتی و چەندایەتییە لە پێکهاتە زیندوو و نازیندووەکەی دەوروبەرە ڕژێم.
بە پێی یاسای نێودەوڵەتیی نەتەوەیەکگرتووەکانی ساڵی ١٩٧٤ کە پێناسەی پیسبوونی ژینگە دەکات بەوەی کە بریتییە لەو چالاکییەی مرۆڤ کە دەبێتە ھۆی پیسبوونی زیادبوونی وزەی نوێی بۆ ژینگە، ئەم زیادبوونی وەزەیەش ژیانی مرۆڤ و تەندروستی و خۆشگوزەرانی و سەرچاوەکانی سروشت تووشی مەترسی دەکاتەوە جا ئەگەر بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بێت.
 
== جۆرەکانی پیسبوون ==
٭ دروستبوون و دەرهاویشتنی هەر تەنێکی نوێ بۆ دەوروبەر بە هۆی پێشکەوتنی پیشەسازییەوە بۆ سروشت کە گۆڕانکاری لە پێکهاتەی سروشدا بکات.
 
- [[پیسبوونی ھەوا]]
٭ هەر گۆڕانکارییەکە لە ژینگەداببێتە هۆی زیانپێگەیاندنی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆی بوونەوەران.
 
٭ زیادبوون یا کەمبوونی هەریەک لە پێکهاتە سروشتییەکانە کە ببێتە هۆی زیان گەیاندن بە زیندەوەران و چواردەوریان وە گۆڕانکاری لە سروشت و کاری ڕۆژانەیان بکات.
 
٭ بریتییە لە ڕوودانی گۆڕانکاری لە ژینگەی گیانداران بە ھۆی سروشت و چالاکی ڕۆژانەی مرۆڤەوە کە دەبێتە ھۆی دەرکەوتنی چەند مادەیەک کە ناگونجێ لەگەڵ ئەو شوێنەی کە گیاندارەکەی تێدا دەژی و لاسەنگی دەکات.
 
'''مانای پیسبوون''' بە پێی یاسای نێودەوڵەتیی نەتەوەیەکگرتووەکانی ساڵی ۱۹۷٤ کە پێناسەی پیسبوونی ژینگە دەکات بەوەی کە بریتییە لەو چالاکییەی مرۆڤ کە دەبێتە هۆی پیسبوونی زیادبوونی وزەی نوێی بۆ ژینگە، ئەم زیادبوونی وەزەیەش ژیانی مرۆڤ و تەندروستی و خۆشگوزەرانی و سەرچاوەکانی سروشت تووشی مەترسی دەکاتەوە جا ئەگەر بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بێت.
 
'''جۆرەکانی پیسبوون'''
 
- [[پیسبوونی هەوا]]
 
- [[پیسبوونی ئاو]]
Line ٣٨ ⟶ ٣٥:
- [[پیسبوونی بیستن]]
 
- [[ژەهراویبوونیژەھراویبوونی خۆراک]]
 
'''== سەرچاوەکانی پیسبوون''' ==
=== پیسبوونی سروشتی ===
 
'''یەکەم:''' '''پیسبوونی سروشتی''': بریتییە لەو گۆڕانکارییەی کە لە ژینگەدا ڕوودەدات بە هۆیھۆی چەند ڕووداوێکی سروشتییەوە وەک (باران، سووتان، بورکان، لافاو، بومەلەرزە، تۆزو خۆڵ...).
ئەم گۆڕانکارییە سروشتییانە چەن کێشەیەکی لێ دەکەوێتەوە وەک:
 
۱-# دەرکەوتنی ڕێژەیەکی زۆر لە گەردە زیان بەخشەکان لە هەوادا،ھەوادا، وەکو دەنکۆڵەکانی تۆز و خۆڵ، دووکەڵی سووتانی دارستانەکان و تەقینەوە بورکانییەکان.
# مادە ھەڵواسراوەکانی ناو ئاو، وردیلەی تۆز و خۆڵ و چەندین ھۆکاری تر کە زیان بە سەرچاوەی ماسی دەگەیەنێت.
 
# گۆرانکارییەکان لە ئاوی سازگاردا و گۆڕینیان بۆ ئاوی سوێر.
۲- مادە هەڵواسراوەكانی ناو ئاو، وردیلەی تۆز و خۆڵ و چەندین هۆكاری تر كە زیان بە سەرچاوەی ماسی دەگەیەنێت.
# راماڵینی چینی سەرەوەی زەوی.
 
# دروستبونی چەندین گازی ژەھراوی بەھۆی تەقینەوەی بورکانەکان وەکو گازی میسان بەھۆی کانیە کانزاییەکانەوە.
۳- گۆرانكارییەكان لە ئاوی سازگاردا و گۆڕینیان بۆ ئاوی سوێر.
# دەرکەوتنی ھایدرۆکاربۆنەکان (نەوت) لەگەڵ ماددە خاوەکان  لە ئەنجامی زەمین لەرزە.
 
# سوتانی دارستانەکان بەھۆی ھەورەبروسکەوە.
٤- راماڵینی چینی سەرەوەی زەوی.
 
٥- دروستبونی چەندین گازی ژەهراوی بەهۆی تەقینەوەی بوركانەكان وەكو گازی میسان بەهۆی كانیە كانزاییەكانەوە.
 
