ڕووسیا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

|ڕووبەر_ک.م.٤گ = 17075400١٧٠٧٥٤٠٠

|مەزەندەی_ژمارەی_دانیشتوان = ١٤٢,٩٠٥,٢٠٠١٤٢٬٩٠٥٬٢٠٠

|پاشگر_دۆمەین = .ru, .su,. .рф

|کۆدی_تەلەفوون =}}

ڕووسیا لە باکووری ئاسیا و لە رۆژھەڵاتی ئەوروپادایە و لەگەڵ زەریای ھێمنی باکوور و زەریای بەستەڵەکی باکور و دەریای رەش و دەریای خەزەر و دەریای باڵتیک سنوری ھاوبەشی ھەیە. ڕووسیا لە گەڵ ١٤ وڵاتی ئاسیایی و ئەوروپایی سنوری ھاوبەشی وشکانی‌وشکانی ھەیە و لەگەڵ وڵاتانی کەناری دەریاکانی ژاپۆن و برینگ و خەزەر و دەریای رەش و باڵتیک پەیوەندی دەریایی ھەیە.

ڕووسیا لە باکوری ئاسیا و لە رۆژھەڵاتی ئەوروپادایە ولەگەڵ زەریای ھێمنی باکور و زەریای بەستەڵەکی باکور و دەریای رەش و دەریای خەزەر و دەریای باڵتیک سنوری ھاوبەشی ھەیە. ڕووسیا لەگەڵ 14١٤ وڵاتی ئاسیایی و ئەوروپایی سنوری ھاوبەشی وشکانی‌وشکانی ھەیە و لەگەڵ وڵاتانی کەناری دەریاکانی ژاپۆن و برینگ و خەزەر و دەریای رەش و باڵتیک پەیوەندی دەریایی ھەیە.

بەپێی ئامارەکانی ساڵی [[2016٢٠١٦]] ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی ڕووسیا 144ملیون١٤٤ میلیۆن

کەس بووە کە دەکاتە ۱.93١٫٩٣ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی [[جیھان]]. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٣٨.٤٣٨٫٤ ساڵە. ھەروەھا ٧٤ لەسەدی دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = Countries in the world (ranked by 2014 population)| ناونیشان = http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ |ڕێکەوتی سەردان= ٥ی ئایاری ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی Worldometers |نووسەر = |زمان = ئینگلیسی}} </ref>

ڕووسیا تا بەر لەسەدەی ١٨ نە دەسەڵاتێکی ئەوەندە بە ھێزبو نە روبەرەکەشی تا ئەو رادەیە فراوان بو، بەڵام لە سەرەتاکانی سەدەی 18١٨ قەیسەری‌قەیسەری ڕووسیا "پێتری مەزن" ھەوڵێکی زۆریدا بۆ بەرەو پێشبردن و پێشخستنی ڕووسیا و فراوانکردنی خاکەکەی.

لەساڵی ١٩١٧شۆرشی کۆمۆنیستی یا بەلشەفی بەرابەری‌بەرابەری [[ڤلادیمیر لێنین]] لە ڕووسیا سەرکەوت و کۆتایی بە دەسەڵاتی قەیسەرەکان ھێنا و یەکیەتی سۆڤیەت لە ڕووسیا دامەزرا.

[[ڤلادیمیر لێنین]] مرۆڤێک بو کە بەعەقڵی‌بەعەقڵی خۆی‌خۆی وبە فیکری‌فیکری [[کارڵ مارکس]] و [[فرێدریش ئەنگەڵس]] ، مێشکی‌مێشکی لایەک لە جیهانیجیھانی داگیر کردو نیشتمانی‌نیشتمانی روسەکانی‌روسەکانی ئەوەندەیتر ناودار کرد. لنین یەکێک بوو لەو مێژووسازانەی‌مێژووسازانەی کە توانییان لەدوای‌لەدوای دەسەڵاتی‌دەسەڵاتی قەیسەرەکان ڕووسیا وەکو وڵاتێکی‌وڵاتێکی بەھێز بێننە ناومەیدانی‌ناومەیدانی سیاسەتی‌سیاسەتی نێودەوڵەتی‌،نێودەوڵەتی، بەڵام پاش تێپەڕبونی ٧٤ ساڵ لە دەسەڵاتی سۆسیالستی کە پڕ بوو لەململانێ لەگەڵ رۆژئاواڕۆژاوا کە بەشەری سارد ناسراوە. ئەم یەکێتیە لە ساڵی١٩٩١ دا ھەڵوەشایەوەو ئەوەی لێی بەجێ ما فیدراسیۆنی ڕووسیایە.