٦- دەركەوتنی هایدرۆكاربۆنەكان (نەوت) لەگەڵ ماددە خاوەكان  لە ئەنجامی زەمین لەرزە.
 
۷- سوتانی دارستانەكان بەهۆی هەورەبروسكەوە.
 
'''دووەم: پیسبوونی ناسروشتی:''' بریتیە لە هەر گۆڕانكارییەك لە ژینگەدا كە لە ئەنجامی چالاكیەكانی مرۆڤەوە روودەدات بەهۆی كشتوكاڵ، دروستكردنی بینا، پیشەسازی زۆری تر وەكو
 
۱- پاشەڕۆكانی ئاو
 
۲- [[قڕكەرەكان]] لە كشتوكاڵدا
 
۳- پێویستی وزە وەكو لە گواستنەوە و بەرهەمهێناندا
 
٤- پاككەرەوەكان وەكو (توێنەرەوەكان، ترشەكان، لاستیك، پلاستیك، كانزا قورسەكان) كە ئەمانە شینابنەوە تەنها مەگەر بە كرداری دووبارە گەڕانەوە نەبێت.
 
٥- پاشەڕۆ پیشەسازییەكان
 
٦- پاشەڕۆی بیناسازی
 
۷- پاشەڕۆی ماڵا
 
'''پیسكەرەكانی ژینگە:'''
 
'''پیسكەرەكان :''' بریتیە لە پێكهاتە كیمیایی و فیزیایی و بایۆلۆجیەكان كە كاریگەری خراپیان هەیە لەسەر ژینگە بەهۆی گۆڕانكاری لە گەشەی جۆرەكان و لێكدانەوەی لەگەڵ زنجیرەی خۆراك و تەندروستی بە شێوەیەكی گشتی پیسكەرەكان ئەمانەن:
 
۱- ماددە بڵاوبوەوەكان: هێس، دوكەڵ، تۆزوخۆڵ.....
 
۲- گازەكان
 
۳- پێكهاتە كیمیایەكان: ئەڵدیهاید، ئاسنیك، پاككەرەوەكان.....
 
٤- كانزا ژەهراویەكان: قورقۆشم، كادمیۆم، زینگ
 
٥- قڕكەرە كشتوكاڵیەكان: مێروو كوژ....
 
٦- پەیینەكان: یۆریا، ئەمۆنیۆم، سەلفەین، ئەمۆنیۆم فۆسفەیت.....
 
=== پیسبوونی ناسروشتی ===
۷- ماددە تیشكاوەرەكان: یۆرانیۆم، ....
بریتیە لە ھەر گۆڕانکارییەک لە ژینگەدا کە لە ئەنجامی چالاکیەکانی مرۆڤەوە روودەدات بەھۆی کشتوکاڵ، دروستکردنی بینا، پیشەسازی زۆری تر وەکو
 
# پاشەڕۆکانی ئاو
٨- دەنگەدەنگ
# [[قڕکەرەکان]] لە کشتوکاڵدا
# پێویستی وزە وەکو لە گواستنەوە و بەرھەمھێناندا
# پاککەرەوەکان وەکو (توێنەرەوەکان، ترشەکان، لاستیک، پلاستیک، کانزا قورسەکان) کە ئەمانە شینابنەوە تەنھا مەگەر بە کرداری دووبارە گەڕانەوە نەبێت.
# پاشەڕۆ پیشەسازییەکان
# پاشەڕۆی بیناسازی
# پاشەڕۆی ماڵا
 
== پیسکەرەکانی ژینگە ==
۹- گەرمی
 
'''پیسکەرەکان:''' بریتیە لە پێکھاتە کیمیایی و فیزیایی و بایۆلۆجیەکان کە کاریگەری خراپیان ھەیە لەسەر ژینگە بەھۆی گۆڕانکاری لە گەشەی جۆرەکان و لێکدانەوەی لەگەڵ زنجیرەی خۆراک و تەندروستی بە شێوەیەکی گشتی پیسکەرەکان ئەمانەن:
۱۰- ئاوی زێرب
 
# ماددە بڵاوبوەوەکان: ھێس، دوکەڵ، تۆزوخۆڵ.....
'''سەرچاوە'''
# گازەکان
# پێکھاتە کیمیایەکان: ئەڵدیھاید، ئاسنیک، پاککەرەوەکان.....
# کانزا ژەھراویەکان: قورقۆشم، کادمیۆم، زینگ
# قڕکەرە کشتوکاڵیەکان: مێروو کوژ....
# پەیینەکان: یۆریا، ئەمۆنیۆم، سەلفەین، ئەمۆنیۆم فۆسفەیت.....
# ماددە تیشکاوەرەکان: یۆرانیۆم،....
# دەنگەدەنگ
# گەرمی
# ئاوی زێرب
 
== سەرچاوەکان ==
پەرتووکی (سەرچاوەکانی پیسبوونی ژینگە و کاریگەرییەکان) نووسینی: توانا فخردین، کاروان عبدالقادر و ئالان نازم.
{{سەرچاوەکان}}
* پەرتووکی (سەرچاوەکانی پیسبوونی ژینگە و کاریگەرییەکان) نووسینی: توانا فخردین، کاروان عبدالقادر و ئالان نازم.
 
{{کۆلکە}}