بناغەدانەری ڕووسیای نوێ بۆریس یەڵتسین، یەکەم سەرۆک کۆماری ڕووسیا بو کە بە شێوازێکی دیمۆکراتیک ھەڵبژێردرا. یەڵتسین لە ساڵی١٩٣١ لە ناوچەی ئۆراڵ لە بنەماڵەیەکی جوتیار لە دایک بو. پلە یەک لەدوای یەکەکانی لە حیزبی کۆمۆنیست بڕی .

چاکسازیەکانی یەڵتسین رق و نەفرەتی‌نەفرەتی کۆمۆنیستە موحافزکارەکانی‌موحافزکارەکانی لە ئەو ورورژاند. کار گەیشتە ئەوەی‌ئەوەی کە تەنانەت لە ئەنجامدا بکەوێتە بەر ھێرشی میخائیل گۆرباچۆف

. لە ساڵی ١٩٨٨ ئەندامەتی‌ئەندامەتی خۆی لە مەکتەبی سیاسی حیزبی کۆمۆنیست ھەڵپەسارد و دوو ساڵ دواتریش بە تەواوەتی لە حزبی کۆمۆنیست ھاتە دەرەوە.

یەڵتسین ئیدی‌ئیدی شتێکی‌شتێکی ھەبو کە حزبکەی‌حزبکەی جارانی‌جارانی نەیبو،ئەوەشنەیبو، ئەوەش پشتگیری جەماوەری‌جەماوەری بو. ئەو لە گەڵ ھاوڵاتیانی‌ھاوڵاتیانی ئاساییدا ھەڵپەڕکیی‌ھەڵپەڕکیی دەکرد و قەسەی‌قەسەی خۆشی‌خۆشی لەگەڵدا

لە روانگەی رۆژئاواییەکانەوە بە ھۆی داکۆکی کردنی لە دامەزراندنی سیستمێکی‌سیستمێکی دیموکراتیک یەڵتسین کەسایەتیێکی دیموکرات بو.

ھەرلەو ساڵەدا موحافزکارە توندڕەوەکان ھەوڵی کودەتایان دا بەڵام یەڵتسین گۆرباچۆفی کردەوە بە سەرۆکی حزب و بەمجۆرە ویستی لە لایەک کودەتاکە بێ‌بێ کاریگەر بکات

و لە لایەکی تریش ویستی رۆڵ وپێگەی گۆرباچۆف لاواز بکات.

دوابەدوای ئەوەش حزبی کۆمۆنیستی‌کۆمۆنیستی وەک حزبێکی نایاسایی لە قەڵەمدا کە ھێشتا کۆڵەکەی دەسەڵات بو. لە کۆتایی ئەو ساڵەشدا یەکێتی‌یەکێتی سۆڤیەت ھەڵوەشایەوە.

لە ساڵی ١٩٩٣ فەرمانی بە سوپا دا تا ھێرش بکەنە سەر پارلەمان چونکە لەلایەن کۆمۆنیستەکانەوە داگیر کرابو .

یەَتسین لە ساڵی ٢٠٠٧ لە تەمەنی ٧٦ ساڵی دا ماڵئاوایی لە ژیان کردو مرد ڤلادیمیر پۆتن سەرۆکی‌سەرۆکی پێشوی‌پێشوی ڕووسیا و دەسەڵاتداری‌دەسەڵاتداری راستەقینەی‌راستەقینەی ئێستای‌ئێستای

ئەو وڵاتە،پاڵەوانی‌وڵاتە، پاڵەوانی سەرەکی داستانی‌داستانی ھەستاوەی‌ھەستاوەی ڕووسیایە لە دوای‌دوای ئەو روخانە گەورەیەی‌گەورەیەی کە لەساڵی‌لەساڵی ١٩٩١دا توشی‌توشی بو.

سەرۆک کۆماری ئێستای ڕووسیا "دیمیتری مێدڤیدێف"ە. بەڵام سەرۆک وەزیران [[ڤلادمیر پوتین]]، دەسەڵاتداری راستەقینەی ڕووسیایە.

بە رەسمی ناسینی کۆسۆڤۆ لە لایەن رۆژئاواوە کاریگەری نیگەتیڤی‌نیگەتیڤی ھەبووە لەسەر پەیوەندیيەکانیپەیوەندییەکانی نێوانیان. لەم دوایانەشدا شەڕی ڕووسیا و جۆرجیا ئەوەندەی

[[پەڕگە:Vladimir Putin 11 March 2008-1.jpg|thumb|ڤلادمیر پۆتین و دمیتری مێدڤێدێڤ ]]

پوتین کە ئێستا سەرۆک وەزیرانی ڕووسیایە بەیەکێ کە لە کەسیایەتیە دیارەکانی ناوی سیاسەتی ئێستادا ھەژمار دەکرێت

وە پۆتین وەرزشکارە و پشتوێنی‌پشتوێنی رەشی‌رەشی ھەیە لە یاری‌یاری جۆدۆ. ئەو ناترسێت لەوەی‌لەوەی کە بچێتە ناو کافتریایەکی‌کافتریایەکی شەوانەو لەگەڵ ھاوڵاتیانی‌ھاوڵاتیانی ئاسایی‌ئاسایی مۆسکۆدا تەماشای‌تەماشای یاری‌یاری تۆپی‌تۆپی پێ بکات.

بە نیوەروتی‌نیوەروتی وێنە دەگرێ‌دەگرێ و باکی‌باکی نیە لەوەی‌لەوەی کە لە راگەیاندنەکاندا بڵاو بێتەوە. پۆتن متمانەی‌متمانەی بە خۆی ھەیە و یەکێک لەو سەرۆکانەی‌سەرۆکانەی جیھانە کە جاربەجارجلوبەرگی‌جاربەجارجلوبەرگی رەسمی‌رەسمی لەبەرناکات، لە پەیوەندییە دیپلۆماتییەکانیدا بۆینباخ نابەستی‌نابەستی و جاری‌جاری واش ھەیە کە جاکەتەکەی‌جاکەتەکەی دەدات بەسەر شانیدا. ئەمەش ئەو پیاوەیە کە بوەتە پاڵەوانی‌پاڵەوانی سەردەمی‌سەردەمی بوژانەوەی‌بوژانەوەی ڕووسیا.

پۆتین لەبارەی شۆڕشی سووریاوە ووتی دەبێ تەنیا گەلی سووریا بڕیاردەر بێ نابێ ھیچ ھێز و لایەنێ دژیان بوەستێت ھەر بۆیەش ڕووسیا لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرووەکاندا ڤیتۆیی خۆی بەکارھێنا دژی ھێرشکردنە سەر سووریا .

[[پەڕگە:RussianBear.JPG|thumb|هاندەرانی هەڵبژاردەی تۆپی پێی ڕووسیا لەیاریەکی تۆپی پێ ]]

ڕووسیا لەڕووی وەرزشەوە تاڕادەیەکی باش پێشکەوتووە لەیاریەکانی تایکواندۆ وشەتڕەنج و بالە و تۆپی پێ ،پێ، لە یاری تۆپی پێدا کۆمەڵەی یانەی بەھێزیان ھەیە کە بەشداری لەخوولەکانی ئەوڕووپا دەکەنە وەک زینت ساتسبۆرگ و ئانژی و سیسکا مۆسکۆ

ھوونەر لە ڕووسیا گرنگیەکی ئەوتۆی پێوە نادرێت تەنیا ئەوەی لایان گرنگ بێت لەم بوارە شانۆگەری و مۆسیقا و گۆرانی لەشانۆگەری کۆمێدیا

زۆرترین داواکاری ڕووسیەکانی ئەوکاتی لەسەر بوو بەڵام لەبەر ئەوەی دەسەڵاتی ڕووسیا

ھەردەم لە گۆڕانکاری بوو بۆیە گرنگی ھوونەر کەمترە لەوڵاتانی تر بەڵام لەدوای بلۆکی سۆشیالستی و نەمانی یەکێتی سۆڤیەتی ھاتنی دیموکراسیەت بۆ

ڕووسیا تا ڕادەیەکی باش لە ئێستا دا گرنگی بە بواری ھوونەر دەدرێت بەتایبەتی ڕەوتی سینەما و گۆرانی

* [http://radionawa.com/Detail.aspx?id=78&LinkID=74 داستانی‌داستانی بوژانەوەیەک لە دوای‌دوای روخان: سیمای‌سیمای سیاسی‌سیاسی ڕووسیای‌ڕووسیای فیدراڵ]- [[ڕادیۆ نەوا]]

== سەرچاوەکان ==

[[پۆل:ڕووسیا| ڕووسیا]]